Ο π. Ειρηναίος Δεληδήμος περί της σχέσης Επιστημών και Ορθοδοξίας

	Συνέντευξη π. Ειρηναίου Δεληδήμου στην Ευδοξία Δελλή (18-9-2019) Συνέντευξη του π. Ειρηναίου Δεληδήμου στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος "Επιστήμες και Ορθοδοξία ανά τον Κόσμο" του Ινστιτούτου Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών. Ο π. Ειρηναίος μιλά για τη σχέση επιστήμης-θρησκείας και καταθέτει τις δικές του απόψεις στη γενικότερη συζήτηση. Συνέντευξη στην Δρ Ευδοξία Δελλή (Κέντρο Έρευνας της Ελληνικής Φιλοσοφίας, Ακαδημία Αθηνών) Interview of Rev. Eirinaios Delidimos for Project "Science and Orthodoxy around the World", implemented by the Institute of Historical Research, National Greek Research Foundation 2016-2019. Father Eirinaios speaks about the science-religion relationship and his involvement in the discussion. Interviewer: Dr Evdoxie Delli (Research Center for Greek Philosophy, Academy of Athens) Ευδοξία Δελλή: Πατέρα Ειρηναίε, σας ευχαριστούμε για τον χρόνο σας και για την τιμή που μας κάνετε μιλήσετε σήμερα για την σχέση της Ορθοδοξίας με τις επιστήμες. Θα ξεκινήσουμε με μία ερώτηση κάπως προσωπική: Έχετε ασχοληθεί πολύ με αυτό τον τομέα της θεολογίας, της πνευματικότητας και της σχέσης τους με τις σύγχρονες επιστήμες. Τι έστρεψε το ενδιαφέρον σας προς αυτή την κατεύθυνση και τι σας επηρέασε; Π. Ειρηναίος: Το θέμα είναι ότι από μικρό παιδί με ελκύαν και οι δυο αυτές περιοχές. Από μικρό παιδί τον Θεό τον ένιωθα μέσα από την ομορφιά της δημιουργίας, κατ’ εξοχήν. Και επειδή γεννήθηκα στην Έδεσσα και εκεί μεγάλωσα, η φύση έχει καταπληκτική ομορφιά εκεί, ε λοιπόν όταν έβλεπα αυτή την ομορφιά μεταφραζόταν σε μια αυθόρμητη δοξολογία του Θεού και έτσι με ενδιέφερε και ο Θεός, το πρόσωπο του Χριστού βέβαια κατ’ εξοχήν με συγκινούσε πάντοτε, και μια πολύ μεγάλη αγάπη για τα έργα του Θεού και συνέχεια ήθελα να τα ερευνώ, να μαθαίνω περισσότερα … δεν υπήρχαν και πολλά βιβλία εκεί πέρα … αλλά από την αρχή δεν έβλεπα καμιά αντίθεση μεταξύ των επιστημών, της επιστημονικής έρευνας και της πίστης στον Θεό. Και τα δυο πήγαν παραλλήλως … Ευδοξία Δελλή: Υπάρχει κάποιο γεγονός, κάποια αναγνώσματα, κάποια συνάντηση που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη αυτών των ενδιαφερόντων; Π. Ειρηναίος: Τέλος πάντων, εδώ τώρα είναι προκατασκευασμένο αυτό … την ήξερα την ερώτηση και γι’ αυτό έφερα και δυο αυτά τα βιβλιαράκια, που πραγματικά από το Δημοτικό τα είχα και κυριολεκτικά τα αγαπούσα πάρα πολύ. Ένα μικρό, «Το σύμπαν και ο Αϊνστάιν»[1] που έχει μέσα πολλά λάθη, βέβαια, και η μετάφραση δεν είναι σωστή, αλλά εμένα με είχε γοητεύσει γιατί με εισήγαγε στην Σχετικότητα και στην Κβαντική Φυσική. Και το άλλο είναι, «Τα ζώα του παρελθόντος», ένα βιβλίο που με είχε γοητεύσει κι αυτό κι έχει … τι να πω; … να δεινόσαυροι, πανάρχαιο αμφίβιο, μαμούθ. Αυτά όλα με γοητεύανε πάρα πολύ και δεν είχα ποτέ πρόβλημα για … την Εξέλιξη την έβλεπα σαν έργο του Θεού. Δεν είχα ποτέ πρόβλημα. Και με γοήτευε, α, μάλιστα θυμάμαι όταν αργότερα μπόρεσα πια να αποκτήσω και μια Παλαιά Διαθήκη, για να βλέπω πολύ πιο λεπτομερώς αυτά που ήξερα για την Παλαιά Διαθήκη, είχα και ένα βιβλίο ογκώδες και πολύ αγαπημένο μου, που δεν μπορούσα να τα φέρω αυτά, κρατούσα στο ένα χέρι την Παλαιά Διαθήκη και στο άλλο εκείνο το βιβλίο που λεγόταν «Το μυστηριώδες Σύμπαν και η σύγχρονη Αστροναυτική»[2] κι έλεγα: «Τι αρμονία μεταξύ των δύο!». Ευδοξία Δελλή: Τα τελευταία χρόνια υπάρχει και στον ορθόδοξο κόσμο με καθυστέρηση σε σχέση με τη Δύση, ένας διάλογος μεταξύ επιστήμης και θρησκείας. Εσείς συμμερίζεστε την αναγκαιότητα αυτού του διαλόγου; Π. Ειρηναίος: Τώρα εγώ θέλω να γίνεται διάλογος, αλλά στην πραγματικότητα δεν έχουμε, υπάρχουν ή προκαταλήψεις ή φοβίες. Δηλαδή, υπάρχουνε τώρα κληρικοί πολλοί και μοναχοί και επίσκοποι πολλοί που δέχονται και την Εξέλιξη και δέχονται θετικότατα όλες τις επιστημονικές ανακαλύψεις. Βεβαίως θα διευκρινίσω για την Εξέλιξη, όχι αθεϊστική ερμηνεία, ότι γίνονται στην τύχη, αλλά σαν τρόπο δημιουργίας εκ μέρους του Θεού. Λοιπόν πολλοί υπάρχουνε, ονόματα δεν θα αναφέρω … ή πρέπει να αναφέρω; Α, μετά όταν θα μιλήσουμε για την Εξέλιξη θα πω μερικά ονόματα. Λοιπόν, το θέμα είναι ότι κυριολεκτικά θα έπρεπε να … τώρα εδώ στην Ελλάδα δεν γίνεται, διάλογος δεν υπάρχει, τα ενδιαφέρονται είναι αλλού, της μιας πλευράς ή της άλλης, όμως υπάρχουνε τόσα θέματα που μπορούν να συζητηθούν, αντί να μένει ο καθένας με τις προκαταλήψεις του. Κάθε πλευρά με τις δικές της προκαταλήψεις. Ευδοξία Δελλή: Θεωρείτε δηλαδή ότι υπάρχουνε όψεις και δυνατότητες στην παράδοση μας που θα μπορούσαμε να τις ξανακοιτάξουμε και να δώσουν ένα νέο νόημα στη σχέση του ορθόδοξου χριστιανισμού με την επιστήμη; Π. Ειρηναίος: Εννοείτε στην παράδοση μας την παλιά, την πατερική, όχι σήμερα; Ευδοξία Δελλή: Ναι. Π. Ειρηναίος: Αυτά βέβαια τα δείχνω όποτε κάνω ομιλίες για τα θέματα αυτά και αυτό το ωραίο είναι ότι μέσα στην ορθόδοξη παράδοση έχουμε τους παλιούς Πατέρες της Εκκλησίας οι οποίοι παίρναν ότι υπήρχε στην εποχή εκείνη, το μεταφέρανε μέσα στο χριστιανικό πνεύμα και δεν είχαν εξ αρχής αρνητική στάση εναντίον ουδενός. Έχουμε μεγάλα παραδείγματα … φυσικά γενικότερα για τα εκτός του Χριστιανισμού έχουμε τον Μέγα Βασίλειο που λέει ότι οι νέοι μπορούν να ωφελούνται … η ομιλία του «Προς τους νέους όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων» λέει μπορούν να παίρνουνε τα ρόδα και να απομακρύνουν τα αγκάθια. Είναι κάτι που εφαρμόζεται για όλα, όχι μόνο για την μελέτη των συγγραμμάτων των αρχαίων Ελλήνων αλλά και για κάθε άλλη πλευρά επιστήμης, ας πούμε. Λοιπόν, και τον βλέπουμε τον ίδιο, αυτό το εφαρμόζει, μιλώντας για την Εξαήμερο. Εξαήμερος λέγεται το πρώτο κεφάλαιο της Παλαιάς Διαθήκης που αφηγείται την δημιουργία του κόσμου. Βλέπουμε εκεί πέρα παραθέτει τις γνώσεις ή τις απόψεις που υπήρχαν τότε, στους ανθρώπους της εποχής του, φιλοσόφους, ερευνητές, όσο μπορούσε να γίνει έρευνα, όλα τα δέχεται και λέει ότι δεν ελαττώνεται το μεγαλείο κάποιου πράγματος αν μάθουμε πως γίνεται. Δηλαδή αν μάθουμε τους φυσικούς νόμους δεν χάνεται το μεγαλείο της δημιουργίας. Και μάλιστα λέει, εκεί στο κεφάλαιο αυτό της δημιουργίας δεν αναφέρονται τα πάντα, λίγα μόνο λέγονται σαν αφορμή για προχωρήσει ο άνθρωπος να ερευνήσει τα υπόλοιπα, «προς γυμνασίαν του ανθρωπίνου νου» ακριβώς το λέει, «παρέλιπε δε η ιστορία, τον ημέτερον νουν γυμνάζουσα προς εντρέχειαν, εξ ολίγων αφορμήν παρεχομένη επιλογίζεσθαι τα λειπόμενα»[3]. Δηλαδή μας δίνει αφορμές μόνο το κείμενο αυτό που είναι τόσο σύντομο να προχωρήσουμε. Ο αδελφός του τώρα, ο Γρηγόριος Νύσσης, μετά τον θάνατο του Μεγάλου Βασιλείου, συμπληρώνει αυτό πολύ περισσότερο και λέει και αυτός ότι αυτά είναι, «τα ημέτερα ως εν γυμνασίω τινι επιχειρούμεν» ένα γύμνασμα της διανοίας. Δηλαδή βλέπουμε αυτό το υπέροχο, ότι δεν περιορίζονται, αυτό που συμβαίνει σε πολλούς θρήσκους της εποχής μας που έξω από την Αγία Γραφή και τους Πατέρες δεν συζητάνε τίποτα, δεν θέλουν καν να ασχοληθούν τις επιστήμες, με τον κόσμο. Οι Πατέρες ήταν ανοιχτοί, πάρα πολύ ανοιχτοί. Αυτό είναι το αληθινό πατερικό πνεύμα και όχι να διαβάζει κανείς μόνο τους Πατέρες. Όποιος διαβάζει τους Πατέρες αυτό δεν είναι πατερικό πνεύμα, απλώς είναι αποστήθιση χωρίων. Και από εκεί και πέρα φυσικά ο Γρηγόριος Νύσσης, αυτός μεγάλος Πατήρ και αδελφός του Μεγάλου Βασιλείου, μας έχει πει καταπληκτικά πράγματα αλλά μάλλον να τα δούμε κατόπιν. Ευδοξία Δελλή: Δηλαδή νομίζετε εσείς ότι μπορεί να προσφέρει σήμερα αυτός ο λόγος κάτι σε έναν άνθρωπο, ή σε έναν επιστήμονα σύγχρονο; Όπως πολύ αξιοποιείται ερμηνευτικά ο Μάξιμος ο Ομολογητής … μπορεί να βοηθήσει ένα σημερινό επιστήμονα σε κάτι; Όχι στο εργαστήριο … Π. Ειρηναίος: Δεν θα πω τώρα να τον βοηθήσει. Εκείνο που έχει σημασία είναι να δούμε … να μην τα βλέπουμε χρησιμοθηρικά αν θα βοηθήσει. Απλούστατα μπορεί ο λόγος του αγίου Μαξίμου ή άλλων αγίων να απελευθερώσει έναν από προκαταλήψεις και αυτό είναι πολύ σημαντικό. Να αναφέρω δυο περιπτώσεις, του Μαξίμου του Ομολογητού και Ιωάννου Δαμασκηνού που βάζουν την σχέση της θεολογίας με τον φυσικό κόσμο και την έρευνα του φυσικού κόσμου. Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής λέγει ότι αποκαλύπτεται ο Θεός ή με τα λόγια της Αγίας Γραφής ως Λόγος, είτε με την κτίση ως Δημιουργός, ως Κτίστης, Ποιητής και Τεχνίτης. Και λέει το καταπληκτικό, όποιος θέλει αμέμπτως να προχωρεί τον σωστό δρόμο, «ευθυπορείν»[4] χρειάζεται λέει και την γνώση της Αγίας Γραφής και την θεωρία του φυσικού κόσμου και λέει, ισοτίμως πρέπει να θεωρούμε τους δύο νόμους και τον φυσικό και τον γραπτό της Αγίας Γραφής και κανέναν να μην το βάζουμε κατώτερο από τον άλλον και αυτό πρέπει να πράττει όποιος επιθυμεί να γίνει τέλειος εραστής της τελείας σοφίας. Είναι καταπληκτικό, όποιος θέλει να είναι τέλειος εραστής της τέλειας σοφίας χρειάζεται και τα δύο. Αυτό να το συγκρίνουμε τώρα με την σύγχρονη τάση που περιορίζονται μόνο στην μελέτη των θείων Γραφών και της ιεράς παραδόσεως και τα άλλα τα περιφρονούν. Είναι κάτι τρομακτικό, δεν είναι το πνεύμα των Πατέρων. Ανάλογα πράγματα λέει και ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, και αυτός λέει και η κτίσις και η κυβέρνησις, όλη η πορεία της δημιουργίας ανακηρύσσει το μεγαλείο της θείας φύσεως και συγχρόνως η γνώση του Θεού αποκαλύπτεται με την Παλαιά Διαθήκη και την Καινή Διαθήκη, με την Αγία Γραφή. Βλέπουμε δηλαδή δυο τρόπους να γνωρίσουμε τον Θεό. Ο ένας είναι μέσω της Αγίας Γραφής ο άλλος είναι μέσω της θεωρίας όλης αυτής της δημιουργίας. Είναι κάτι υπέροχο. Είναι μια πλήρης κατάθεση και των δύο. Στην εποχή μας αυτοί οι δύο χώροι βρίσκονται ουσιαστικά σε πόλεμο λόγω των προκαταλήψεων που υπάρχουν και από τις δύο πλευρές. Οι περισσότεροι των φυσικών επιστημών θεωρούν ότι όποιος πιστεύει στον Θεό είναι κλεισμένος εκεί πέρα και είναι εχθρός των επιστημών και οι άλλοι θεωρούν τους φυσικούς επιστήμονες σαν εχθρούς. Να ακούω … κάποιος μου είπε για κάτι … «πώς θα αντιμετωπίσουμε τους φυσικούς». Μα το θέμα είναι ότι δεν είναι εχθροί σου οι φυσικοί να τους αντιμετωπίσεις, εσύ κοίτα την αλήθεια ποια είναι και όχι η αντιμετώπιση ενός εχθρού. Όταν υπάρχει εχθρότητα λόγω προκαταλήψεων τότε δεν γίνεται τίποτα, ο ένας υποπτεύεται τον άλλον και δεν μπορεί να φύγει από αυτές τις προκαταλήψεις Ευδοξία Δελλή: Αυτό οφείλεται σε μία έλλειψη γνώσης του ενός προς τον άλλον; Π. Ειρηναίος: 13:08 Βεβαίως, σε έλλειψη γνώσης, αλλά και κυρίως όχι μόνο των ανθρώπων, έλλειψη γνώσης του ενός ανθρώπου για τον άλλον, αλλά κυρίως η έλλειψης γνώσης για τα αντικείμενα που εξετάζουν. Δηλαδή ούτε οι μεν καταλαβαίνουν την θεολογία, και μάλιστα την θεολογία των Πατέρων, που είναι πραγματικά κάτι πολύ διαφορετικό από αυτό που επικρατεί σήμερα, αυτό το αντιθετικό αυτή την στάση την αντιθετική. Οι Πατέρες τα παίρνουν όλα και από εκεί μέσα παίρνουν ότι είναι καλό, αφήνουν ότι δεν είναι καλό. Είχαν αυτή την διάκριση. Τώρα οι περισσότεροι τα απορρίπτουν όλα. Κι ακούμε κάτι ωραία πράγματα, ένας μοναχός που έδωσε μια συνέντευξη, αφού παραδέχτηκε ότι όντως υπήρχαν δεινόσαυροι, τον ρωτάν και για το Big Bang, «αυτά είναι παραμύθια των αθέων» είπε. Αφού δεν ξέρεις, μη μιλάς. Και από την άλλη μεριά η άλλη πλευρά που είναι κατά της Εκκλησίας … θυμάμαι όταν ανακαλύφθηκε επιτέλους το σωματίδιο Χιγκς, οι δημοσιογράφοι στην κρατική τηλεόραση: «τι θα πει τώρα η Εκκλησία;» με χαμόγελο ειρωνικό. Θαρρείς ότι με αυτό το πράγμα θιγόταν ο Χριστιανισμός. Δεν κατάλαβα ποτέ γιατί το θεωρήσαν αυτό ότι μειώνει τον Χριστιανισμό. Η ανακάλυψη του σωματιδίου Χιγκς. Ονομάστηκε «σωματίδιο του Θεού», εντάξει, αλλά τι μείωσε η ανακάλυψη; Ο Μέγας Βασίλειος το έλεγε εκείνη την εποχή ότι όταν ανακαλύπτουμε πως γίνονται τα πράγματα δεν μειώνεται καθόλου το μεγαλείο της δημιουργίας. Υπάρχουν προκαταλήψεις και από τις δυο μεριές. Ότι πουν οι επιστήμονες οι θρήσκοι το θεωρούν αντίθετο προς τον Θεό και οι άλλοι αντίστοιχα θεωρούν ότι κάθε πρόοδος της επιστήμης γκρεμίζει κάτι από τον Χριστιανισμό. (15:25) ….. 16:19 Οι επιστήμονες οι παλιοί όλοι πιστεύανε στον Θεό. Υπήρχαν οι άλλοι που αντιδρούσανε και αντιδρούσανε περισσότερο με επιχειρήματα φιλοσοφικά παρά με θεολογικά. Είχαμε φυσικά τις αντιδράσεις αλλά από την πρώτη στιγμή που εμφανίζονται καινούργια πράγματα στην επιστήμη έχουμε πάντοτε επιστήμονες που σαφώς λένε την πίστη τους στον Θεό και όμως δέχονται αυτά τα καινούργια πράγματα ή και πρωτοστατούν σε αυτά τα καινούργια πράγματα. Είναι ένα λάθος να νομίζουμε ότι διαρκώς υπάρχει πόλεμος. Ο πόλεμος γίνεται από τους ανθρώπους που κατακρίνουν ότι αδυνατούν να κρίνουν, δεν καταλαβαίνουν το άλλο και απλώς το αποδοκιμάζουν Ευδοξία Δελλή: 17:20 Θέλω να ρωτήσω τώρα, η ορθόδοξη παράδοση βάζει στον πυρήνα της την θέωση, την νηπτική άσκηση, την Χάρη. Πώς λοιπόν μια τέτοια θρησκευτική παράδοση που παράλληλα τονίζει τα όρια της ανθρώπινης λογικής και η οποία έχει έντονα εσχατολογικό προσανατολισμό, πώς μπορεί να συνδυαστεί με τις απαιτήσεις που έχει η επιστημονική έρευνα για λόγο, για πειθαρχία, για απόδειξη; Π. Ειρηναίος: Κατ’ αρχήν η θέωση δεν σημαίνει αποβλάκωση, τελείως το αντίθετο. Φυσικά και η αποτυχημένη απόπειρα των Πρωτοπλάστων είναι να αποκτήσουν την γνώση και τότε θα γίνουν θεοί. Η θέωση έχει και σχέση με την … μαθαίνεις καινούργια πράγματα, δεν είναι δηλαδή κάτι αντίθετο προς την γνώση. Όσο για τα όρια που τίθενται, αυτά τα όρια … ελεύθερος είναι κανείς να ξεπεράσει όλα τα όρια. Αν στο τέλος τα βρει όλα, εντάξει. Υπάρχουν πράγματα που δεν ξέρουμε αν κάποτε θα λυθούν. Δηλαδή είναι μια γενικότερη αίσθηση ότι υπάρχουν πράγματα που δεν μπορούμε να τα ξεπεράσουμε ποτέ. Αυτό συμβαίνει και για την θεολογία. Οι Πατέρες λέγαν, δεν τα ξέρουμε όλα, και τα άρρητα, αυτά που δεν μπορούμε να τα πούμε τα τιμάμε με την σιωπή. Αυτά τα λέει και ο Γρηγόριος ο Θεολόγος και ο Μέγας Βασίλειος. Ούτε στον χώρο της θεολογίας ισχυρίστηκαν ποτέ ότι θα τα μάθουν όλα, σε αυτή την ζωή τουλάχιστον. Αλλά δεν υπάρχει κανένας φραγμός, μην ερευνάτε τις φυσικές επιστήμες. Ότι ανακαλύπτουν ανήκει μέσα στην αλήθεια, και ότι ανήκει στην αλήθεια είναι πλήρως δεκτόν. Οι παλιοί Πατέρες βλέπετε ασχολούνταν και με τις φυσικές επιστήμες. Η αλήθεια περιλαμβάνει και την γνώση του φυσικού κόσμου. Όσο προχωράει η γνώση του φυσικού κόσμου λοιπόν τόσο καλύτερα, μαθαίνουμε αλήθειες για τα έργα του Θεού. 20:07 …. 21:22 Οι φανατικοί άθεοι και οι φανατικοί θρήσκοι σχεδόν ταυτίζονται, διαφέρουν μόνο στη σχέση τους με την πίστη στον Θεό, όχι με τον Θεό γιατί οι φανατικοί θρήσκοι δεν έχουν καμία σχέση με τον Θεό, μισούν αυτοί, αυτοί μισούν τους άλλους, δεν αγαπούν τον Θεό. Και ο φανατικός άθεος δεν έχει καμιά σχέση με τις επιστήμες ουσιαστικά απλώς μισεί τον Θεό, κάνουν πόλεμο, ξεκινάν από αυτό που πιστεύουν ότι είναι το σωστό, «δεν υπάρχει Θεός» και κάνουν πόλεμο. Και οι άλλοι ξεκινάν από το ότι «υπάρχει Θεός και οι επιστήμονες είναι αντίθετοι προς τον Θεό». Μοιάζουν πάρα πολύ, δεν δέχονται διάλογο και μόνο βρίζουν την άλλη πλευρά. Ο φανατικός δεν αλλάζει, μπορεί να πάει από το ένα στρατόπεδο στο άλλο, έχουμε φανατικούς θρήσκους που γίνονται φανατικοί άθεοι για προσωπικούς λόγους κι έχουμε φανατικούς άθεους που κάτι συμβαίνει και γίνονται φανατικοί θρήσκοι και πάνε με τους ακραίους θρήσκους. Ευδοξία Δελλή: 23:11 Έχετε ασχοληθεί πολύ με τα ζητήματα της εκ του μηδενός δημιουργίας του σύμπαντος και με την θεωρία της Εξέλιξης. Θα θέλατε να μας μιλήσετε πώς συνδυάζονται αυτά με την χριστιανική αντίληψη για την δημιουργία του κόσμου και του ανθρώπου Π. Ειρηναίος: 23:31 Να μιλήσω κατ’ αρχήν για την δημιουργία του σύμπαντος. … 23:56 Ο θρήσκος δεν είναι ο χριστιανός, ο χριστιανός είναι κάτι άλλο. Δεν θέλω να μου λένε ποιες είναι σχέσεις θρησκείας και επιστήμης. Τι θα πει θρησκεία, η θρησκεία βάζει όλους μέσα. Το θέμα είναι ο χριστιανισμός, κατ’ αρχήν στην Καινή Διαθήκη δεν ονομάζεται θρησκεία, βασιλεία του Θεού λέει αλλά δεν ονομάζεται θρησκεία. Και μόνο σε ένα σημείο σε μια επιστολή του αγίου Ιακώβου, λέει ότι αληθινή θρησκεία είναι να επισκέτεσαι ορφανά και χήρες στη θλίψη αυτών, δηλαδή είναι η έμπρακτη αγάπη προς τον συνάνθρωπο. Αυτό ονομάζει αληθινή θρησκεία. Αλλά γενικά ο χριστιανισμός δεν λέγεται θρησκεία. Το  θέμα είναι ότι ουσιαστικά είναι ανατροπή των θρησκειών. Οι θρησκείες έχουνε στην κορυφή θεό ή θεούς από κάτω έχουν ένα ιερατείο και πιο κάτω είναι ο λαός ο οποίος προσφέρει θυσίες για να εξευμενίσει τον θεό ή τους θεούς. Στον χριστιανισμό έχουμε το αντίστροφο ο Θεός θυσιάζει τον Γιο Του, τον Υιό Του τον Μονογενή και με την θυσία αυτή καλεί τους ανθρώπους να συμφιλιωθούν μαζί Του. Οι Απόστολοι έρχονται και καλούν τους ανθρώπους να συμφιλιωθούν με τον Θεό προβάλλοντας την θυσία του Υιού του Θεού. Και το κέντρο του χριστιανισμού που είναι ο Χριστός, σε όλες τις θρησκείες υπάρχουν θεοί, αλλά το φαινόμενο του Χριστού δεν υπάρχει πουθενά. Ο Χριστός δεν συμμετέχει στα ελαττώματα των ανθρώπων αλλά δέχεται τον πόνο των ανθρώπων. Έρχεται θυσιάζεται, πονάει μαζί με τον άνθρωπο. Κατεβαίνει ο Θεός και γίνεται άνθρωπος, και όχι βασιλιάς σε παλάτια κλπ αλλά ότι περιφρονούσαν οι άνθρωποι και οι θρήσκοι το παίρνει Αυτός. Οι θρήσκοι περιφρονούσαν τους αμαρτωλούς έρχεται Αυτός στους αμαρτωλούς. Περιφρονούσαν τη φτώχια και ο Χριστός περιφρονεί τα παλάτια και φτωχός, πάμφτωχος μη έχοντας που να ακουμπήσει το κεφάλι Του, άστεγος. Βλέπουμε αυτή την ανατροπή των πάντων. Ο χριστιανισμός είναι μια ανατροπή, μια επανάσταση η οποία ποτέ δεν τελειώνει, γιατί αν τελειώσει γίνεται εξουσία. Όλες οι επαναστάσεις τελειώσανε αφού αποκτήσαν την εξουσία. Αυτό το βλέπουμε στην Γαλλική επανάσταση, στην Οκτωβριανή επανάσταση, αμέσως ακολουθεί δικτατορία. Ευτυχώς η Ελληνική επανάσταση έμεινε αγνή. Οι επαναστάτες του 21 όχι μόνο δεν πήραν την εξουσία αλλά καταδιώχτηκαν. Το κελί του Κολοκοτρώνη είναι η μεγαλύτερη δόξα της επαναστάσεως του 21.   … Ευδοξία Δελλή: Η Εκκλησία όμως και αυτή δεν γίνεται από ένα σημείο και μετά ένας τέτοιος μηχανισμός; Π. Ειρηναίος: Όχι, αν δούμε τους αγίους, οι άγιοι δεν είναι αυτό το πράγμα. Σαν σύνολο η Εκκλησία βεβαίως γίνεται ένα μέρος του κράτους. Το κράτος του θέλει να ασχολούνται μόνο με τα τελετουργικά. Αλλά οι Πατέρες της Εκκλησίας ήρθαν σε σύγκρουση με την κρατική εξουσία. Οι Τρεις Ιεράρχες, ο Μάξιμος, όλοι αυτοί έρχονται σε σύγκρουση με την εξουσία. 29:00 …. Ευδοξία Δελλή: 33:19 Να επανέλθουμε στο θέμα της κοσμολογίας και να μας μιλήσετε για την αρχή του σύμπαντος, για την εξέλιξη και την σχέση με την εκ του μηδενός δημιουργία. Π. Ειρηναίος: Κάποιοι λένε ότι, όχι εμείς δεν λέμε εκ του μηδενός … διυλίζουν τον κώνωπα, θα πω γιατί ουσιαστικά δεν διαφέρουνε τα δύο. Το θέμα είναι ότι όλοι ξέρουμε, χριστιανικά, ότι ο Θεός δημιούργησε το σύμπαν όχι από προϋπάρχουσα ύλη, το λέμε, εκ του μηδενός. Όταν λοιπόν αναπτύχθηκαν οι φυσικές επιστήμες διαπιστώθηκε κατ’ αρχήν η αφθαρσία της ύλης, μετά η αφθαρσία της ενέργειας. Αυτά θεωρήθηκαν θεμελιώδης νόμοι και εξακολουθούν να είναι θεμελιώδης. Συγχωνεύτηκαν βέβαια ύλη και ενέργεια σε ένα αλλά εξακολουθεί αυτό να ισχύει. Αλλά πώς να συμβιβάσουμε αυτό με την δημιουργία εκ του μηδενός; Θεωρούνταν ότι είναι τελείως αντίθετα. Επομένως απέρριπταν την δημιουργία και έλεγαν ότι το σύμπαν υπήρχε πάντοτε. Με βάση αυτή την άποψη όταν ο Αϊνστάιν με την Γενική θεωρία της Σχετικότητας βρήκε τους νόμους που διέπουν, την βαρύτητα την έλξη τις κινήσεις που είναι μέσα στο σύμπαν, έφτασε στην ιδέα ενός στατικού σύμπαντος το οποίο δεν ήταν σύμφωνο με τις εξισώσεις του αλλά πρόσθεσε έναν όρο τότε, κοσμολογική σταθερά, για να πετύχει ένα στατικό σύμπαν. Και παρουσίασε αυτή τη θεωρία του το 1917. Αργότερα όμως ένας Ρώσος επιστήμονας ο Αλεξάντερ Φρίντμαν βρίσκει ότι οι εξισώσεις του Αϊνστάιν μπορούν να εφαρμοστούν σε ένα σύμπαν που βρίσκεται σε κίνηση, σε μεταβολή, ένα σύμπαν που διαστέλλεται. Και πρώτος αυτός μας έδωσε τις εξισώσεις για την διαστολή του σύμπαντος και έκανε όλες τις θεωρητικές προεκτάσεις αυτού του πράγματος και βρήκε όλες τις  μορφές, τις δυνατότητες συμπεριφοράς του σύμπαντος. Οι εξισώσεις αυτές εξακολουθούν να έχουν την ισχύ τους, οι εξισώσεις Φρίντμαν. Αργότερα …. Τις έστειλε στον Αϊνστάιν, τις απέρριψε ο Αϊνστάιν γιατί δεν ήθελε να δεχθεί γένεση του σύμπαντος. Μετά ανεξάρτητα από τον Φρίντμαν κι ένας Γάλλος, ένας Βέλγος, ο Ζωρζ Λεμέτρ κι εκείνος έφτασε σε παρόμοια συμπεράσματα αν και μόνο σε μια ειδική περίπτωση των εξισώσεων, όχι για όλες τις μορφές. Κι εκείνος το παρουσίασε στον Αϊνστάιν, κι εκείνου τα απέρριψε. Μετά από λίγο όμως ανακαλύφθηκε ότι οι Γαλαξίες απομακρύνονται όλοι μεταξύ με αποτέλεσμα το συμπέρασμα βγαίνει ότι το σύμπαν διαστέλλεται. Ο Φρίντμαν είχε πεθάνει εν τω μεταξύ, ο Λεμέτρ ζούσε, αρχίσαν να τον καλούνε σε διαλέξεις και σε μια περίφημη φωτογραφία έχουμε που τον παρακολούθησε μια διάλεξη του για την γένεση του σύμπαντος ο ίδιος ο Αϊνστάιν και βγήκαν και φωτογραφία. Και οι δυο αυτοί ήταν χριστιανοί. Ειδικά ο πρώτος, ο Φρίντμαν, ήταν ορθόδοξος χριστιανός στη Ρωσία, ο οποίος αυτές τις ανακαλύψεις του τις έκανε μετά την Οκτωβριανή επανάσταση, όταν είχε αρχίσει ο διωγμός της Εκκλησίας αυτός δεν δίσταζε να εξακολουθεί να φανερώνει τη πίστη του στον Θεό. Έκανε και γάμο εκκλησιαστικό, μέσα σε αυτή τη περίοδο και ενώ υπήρχε αυτή η πολιτική κατάσταση δημοσιεύει στα Ρωσικά κι ένα μεγάλο άρθρο εκλαϊκευτικό, το οποίο το έχω σε γαλλική μετάφραση, πάνω από εκατό σελίδες είναι, και αρχίζει με ένα χωρίο από την Παλαιά Διαθήκη, από την Σοφία Σολομώντος και τελειώνει με ένα ποίημα ενός μεγάλου Ρώσου ποιητή που θεωρείται ο δεύτερος μετά τον Πούσκιν, αλλά έζησε πριν από τον Πούσκιν, ένα ποίημα που απευθύνεται στον Θεό, Μπογκ είναι ο τίτλος του ποιήματος, και εκεί μέσα μιλάει για το ότι ο ανθρώπινος νους μπορεί να βρει πολλά πράγματα να μετρήσει πάρα πολλά πράγματα αλλά στον Θεό δεν υπάρχει ούτε μέτρηση ούτε μέγεθος. Τελειώνει δηλαδή με ένα ποίημα προς τον Θεό, στις 5 Σεπτεμβρίου 1922 στο Πέτρογκραντ, ακόμη δεν είχε ονομαστεί Λένιγκραντ. Μέσα στην περίοδο εκείνη του διωγμού τα γράφει αυτά σε ένα άρθρο που απευθύνεται σε επιστήμονες, και δεν διστάζει να αρχίζει με ένα χωρίο της Αγίας Γραφής να τελειώνει με ένα ποίημα που απευθύνεται στον Θεό και στη μέση περίπου έχει και μισή σελίδα ένα κομμάτι από τις Εξομολογήσεις του αγίου Αυγουστίνου … κάτι για τον χρόνο … Αυτός λοιπόν είναι ο πατέρας της θεωρίας της εκρήξεως και διαστολής του σύμπαντος, ο πρώτος που έκανε τις εξισώσεις, ένας ορθόδοξος χριστιανός. Και μετά ήρθε ο δεύτερος ο οποίος είναι ρωμαιοκαθολικός ιερέας ο Ζωρζ Λεμέτρ … 40:40 Λοιπόν όταν λέει κανείς ότι το Μπιγκ Μπαγκ είναι θεωρίες των αθέων είναι τελείως αντίθετο προς την πραγματικότητα. Αυτοί που βρήκαν πρώτοι με τις εξισώσεις πριν ακόμη διαπιστωθεί με τις παρατηρήσεις η φυγή των γαλαξιών, το γεγονός της διαστολής του σύμπαντος. Ακόμη τότε δεν ξέραν ότι συμβαίνει αυτό. Ξεκινάει με δύο χριστιανούς από τους οποίους ο ένας ήταν Ορθόδοξος. Και μετά πολύ αργότερα φτάσαμε και σε κάτι άλλο. Μια μεγάλη ανακάλυψη που έγινε και αποσιωπήθηκε μέσα στη Σοβιετική Ένωση από έναν μεγάλο σοβιετικό επιστήμονα τον Λαντάου, σε μια περίφημη σειρά του για την Φυσική ακόμη τα χρησιμοποιούν στα πανεπιστήμια, ο οποίος έφτασε σε ένα καταπληκτικό συμπέρασμα, ότι η συνολική μάζα του σύμπαντος είναι μηδενική! Πώς γίνεται αυτό το πράγμα; Η βαρύτητα προκαλεί ενέργεια που έχει αρνητική μάζα, είναι αρνητική. Το σύμπαν έχει θετική μάζα από την ύλη και την ενέργεια που έχει μέσα, αυτή η μάζα προκαλεί βαρύτητα, αλλά η βαρύτητα παράγει ενέργεια που είναι αρνητική. Το άθροισμα των δύο είναι μηδέν. Αυτό το βρήκε, δεν έγραψε τις λεπτομέρειες πως το βρήκε. Όταν το βρήκα το βιβλίο του και έψαχνα να βρω είχα απογοητευτεί, δηλαδή όλα όσα έχει είναι αυτές εδώ οι δυο σειρές που λέει, δεν έχει πώς έφτασε. Τελικά αναγκάστηκα να ψάξω, να επιχειρήσω να τα … παίρνοντας από τα προηγούμενα κλπ και τα συνόψισα εδώ. Τελικά το βρήκα, είναι αυτό το αποτέλεσμα στο τέλος που μας δείχνει το μηδέν. Αυτές οι εξισώσεις εδώ. Αυτό το σχέδιο το έκανα επί τη βάσει κάποιων που έλεγε προηγουμένως και όταν έγινε και το σχέδιο διευκολύνθηκαν τα πράγματα και να το αποτέλεσμα που μας δίνει μηδέν. Αυτό απέφυγε να το πει γιατί ήταν τότε ο Στάλιν και αν έλεγε ότι η μάζα του σύμπαντος είναι μηδέν θα τον θεωρούσε εχθρό του υλισμού. Γι’ αυτό δεν έγραψε πολλά, το έγραψε με ένα σύντομο τρόπο που μπορούσαν να το καταλάβουν μόνο Φυσικοί. Το θέμα είναι ότι αυτή είναι μία πραγματικότητα και ισχύει για το σύμπαν είτε μεγαλύτερο είναι είτε μικρότερο. Ισχύει και για το διαστελλόμενο σύμπαν γιατί και εκεί η ενέργεια η κινητική (της απομάκρυνσης των γαλαξιών) πάλι ισορροπεί με την βαρυτική. Δηλαδή ισχύει και για ένα σύμπαν στατικό και για ένα σύμπαν διαστελλόμενο. Προχωρούμαι μετά, γίνεται η θεωρία της Inflation (του Πληθωρισμού) που ξεκινάει από ένα πολύ μικρό σύμπαν. Αυτό το σύμπαν λοιπόν το μικρό, πώς προέκυψε κι αυτό; Μεγαλώνει αυξάνεται και ο όγκος του, αυξάνεται ο όγκος αυξάνεται και η βαρύτητα κι έτσι το αποτέλεσμα μηδέν πάλι. Και μετά από μια φάση έχουμε το αποτέλεσμα του σύμπαντος που βλέπουμε που διαστέλλεται σιγά-σιγά ας πούμε, ποιο σιγά απ’ ότι στην πρώτη φάση. Τώρα πώς έγινε αυτό το πράγμα; Από πού ξεκινάει αυτό; Ξεκίνησε από το μηδέν με μια κβαντική διατάραξη και διατηρείται αυτή η κβαντική διατάραξη και δεν εξαφανίζεται γιατί ακριβώς είναι μηδενική η μάζα. Βρίσκεται δηλαδή ότι το σύμπαν ξεκίνησε από μια κβαντική διατάρξη του κενού και αυτή η διατάραξη είχε μάζα μηδενική και διαστέλλεται ταχύτατα και μετά πιο σιγά και έχουμε το σημερινό σύμπαν. Δηλαδή καταλήγει οι ίδιοι οι επιστήμονες και μάλιστα όχι θρήσκοι επιστήμονες που να πιστεύουν στον Θεό … καταλήξανε οι ίδιοι τους … . Έχουμε ένα βιβλιαράκι εδώ[5]. Αυτός είναι ο Άλαν Γκουθ, The Inflationary Universe, αυτός είναι ο πατέρας αυτής της θεωρίας. Σε όσα σημεία μπόρεσαν να τα εξετάσουν τώρα με τους δορυφόρους έχει επικαιρωθεί, έχει μείνει μόνο ένα σημείο κάτι για τα βαρυτικά κύματα[6] που αυτά δεν έχουν βρεθεί ακόμη, τέλος πάντων. Το θέμα είναι ότι το τελευταίο του κεφάλαιο είναι: A universe ex nihilo. Είναι ο θεολογικός όρος ex nihilo που χρησιμοποιούσαν οι θεολόγοι, εκ του μηδενός. «Ένα σύμπαν εκ του μηδενός». Και στο τέλος λέει, κι αν όλα αυτά βρίσκουμε ότι είναι σύμφωνα με την επιστήμη παραμένει ένα υπαρξιακό ερώτημα: Τι είναι αυτό που καθόρισε τους νόμους της Φυσικής; Βρίσκουν ότι όλα αυτά μπορούν να γίνουν με τους νόμους της Φυσικής αλλά παραμένει το ερώτημα, Πώς καθορίστηκαν αυτοί οι νόμοι. Αυτό είναι τα όρια της επιστήμης. Το πρώτο όριο της επιστήμης, πριν από την δημιουργία. Δεν μπορεί η επιστήμη να πει τίποτα. Είναι ένα όριο που τίθεται εκ των πραγμάτων. Και ένα άλλο πολύ σημαντικό βιβλίο του 2012, A Universe from Nothing[7], τα ίδια πράγματα. Το σημαντικό εδώ είναι ότι το γράφει ο Λόρενς Κράους, Lawrence M. Krauss, ο οποίος είναι συνεργάτης και φίλος εγκάρδιος του πιο μαχητικού αθέου της εποχής μας που είναι ο Ρίτσαρντ Ντόκινς, Richard Dawkins, και το λέει εδώ, επίλογος από τον Richard Dawkins. Και έχει εγκώμια από τον Richard Dawkins γι’ αυτό το βιβλίο κλπ. Ένας επιθετικός άθεος, που ειρωνεύεται κλπ δέχεται ένα σύμπαν από το μηδέν. Δηλαδή αυτό που πριν από εκατό χρόνια κανείς δεν το δεχόταν, ότι μπορεί το σύμπαν να έχει δημιουργηθεί εκ του μηδενός, τώρα βλέπουμε ότι και οι φανατικοί άθεοι το δέχονται. Υπάρχει βέβαια μια νεώτερη θεωρία που βγήκε, η οποία απέχει πολύ από το να θεωρηθεί επιτυχούσα και λέει για το κυκλικό σύμπαν. Προσπαθεί να αποφύγει … λέει ότι πριν από το παρόν σύμπαν υπήρχε άλλη φάση … επ’ άπειρον … αλλά και εκείνος φτάνει σε ένα σημείο … φυσικά πρέπει να αποδειχθεί … έχουμε ακόμη πολύ δρόμο … και λέει, αυτά που λέω δεν αποκλείουν να γεννήθηκε το σύμπαν με μικρό μέγεθος από το μηδέν. Και μάλιστα λέει, «δημιουργία από το μηδέν». Το θέμα είναι γενικά, είτε το δέχονται πλήρως είτε δέχονται ότι μπορεί να γίνει. Αυτό είναι θα έλεγα ένας θρίαμβος της χριστιανικής θεολογίας που οι θεολόγοι δεν το έχουν ούτε αξιοποιήσει ούτε το έχουν αντιληφθεί. Έχω την εντύπωση ότι αυτοί όταν χρησιμοποιούν τέτοιους όρους είναι σαν να προκαλούν τους θεολόγους, «να σας δώσαμε έτοιμη απάντηση», τίποτα, γιατί δεν ασχολούνται οι θεολόγοι, δεν ενδιαφέρονται. Ωραία, δεν τα καταλαβαίνουν αλλά κάποια στοιχειώδη πράγματα μπορούν να καταλάβουν αλλά έχουν μια αδιαφορία. Η αδιαφορία είναι χειρότερη κι από τον πόλεμο. Σε περιφρονούν και τελείωσε. Φτάνουν και χρησιμοποιούν την θεολογική ορολογία για ένα πράγμα το οποίο ήταν ταμπού. Το σύμπαν υπήρχε πάντοτε! Έτσι ήταν πριν εκατό χρόνια, έτσι ξεκίνησε ο Αϊνστάιν. Αυτό το βιβλίο είναι του Αϊνστάιν, είναι γραμμένο το 1921, στην αρχή μιλάει για το στατικό σύμπαν και μετά αποδέχεται την διαστολή και μάλιστα λέει ότι, «από αυτό το δίλλημα βρήκε ο μαθηματικός Φρίντμαν μια διέξοδο. Και υπόλοιπα που ακολουθούν είναι ανάπτυξη της ιδέας του Φρίντμαν. Στην αρχή δεν ήξερα γιατί ανέφερε μόνο τον Φρίντμαν και όχι και τον Λεμέτρ. Νόμισα ότι επειδή ο Λεμέτρ ήταν ιερέας δεν ήθελε να τον αναφέρει. Απλούστατα επειδή είναι πρώτος ο Φρίντμαν και έχει και για όλες τις περιπτώσεις, δηλαδή διαφορετικές περιπτώσεις εξισώσεων ενώ ο Λεμέτρ μόνο μια εξίσωση. Βλέπουμε λοιπόν ότι ο Αϊνστάιν ακολουθεί τον Φρίντμαν. Το βιβλίο αυτό είναι γεμάτο ωραίες εξισώσεις οι οποίες έχουν μια καταπληκτική ομορφιά. Ευδοξία Δελλή: Η σχέση των Μαθηματικών με την ομορφιά … Π. Ειρηναίος: Εμένα με τραβούσε η ομορφιά της δημιουργίας και αυτή η ομορφιά μου μιλούσε για τον Θεό συνέχεια. Δεν χρειαζόμουν αποδείξεις. Αυτή η ομορφιά βρίσκεται και μέσα σε αυτές τις εξισώσεις … Η ομορφιά που υπάρχει μέσα σε αυτές τις εξισώσεις είναι καταπληκτική. Δηλαδή ο Θεός είναι ένας ποιητής. Στην ελληνική γλώσσα βλέπετε το δημιουργός εκφράζεται … στο Σύμβολο της πίστεως βλέπετε, «ποιητήν ουρανού και γης», το λέμε ποιητή τον Θεό. Είναι ποιητής όπως είναι ένας ποιητής, και η φύση ολόκληρη είναι ποίησης ή ποίημα, αλλά αυτό το ποίημα εκφράζεται, είναι γραμμένο στη γλώσσα των Μαθηματικών, και εκεί είναι η ομορφιά αυτών των εξισώσεων των Μαθηματικών. Ευδοξία Δελλή: Να πάμε και στο θέμα της Εξέλιξης; Π. Ειρηναίος: Στην Εξέλιξη τώρα … εκεί είναι το φλέγον ζήτημα. Όπως τα παλιά χρόνια ήταν το ηλιοκεντρικό σύστημα. Όταν παρουσιάστηκε το ηλιοκεντρικό σύστημα οι αντιδράσεις ήταν τρομερές. Τώρα όλοι το δέχονται και δεν στενοχωρούνται. Τότε όμως θεωρούνταν ότι όποιος δέχεται ότι ο ήλιος είναι στο κέντρο και η γη γυρίζει είναι άθεος. Ευδοξία Δελλή: Η θεωρία της Εξέλιξης είναι συμβατή με την χριστιανική αντίληψη … Π. Ειρηναίος: Θα πάμε … θα πω αμέσως. Η ερώτηση μπορεί να απαντηθεί με μια διαφοροποίηση ως προς την ερώτηση. Είναι άλλο να μιλάμε για θεωρία της Εξέλιξης με την οποία συνήθως θεωρούμε την θεωρία του Δαρβίνου και άλλο να μιλάμε για το γεγονός της Εξέλιξης. Πρέπει να τα ξεχωρίσουμε αυτά. Γιατί ο Δαρβίνος δεν δημιούργησε την Εξέλιξη, η Εξέλιξη υπήρχε πριν από τον Δαρβίνο. Υπήρχε πάντοτε. Είναι ένα γεγονός. Και αυτό πρέπει να το καταλάβουμε. Η Εξέλιξη δεν είναι μια θεωρία που την φαντάστηκε ο Δαρβίνος. Η θεωρία του Δαρβίνου είναι μια προσπάθεια να εξηγηθεί το γεγονός της Εξέλιξης. Δηλαδή το γεγονός της εξέλιξης είναι κάτι υπαρκτό. Αυτό μαρτυρείται και από τα απολιθώματα που έχουμε. Βλέπουμε στο παρελθόν τα ζώα ήταν διαφορετικά. Και όσο πάμε πιο πίσω χρονολογικά, και αυτό το χρονολογικά το λέω γιατί υπάρχουν ένα σωρό μέθοδοι για ακριβείς χρονολογήσεις με ραδιενεργά υλικά. Βγαίνουν κάποιοι φανατικοί και αμφισβητούν και αυτές τις χρονολογήσεις … Αυτοί οι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν ότι η δική της πίστη μπορεί πολύ πιο εύκολα να αμφισβητηθεί. Εδώ υπάρχουν ένα σωρό αποδείξεις και αυτοί ξεκινάνε από την Αγία Γραφή την οποία την ερμηνεύουν με τον δικό τους τρόπο, με τον ίδιο τρόπο που ερμηνεύανε την εποχή του Χριστού οι Γραμματείς και οι Φαρισαίοι την Αγία Γραφή. Και αναγκάζεται ο απόστολος Παύλος να λέει ότι «το γράμμα εστί το αποκτήνον, το πνεύμα εστί το ζωοποιόν», δηλαδή να βλέπουμε το πνεύμα που υπάρχει εκεί και όχι τις λέξεις. Όσο για τις λέξεις και οι Πατέρες το λέγαν, «ου περί ονομάτων ζυγομαχήσωμεν», δεν θα μαλώνουμε για τα ονόματα, για τις λέξεις. Οι φανατικοί μένουν εκεί στις λέξεις κολλημένοι και βγάζουν τα συμπεράσματα και με βάση αυτά τα συμπεράσματα απορρίπτουν οτιδήποτε άλλο. Όλες τις επιστημονικές έρευνες, τις ανακαλύψεις τις απορρίπτουν. Τέλος πάντων ας τους αφήσουμε τους φανατικούς. Το θέμα είναι τι γίνεται με τους άλλους που δεν είναι φανατικοί αλλά επηρεάζονται από αυτούς. Άλλο είναι το γεγονός τις Εξέλιξης άλλο … Να πω κάτι αντίστοιχο. Την ζωή δεν μπορούμε να την εξηγήσουμε αλλά δεν την αρνούμαστε. Γιατί αυτοί λένε «δεν μπορεί να εξηγηθεί αυτό …». Το ότι δεν μπορεί να εξηγηθεί μας οδηγεί στον Θεό δεν οδηγεί στην απόρριψη της Εξέλιξης. Λένε, «δεν μπορεί να εξηγηθεί με την τύχη αυτό», αυτό σημαίνει ότι η θεωρία του Δαρβίνου δεν μπορεί να τα εξηγήσει όλα με την τύχη. Υπάρχουν πράγματα που δεν μπορεί να τα εξηγήσει. Και μάλιστα το σημαντικό είναι ότι είναι ουσιαστικά τα θεμελιώδη ζητήματα που δεν μπορεί να τα εξηγήσει. Το θέμα είναι ότι δεν απορρίπτεις το γεγονός της Εξέλιξης επειδή δεν μπορεί η θεωρία του Δαρβίνου να την εξηγήσει. Απόρριψε την θεωρία του Δαρβίνου άμα θέλεις αλλά μην απορρίπτεις το γεγονός της εξέλιξης. Όπως δεν μπορεί η Βιολογία να εξηγήσει το γεγονός της ζωής αλλά δεν απορρίπτουμε την ύπαρξη της ζωής. Το θέμα είναι, με τα απολιθώματα με ένα σωρό άλλα, με την μοριακή βιολογία που εκεί βλέπουμε πόσο συγγενεύουν οι διάφοροι οργανισμοί και μπορούμε να καταρτήσουμε γενεαλογίες συγκρίνοντας απλώς το DNA. Και με αυτό έχουμε καταλήξει και σε πολύ ευχάριστα πράγματα. Ας πούμε, συγκρίνοντας το μιτοχονδριακό DNA των συγχρόνων ανθρώπων καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι όλοι κατάγονται από μια μητέρα που ονομάστηκε μιτοχονδριακή Έυα. Και το χρωμόσωμα Υ που είναι το καθοριστικό του ανδρικού φύλου, και εκεινού έγινε σύγκριση και καταλήξαν σε έναν χρωμοσωμικό Αδάμ. Και αυτά όλα καταλήγουνε στον ίδιο τόπο, στην ίδια χρονική εποχή με τους χονδρικούς υπολογισμούς. Ενώ πρώτα λέγανε η μια φυλή κατάγεται από άλλο πρόγονο και υπήρχε πολύ φυλετική θεωρία. 59:06 Κάτι που ξέχασα. Για την γένεση του σύμπαντος εκ του μηδενός, ναι είναι σύμφωνα με την κβαντική φυσική και με την Σχετικότητα αλλά πόσο πιθανό είναι να έγινε έτσι, γιατί δεν γίνεται συνέχεια; Οι πιθανότητες είναι τρομερά μικρές και έχω και υπολογισμούς που γίνανε από αθέους. Αυτός εδώ είναι ο Σον Κάρον, δηλωμένος άθεος. Η πιθανότητα να γεννηθεί στην τύχη είναι τρομακτικά μικρή. Για να γραφτεί το κλάσμα με παρονομαστή την μονάδα και μηδενικά χρειάζεται ένα οκτάκις εκατομμύρια φορές η ακτίνα του ορατού σύμπαντος. Και αυτό αφήνει όλο τον χώρο για τον Θεό δημιουργό. Το ξέρουν και μαλώνουν μεταξύ τους, τους απασχολεί πάρα πολύ αυτή η μικρή πιθανότητα. Για τον δαρβινισμό να καταλάβουμε. Άλλο είναι η θεωρία του Δαρβίνου που είναι αθεϊστική, παρόλο που ο ίδιος δεν το έλεγε και έλεγε ότι είναι αγνωστικιστής, «δεν ξέρω» έλεγε «αν υπάρχει ή δεν υπάρχει Θεός». Ουσιαστικά όμως δεν αναφέρεται Θεός, είναι τυχαίες αλλαγές και από αυτές τις τυχαίες αλλαγές όσες είναι ευνοϊκές επιζούν αλλιώς εξαφανίζονται μέσα στον αγώνα για την ζωή, για την επιβίωση. Αυτή η θεωρία του Δαρβίνου εξηγεί γιατί υπάρχουν οργανισμοί που είναι κατάλληλοι να ζήσουν και γιατί δεν υπάρχουν άλλοι που είναι ακατάλληλοι αλλά δεν μας εξηγεί από πού βγαίνουν αυτές οι αλλαγές. Βέβαια τώρα η συμπληρωμένη θεωρία της Εξελίξεως που συμπεριλαμβάνει και την Γενετική έχει την απάντηση. Αλλαγές γίνονται τυχαία στο DNA και μεταφράζονται κατόπιν σε αλλαγές την μορφή, στο σύνολο του οργανισμού. Το θέμα είναι όμως πως αυτή η αλλαγή στο DNA μεταφέρεται στην δομή του οργανισμού. Περιγράφονται αυτά τα πράγματα αλλά δεν εξηγούνται. Το ίδιο συμβαίνει για το ίδιο το φαινόμενο της ζωής. Δηλαδή μόνο αν εξηγηθεί το φαινόμενο της ζωής τότε  μόνο θα εξηγηθεί και το φαινόμενο της Εξέλιξης πλήρως. Η θεωρία του Δαρβίνου δίνει μια σωστή εξήγηση η οποία όμως δεν είναι επαρκής για όλα. Ειδικά για τα θεμελιώδη προβλήματα δεν λέει τίποτα. Το πιο βασικό ας πούμε για τους πολυκύτταρους οργανισμούς. Πώς γίνεται από ένα κύτταρο να φτάνουμε σε όλη αυτή τη δομή ενός μεγάλου οργανισμού. Από εκεί που ξεκινάει μέσα στο DNA είναι όλες οι πληροφορίες οι οποίες κατόπιν μας δίνουνε όλα τον οργανισμό, όλο αυτό το σύνολο, στο οποίο τόσο πιστά ακολουθείται η κληρονομικότητα. Πώς γίνεται αυτό το πράγμα; Έχουμε την κενοραβδίτιδα την κομψή, είναι ένα μικρό σκουληκάκι, έχει μήκος ένα χιλιοστόμετρο μόνο. Είναι διάφανο και μπορούμε να παρακολουθούμε την εξέλιξή του. Έχει 959 κύτταρα από τα οποία τα 302 είναι νευρικά κύτταρα. Γι’ αυτό ξέρουμε τα πάντα, ξέρουμε την ιστορία κάθε κυττάρου, τις διακλαδώσεις πως ξεκινάνε από το ένα κύτταρο και αργότερα διαφοροποιούνται και που καταλήγουν. Ο ίδιος κανόνας ισχύει πάντοτε για αυτό το μικρό σκουληκάκι. Τα ξέρουμε όλα τα παρατηρούμε και τα περιγράφουμε. Δεν ξέρουμε όμως γιατί αυτά τα κύτταρα διαφοροποιούνται έτσι ή πώς αυτά τα κύτταρα κατανέμονται σε αυτή την διάταξη. Μόνο περιγράφεται δεν εξηγείται. Ενώ στην Φυσική με εξίσωση, παλαιότερα του Νεύτωνα και μετά τις πιο τέλειες του Αϊνστάιν εξηγείται όλη η συμπεριφορά του σύμπαντος. Και αντίστοιχα οι εξισώσεις του Σρέντιγκερ κλπ. μας εξηγούν την συμπεριφορά των ατόμων, του μικροκόσμου. Δυο απλές εξισώσεις … όχι πολύ απλές, τέλος πάντων … μας εξηγούν όλα τα φαινόμενα αυτά. Ξέρουμε γιατί γίνονται τα φαινόμενα και γι’ αυτό μπορούμε να υπολογίσουμε και στο μέλλον πράγματα. Στην ζωή, ξέρουμε ότι γίνονται αυτά, τα παρατηρούμε με τα μικροσκόπια αλλά δεν μπορούμε να εξηγήσουμε γιατί γίνονται. Δηλαδή αν δεν υπήρχε αυτή η διαφοροποίηση των κυττάρων, ο πολλαπλασιασμός του αρχικού κυττάρου θα οδηγούσε σε μια σφαίρα ομοιόμορφη, όλα τα κύτταρα θα ήταν όμοια, θα ήταν μια μάζα σαν της καρκινικές μάζες. Λοιπόν η θεωρία του Δαρβίνου δεν μας λέει γι’ αυτό το πράγμα αλλά ούτε και η Γενετική το εξηγεί. Η Γενετική βρήκε τη σχέση μεταξύ των χρωμοσωμάτων και των γονιδίων και του οργανισμού, δηλαδή τον γενότυπο και τον φαινότυπο, αλλά δεν ξέρουμε πώς από το ένα κύτταρο φτάνουμε σε όλο αυτόν τον οργανισμό. Τα στάδια τα ξέρουμε, την πορεία την ξέρουμε, αλλά γιατί γίνονται αυτά είναι ανερμήνευτο. Ούτε με την θεωρία του Δαρβίνου, ούτε με την όλη ανάπτυξη, την καταπληκτική που υπάρχει της Βιολογίας δεν έχουν απαντηθεί τα θεμελιώδη ερωτήματα για την ζωή και για την Εξέλιξη. Αν ήταν χημικό φαινόμενο η ζωή θα αρκούσε η εξίσωση του Σρέντιγκερ που μπορεί να εξηγήσει όλα τα φαινόμενα της Χημείας γιατί αναφέρεται στα ηλεκτρόνια που περιφέρονται γύρω από τους πυρήνες των ατόμων, αλλά είτε δέχονται Θεό ή δεν δέχονται δεν μπορούν να κάνουν τίποτα. Κι έτσι παραμένει ανοιχτό για την πίστη την χριστιανική. Ότι η Εξέλιξη και το φαινόμενο της ζωής είναι τρόπος δημιουργίας. Πώς να το πω, παρουσιάζεται η εντύπωση ότι με τις θεωρίες για την Εξέλιξη λύθηκαν όλα. Ε, δεν λύθηκαν. Είναι γεγονός η Εξέλιξη. Η ζωή ξεκίνησε από μονοκύτταρους οργανισμούς πολύ ατελής, τα βακτήρια, που δεν έχουν ούτε πυρήνα μέσα στο κύτταρο. Προχωρούμε στα κύτταρα που έχουνε πυρήνα, αρχίζουνε πρωτόγονοι οργανισμοί όπως είναι οι σπόγγοι και φτάνουμε τελικά μέχρι τον άνθρωπο. Και όλα αυτά περιγράφονται με πάρα πολλές λεπτομέρειες αλλά δεν εξηγούνται. Αν ποτέ τα εξηγήσει η επιστήμη δεν θα σημαίνει διάψευση γιατί θα ισχύει πάλι αυτό που είπε ο Μέγας Βασίλειος, αν εξηγηθεί κάτι δεν ελαττώνεται ο θαυμασμός γι’ αυτό. Και ο Γρηγόριος Νύσσης, ο αδελφός του Μεγάλου Βασιλείου λέει ότι όλα ο Θεός σε μια στιγμή τα έκανε και κατόπιν σύμφωνα με κάποια τάξη εμφανίζονται τα άλλα σιγά σιγά όταν έρθει ο καιρός τους. Την πρώτη στιγμή της δημιουργίας τίθενται όλα εν δυνάμει και μετά με την πάροδο του χρόνου εμφανίζονται εν ενεργεία. Και αυτά μεταφράστηκαν γρήγορα και στα λατινικά και τα ξέρει και ο άγιος Αυγουστίνος που έγραψε εικοσαριά χρόνια αργότερα. Έχω εδώ  τα κείμενα, το λατινικό του Αυγουστίνου και το ελληνικό του Γρηγορίου και φαίνεται ότι κατά λέξη ο Αυγουστίνος αντιγράφει τον Γρηγόριο. Είχα απορία γιατί δεν είχε ο Αυγουστίνος κάτι άλλο που λέει ο Γρηγόριος για την εξέλιξη αλλά έμαθα ότι αυτό μεταφράστηκε στα λατινικά πολύ αργά, το 550, γι’ αυτό δεν το ξέρει. Λέει λοιπόν στο «Περί κατασκευής του ανθρώπου» ο άγιος Γρηγόριος: «καθάπερ δια βαθμών η φύσις» βαθμοί είναι τα σκαλοπάτια, «σαν με σκαλοπάτια η φύση», «των της ζωής λέγω ιδιωμάτων» τα ιδιώματα είναι τα χαρακτηριστικά της ζωής τα διάφορα σκαλοπάτια. Τα εξηγεί αυτά σε άλλο μέρος, είναι φυτά, ζώα, άνθρωπος, τα μεγάλα σκαλοπάτια. «Από των μικροτέρων επί το τέλειον ποιείται την άνοδον», η φύσις λέει κάνει την άνοδο προς το τέλειο, το τέλειο είναι ο άνθρωπος. Από τα μικρότερα ως το τέλειο με σκαλοπάτια η φύσις ποιείται την άνοδον. Είναι καταπληκτικό. Δεν λέει καν για Θεό. Δηλαδή αν ανακαλυφθεί γιατί γίνονται  έτσι, θα είναι πάλι με τους νόμους που έθεσε ο Θεός. Δηλαδή δεν υπάρχει θέμα. Δεν χάνει κάτι η χριστιανική πίστη, η χριστιανική θεολογία. Αν εξηγηθεί με βάση τους φυσικούς νόμους και το φαινόμενο της ζωής μέσα είναι. Δηλαδή να καταλάβουμε οι Πατέρες της Εκκλησίας είχαν μια διορατικότητα που τελικά περάσαν τόσοι αιώνες και είναι εδώ. Επειδή μου είπατε, να πω και για τα κοινωνικά κάτι. Από τον Γρηγόριο τον Θεολόγο, τον Ναζιανζηνό όπως τον ξέρουμε. 1.400 χρόνια πριν γίνει η Γαλλική Επανάσταση και πριν η Ολύμπ ντε Γκουζ Με την Γαλλική Επανάσταση του 1789, οι γυναίκες εισβάλλουν μαζικά για πρώτη φορά στον κοινωνικό στίβο και ζητούν να γίνει πραγματικότητα το τρίπτυχο Ελευθερία- Ισότητα- Αδελφότητα και για τις γυναίκες. Η διακήρυξη για ‘’Τα δικαιώματα της γυναίκας και της πολίτισσας’’ (1791) της Ολύμπ ντε Γκουζ, ηρωίδας της Γαλλικής Επανάστασης, αποτελεί το πρώτο γραπτό κείμενο διεκδίκησης των γυναικείων δικαιωμάτων από γυναίκα. Το 1793 το Σύνταγμα αποκλείει τις γυναίκες από την πολιτική ζωή και διαλύονται οι γυναικείες οργανώσεις ενώ εκτελέστηκε και η Ολύμπ ντε Γκουζ. Λίγα χρόνια πιο πριν, το 1787, ο διαφωτιστής φιλόσοφος Κοντορσέ είχε δημοσιεύσει μία διακήρυξη υπέρ των δικαιωμάτων της γυναίκας όπου αναγνώριζε πως η γυναίκα έχει τα ίδια φυσικά δικαιώματα με τον άντρα. [8] ξεκινήσει τον Φεμινισμό.  Το 1791 ξεκινάει το κίνημα του Φεμινισμού με την Ολυμπ ντε Γκουζ μέσα στη Γαλλική Επανάσταση που όλα ανατράπηκαν. Και όμως πριν από 1.400 χρόνια ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, ένας από τους Τρεις Ιεράρχες, λέει, «άνδρες ήσαν οι νομοθετούντες δια τούτο κατά των γυναικών η νομοθεσία». Αυτό το βασικό κήρυγμα του φεμινισμού το είπε από τότε. Και το λέει σε μια κοινωνία που δεν ήταν επαναστατική, που κυβερνούσε το ρωμαϊκό δίκαιο, που λέγαν «dura lex sed lex», «σκληρός νόμος αλλά νόμος» θα εφαρμοστεί. Να αμφισβητήσει κανείς τους νόμους ήταν τρομερό κι όμως τους αμφισβητεί. Και μάλιστα προχωράει και σε κάτι άλλο πιο επαναστατικό που θα το ζήλευαν και οι αναρχικοί, και λέει ότι ο Θεός έκανε τους ανθρώπους ίσους, η ανθρώπινη πλεονεξία (πλεονεξία είναι να έχεις περισσότερα από ότι σου χρειάζονται) «έρχεται και κατατέμνει το της φύσεως ευγενές σε ονομάτων» ιδιαιτερότητες. Την ισότητα την κομματιάζει σε διαφορετικά ονόματα, ισχυρότεροι, ασθενέστεροι, πλουσιότεροι, φτωχότεροι κλπ. Και προσέλαβε και τον νόμο, όχι για δικαιοσύνη αλλά ως βοηθό της εξουσίας, της δυναστείας, ή της τυραννίας. Θα μπορούσε κάποιος αναρχικός να πει κάτι πιο επαναστατικό; Και αυτά τα λέει ένας από τους Τρεις Ιεράρχες. Θέλω να τονίσω, επειδή κάτι μου είπατε για τις σύγχρονες προκλήσεις, σε όλους τους τομείς οι Πατέρες είναι πολύ-πολύ πιο πριν τις εξελίξεις που οδηγήσανε στις ωριμάνσεις των προβλημάτων που οδηγήσανε σε αμφισβητήσεις και χίλια δυο. Τότε δεν υπήρχαν αμφισβητίες, όλοι δεχόντουσαν αυτά που υπήρχαν, οι μόνοι που αμφισβητούσαν ήταν οι άγιοι, οι Πατέρες της Εκκλησίας τους οποίους τους καταδικάσαν να είναι αμίλητοι στις εικόνες. Δηλαδή προσκυνούν τις εικόνες τους, όπου δεν μιλάνε. Α, δεν είπα κάτι άλλο για την Εξέλιξη. Εκείνος που έκανε μετά τον Δαρβίνο, ο Δαρβίνος μίλησε μόνο για τις αλλαγές χωρίς να προσδιορίσει από πού έρχονται ή πώς γίνονται. Δεν εξηγήθηκε πώς γίνονται οι αλλαγές, ούτε τώρα έχει εξηγηθεί, αλλά τουλάχιστον ξέρουμε από πού αρχίζει, που είναι η αρχή των αλλαγών. Είναι στο DNA. Αυτός που έκανε την σύνθεση της Γενετικής που αναπτύχθηκε στον εικοστό αιώνα, στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα στην Αμερική. Οι έρευνες δηλαδή για τα χρωμοσώματα στην αρχή, μετά το DNA, την διπλή έλικα, όλα αυτά τα πράγματα, ουσιαστικά ολοκληρώθηκαν το 1953 όταν δημοσιεύθηκε για την διπλή έλικα το άρθρο. Τότε διαφωτίστηκαν όλα αυτά τα πράγματα, αλλά δεν εξηγήθηκε, βρήκαν από πού έρχονται οι αλλαγές αλλά όχι γιατί γίνονται έτσι, γιατί μια αλλαγή στο DNA έχει τέτοια αποτελέσματα. Αυτός όμως που συνδύασε τα δύο πράγματα ήταν ο Θεοδόσιος Ντομπζάνσκι[9]. Ο Θεοδόσιος Ντομπζάνσκι ήταν ένας ορθόδοξος χριστιανός, ο οποίος κανονικά ανήκε στην Ορθόδοξη Ρωσική Εκκλησία της Αμερική, πήγαινε στην Εκκλησία, κοινωνούσε, δηλαδή δεν ήταν απλώς θεωρητικά να πει πιστεύω στον Θεό, συμμετείχε κανονικά στη λειτουργική, την μυστηριακή ζωή της Εκκλησίας. Μαθητής του ήταν ο Κριμπάς ο οποίος πάντοτε δήλωνε άθεος. Και όταν ήρθε στην Ελλάδα, τον είχε καλέσει ο μαθητής του Κριμπάς, ζήτησε να επισκεφθεί και το Άγιον Όρος. Πήγε λοιπόν, πήγε και ο Κριμπάς που ποτέ δεν θα πήγαινε στον Άγιον Όρος, πήγανε μαζί, σαν Ρώσος που ήταν θέλησε να πάνε στην ρωσική μονή και κοινώνησε την θεία Ευχαριστία. Δηλαδή ήταν και στη ζωή του πιστός, δεν ήταν απλώς θεωρητικά. Λοιπόν αυτός ο άνθρωπος είναι που έκανε τον συνδυασμό της Γενετικής και της θεωρίας της Εξελίξεως με αποτέλεσμα να έχουμε την Συνθετική θεωρία όπως λέμε, και άλλων, και άλλοι υπήρξανε με την Παλαιοντολογία, με την κατάταξη των ειδών κλπ. Αλλά μεταξύ αυτών ο βασικότερος είναι ο Ντομπζάνσκι γιατί τους δύο βασικότερους τομείς έφερε μαζί. Και γι’ αυτό το λόγο το βιβλίο του Genetics and the Origin of Species[10]. Το βιβλίο του Δαρβίνου λεγότανε On the Origin of Species[11]. Αυτό το βιβλίο θεωρείται ότι είναι το σπουδαιότερο στην ιστορία της Βιολογίας μετά τα δύο βιβλία του Δαρβίνου. Εδώ στην Ελλάδα το 1969, ενώ υπήρχε η δικτατορία, κυκλοφορεί το καινούργιο βιβλίο της Βιολογίας του Ιωάννη Οικονομίδη, σχολικό βιβλίο για την έκτη τάξη γυμνασίου (τώρα είναι γυμνάσιο και λύκειο τότε όλες οι τάξεις ήταν γυμνάσιο) δηλαδή για την τρίτη λυκείου σήμερα, είναι Μαθήματα Γενικής Βιολογίας. Ένα βιβλίο πολύ όμορφο, έχει όλες τις γνώσεις της εποχής εκείνης, σήμερα βέβαια έχουμε πολύ περισσότερες γνώσεις που δεν μπορούσε να τις φανταστεί, αλλά για εκείνη την εποχή ήταν ενημερωμένο με κάθε λεπτομέρεια. Λοιπόν αυτός χριστιανός πάρα πολύ, όχι απλώς δέχεται την Εξέλιξη αλλά και προσπαθεί να πείσει, γιατί έχει τα επιχειρήματα, τις αποδείξεις για την Εξέλιξη, προσπαθεί να πείσει τα παιδιά και προσθέτει όμως ότι αυτά δεν μπορούν να εξηγηθούν με μόνη την τύχη. Κι έτσι καταλήγει στον Θεό ως αίτιο της Εξέλιξης. Να κάνει και σύγκριση εδώ χιμπατζή και ανθρώπου. Τα λέει όλα αυτά τα πράγματα και αρχίζει το βιβλίο του με ένα χωρίο από την Αγία Γραφή, τελειώνει πάλι με αναφορά στον Θεό. Αυτός ο άνθρωπος λοιπόν συνεργαζότανε με την αδελφότητα θεολόγων ο Σωτήρ η οποία είναι γνωστή για την παράδοση … δεν είναι καμιά προτεσταντική, μοντέρνα οργάνωση θεολόγων, είναι μια πολύ παραδοσιακή. Μάλιστα παραπέμπει και σε ένα βιβλίο ενός καθηγητή της Θεολογικής Σχολής Αθηνών ο οποίος ήταν μέλος αυτής της αδελφότητος, στην δογματική του Παναγιώτη Τρεμπέλα, ο οποίος Τρεμπέλας δεχόταν Εξέλιξη. Αρχικά ήταν στη Ζωή μετά δημιουργήθηκε ο Σωτήρας και ήταν στον Σωτήρα. Ο Τρεμπέλας στη δογματική του αναφέρεται ότι δεν έρχεται σε αντίθεση ότι το σώμα του ανθρώπου κατάγεται από ζώα με την έννοια ότι λέμε εκεί στην Παλαιά Διαθήκη ότι πήρε χώμα από την γη. Αυτό το χώμα από τη γη σημαίνει απλώς ύλη, δεν πρέπει να σκεφτούμε ότι πρέπει να είναι ακριβώς χώμα γιατί και ο ζωντανός άνθρωπος λέγεται χώμα. Όταν πεθαίνει κάποιος στην ακολουθία την ορθόδοξη λέμε, «γη ήν και εις γην απελεύσει», είσαι χώμα και πάλι γυρνάς στο χώμα. Δηλαδή και ο ζωντανός οργανισμός λέγεται πάλι χώμα με την έννοια την γενική της ύλης, μη νομίζουμε ότι είναι λάσπη. Να πω και κάτι ωραίο σ’ αυτό, ότι στα εβραϊκά, όπου πρωτογράφτηκε φυσικά η Παλαιά Διαθήκη, και στην διήγηση που λέει ότι έλαβε χώμα από την γη η λέξη είναι «αφάρ». Το καταπληκτικό είναι ότι η περιοχή στην οποία βρέθηκαν όλοι οι εκπρόσωποι του homo sapiens είναι η Αιθιοπία. Η περιοχή που βρέθηκαν όλα αυτά, η Άρντ, η Λούση, η Άρντ είναι ακόμη νεώτερη, και κατόπιν homo habilis, homo sapiens, homo erectus έχουν βρεθεί σε μια ευρύτερη περιοχή της Αιθιοπίας η οποία μέχρι σήμερα λέγεται Αφάρ. Είναι από την ίδια λέξη για το χώμα γιατί και η γλώσσα της Αιθιοπίας είναι συγγενής της Εβραϊκής και σημαίνει το χώμα και την σκόνη. Και οι δυο από τους τέσσερεις ποταμούς του Παραδείσου είναι δυο παραπόταμοι του Νείλου, ο Γεών και ο Φισών. Και μεγάλοι επιστήμονες ήδη από την εποχή του … ένας συνεργάτης του Δαρβίνου που ήταν στην Αμερική ο Asa Gray[12], αυτός ήταν βοτανολόγος, στο Χάρβαρντ, αλληλογραφούσε με τον Δαρβίνο και στην αλληλογραφία του εξέθετε και την πίστη του στον Θεό. Πίστευε στον Θεό, δεχόταν και το Σύμβολο της Πίστεως, την Αγία Τριάδα δηλαδή, δεν ήταν κανένας πολύ μοντέρνος Προτεστάντης. Και μάλιστα εκεί τους λέγαν Ορθοδόξους αυτούς που δεχόντουσαν την Αγία Τριάδα και γι’ αυτό έλεγε, «ως χριστιανός είμαι ορθόδοξος». Δεν εννοούσε την δική μας Ορθοδοξία γιατί στην Αμερική τότε υπήρχαν. «Ως χριστιανός ορθόδοξος, ως φιλόσοφος είμαι θεϊστής και ως επιστήμων είμαι δαρβινιστής», έτσι έλεγε. Αυτός συνεργαζόταν με τον Δαρβίνο και συζητούσαν “Charles Darwin and Asa Gray Discuss Teleology and Design”[13] την τελεολογία, το σχέδιο που υπάρχει και το σχέδιο στην Εξέλιξη, στην δημιουργία, και αυτός υποστήριζε ότι υπάρχει Δημιουργός κλπ. Την ίδια εποχή και στην Αγγλία, ο Μάιβαρτ (St. George Jackson Mivart[14]) ήταν στην αρχή συνεργάτης του Δαρβίνου μετά διαφώνησε ακριβώς γι’ αυτό (ότι υπάρχει Δημιουργός Θεός), ήταν Καθολικός και δεχόταν την Εξέλιξη, ήταν βιολόγος, ζωολόγος και έγραψε ένα βιβλίο, “On the Genesis of Species”[15] «Γένεσις των Ειδών» και υποστηρίζει ότι σε τελική ανάλυση ο Θεός είναι πίσω από την Εξέλιξη. Και αυτό το βιβλίο του το εγκρίναν στο Βατικανό. Από το 1870 … Ένας άλλος, ο Ρόναλντ Φίσερ (Ronald Fisher[16]) αυτός ήταν Αγγλικανός. Ο Ρίτσαρντ Ντώκινς τον θεωρεί ως τον μεγαλύτερο Βιολόγο μετά τον Δαρβίνο! Ο μαχητικός άθεος Ντώκινς που συνεχώς κάνει επίθεση εναντίον του Θεού και έγραψε ένα βιβλίο The God Delusion[17] «Η αυταπάτη περί Θεού» τον θεωρεί ως τον μεγαλύτερο Βιολόγο μετά τον Δαρβίνο κι όμως αυτός ήταν Χριστιανός. Έχουμε τον Ντομπζάνσκι (Dobzhansky[18]) που τον είπαμε. Και από τον γαλλόφωνο κόσμο έχουμε τον Τεγιάρ ντε Σαρδάν (Pierre Teilhard de Chardin[19]) ο οποίος ήταν ιερέας, παλαιοντολόγος που έλαβε μέρος σε σπουδαίες ανασκαφές κλπ. Έγραψε βιβλία που φέρανε μια επανάσταση στους κύκλους των Ρωμαιοκαθολικών γιατί συνδύασε την Εξέλιξη με την Θεολογία και ότι όλα έχουν ως τέρμα, το σημείο Ω είναι ο Χριστός. Το πήρε από την Αποκάλυψη «Εγώ Είμαι το Άλφα και το Ωμέγα». Και μας ελκύει προς τα εκεί σε μια σύνθεση ώστε όλοι να ενωθούνε στην Εκκλησία που είναι το σώμα του Χριστού. Μια συνένωση όλων των ανθρώπων. Δηλαδή μίλησε και για το μέλλον και γι’ αυτό τον λένε προφήτη της παγκοσμιοποιήσεως. Βλέπετε όλοι αυτοί είναι Χριστιανοί. Υπάρχουν και άλλοι, ο Κόλινς (Francis Collins[20]) με το The Language of God[21] … Α, και για τον άνθρωπο, το τελικό, γιατί κι εδώ έχουμε το όριο της επιστήμης. Βρέθηκε με όλα αυτά, όχι μόνο τα απολιθώματα … και όχι μόνο τα απολιθώματα βρέθηκαν και στο σωστό χώρο και στο σωστό χρόνο, στην Αιθιοπία, αλλά το θέμα είναι ότι βρέθηκε με την μοριακή βιολογία ότι η διαφορά μας στο DNA από τον χιμπατζή είναι 1,3%. Η διαφορά του χιμπατζή από τον γορίλλα είναι 1,7%. Δηλαδή τι γίνεται; Αν είμασταν απλώς βιολογικά όντα που καθοριζόμαστε από το DNA και δεν έχουμε κάτι διαφορετικό, θα έπρεπε να είμαστε πίθηκοι. Δηλαδή διαφέρουμε εμείς από τον χιμπατζή λιγότερο από ότι διαφέρει ο χιμπατζής από τον γορίλλα. Κι όμως γορίλλας και χιμπατζής μόνο ως προς τον όγκο, ως προς το μέγεθος ουσιαστικά διαφέρουνε, στα άλλα πολύ μοιάζουν. Με τον ουρακοτάγκο ακόμα πιο πολύ διαφέρουνε 3,1, μεταξύ τους δηλαδή και ο γορίλλας και ο χιμπατζής διαφέρουν 3,1. Βλέπουμε δηλαδή αν είμασταν απλώς αποτέλεσμα του DNA κανονικά δεν θα έπρεπε να διαφέρουμε από τους πιθήκους αυτούς, να είμαστε απλώς ένας επιπλέον πίθηκος. Η διαφορά του ανθρώπου από τον πίθηκο δεν είναι απλώς σωματική … Και μη κάθεται κανείς και λέει ότι εξηγήθηκαν τα του εγκεφάλου … απλώς εντοπίζουνε κάποια κέντρα στον εγκέφαλο που είναι υπεύθυνα για κάποιες λειτουργίες αλλά το φαινόμενο της ανθρώπινης διανοίας δεν εξηγείται με τίποτα. Είναι γελοίο αυτό, όσο περισσότερο προχωράει η ανάπτυξη των επιστημών τόσο περισσότερο οι άθεοι επιστήμονες πιστεύουν ότι δεν διαφέρουμε από τα ζώα. Μα η ίδια η δική τους η επιστήμη το δείχνει αυτό. Δεν το κάνω σαν μια διακήρυξη επειδή είμαι Χριστιανός, αλλά είναι η ίδια η πραγματικότητα, αν μπορούν ας την αντικρούσουν, ας συγκρίνουν δηλαδή τους πιθήκους με όλα αυτά που έχει πετύχει ο άνθρωπος, καλά και κακά, αυτή την τεχνολογία μόνο, να αφήσουμε τα άλλα, φιλοσοφίες, ποίηση, μουσική κλπ να τα αφήσουμε όλα αυτά και να περιοριστούμε μόνο στην τεχνολογία, αυτή την τεχνολογική ανάπτυξη που είναι τόσο τρομακτική. Τι θα βρούμε στους πιθήκους; Το πολύ-πολύ κατασκευάζουν μερικά κλαδιά … το πιο σύνθετο εργαλείο των πιθήκων είναι ότι μπορούν να ενώσουν δυο κλαδιά, το ένα να το μπήξουν στο άλλο και να κάνουν ένα μακρύτερο κλαδί. Ή μπορούν να κάνουν κάποια πολύ πρωτόγονα λίθινα εργαλεία. Αλλά το χάσμα είναι τεράστιο και δεν εξηγείται με κανέναν τρόπο. Δηλαδή ότι και να πούνε οι νευροεπιστήμονες δεν εξηγείται το χάσμα μεταξύ ανθρώπου και πιθήκου, είναι τρομακτικό. Στο σώμα; Μα μοιάζουμε καταπληκτικά, η διαφορά μας η βιολογική στο DNA είναι μόνο αυτό, λίγο παραπάνω από 1%. Αλλά τέτοιες διαφορές υπάρχουν μεταξύ ζώων που δεν διαφέρουν καθόλου. Ευδοξία Δελλή: Ήθελα να ρωτήσω, αν αυτή η πρόοδος στις επιστήμες ενδέχεται να γεννήσει νέα θεολογικά ερωτήματα. Π. Ειρηναίος: Να γεννήσει, γιατί να μην γεννήσει. Το θέμα είναι ότι όταν παρουσιάζονται νέα προβλήματα γεννιούνται νέα ερωτήματα που δεν υπήρχαν προηγουμένως. Δεν υπήρχε π.χ. κλωνοποίηση, είναι όλα απρόβλεπτα. Πριν από εκατό χρόνια ποιος θα φανταζόταν αυτά που υπάρχουνε τώρα. Τότε είχαν μέσα στον ενθουσιασμό, με την Σχετικότητα του Αϊνστάιν, με την Κβαντομηχανική, καταπληκτικά όλα αυτά, αλλά ποιος φανταζότανε ότι θα φτάναμε σε αυτά που γνωρίζουμε τώρα. Όταν βλέπω αυτά τα παλιά βιβλία που τόσο αγαπούσα, λέω, κοίταξε τώρα τι ξέραμε τότε και τι ξέρουμε σήμερα. Δεν μπορούμε να ξέρουμε που θα φτάσουμε. Το θέμα είναι, δημιουργούνται καινούργια προβλήματα που πρέπει να εξεταστούν, δεν υπάρχουν λύσεις έτοιμες από το παρελθόν, απλούστατα μπορούμε να διδαχθούμε από τον ρεαλισμό και την σοφία των Πατέρων και όχι απλώς ή να απορρίπτουμε ή να δεχόμαστε. Γιατί σήμερα συνήθως αυτό γίνεται, οι μοντέρνοι τα δέχονται όλα, οι συντηρητικοί τα απορρίπτουν όλα. Αυτό το πράγμα δεν είναι των Πατέρων. Οι Πατέρες τα εξετάζουν, δέχονται τα ρόδα και βγάζουν τα αγκάθια. Να πω κάτι για όλη αυτή την πορεία του ανθρώπου. Υπάρχει μια διήγηση στην Παλαιά Διαθήκη, πολύ γνωστή είναι, δυστυχώς την βλέπουν κατά γράμμα με τις ανθρωπομορφικές εκφράσεις, η διήγηση των Πρωτοπλάστων. Το ότι καταγόμαστε από μια μητέρα έχει αποδειχθεί με την μιτοχονδριακή Εύα κλπ. Από εκεί και πέρα όμως τι γίνεται με εκείνη την ιστορία; Όχι ότι έφαγαν ένα μήλο και άλλαξαν τα πράγματα. Το θέμα είναι ότι ο άνθρωπος παρακινείται από τον διάβολο, να καταλάβουμε το βαθύτερο νόημα και όχι να μένουμε στα τέτοια ότι το φίδι είπε … κλπ., παρακινείται λοιπόν να γίνει θεός με ένα τρόπο, κλέβοντας τη γνώση, αποκτώντας τη γνώση θα γίνει θεός. Και τι πετυχαίνει; Πετυχαίνει ότι χάνει τον παράδεισο, αυτό το οποίο χαιρόταν το χάνει. Αυτό το προπατορικό αμάρτημα που λέμε στην πραγματικότητα είναι μια ψυχογραφία όλης της ανθρωπότητας όλων των εποχών. Σε όλες τις εποχές ο άνθρωπος το επαναλαμβάνει αυτό. Παλιά, όταν τα έβλεπα κατά λέξη, σκεφτόμουνα, γιατί ένα αμάρτημα που έκαναν εκεί να το πληρώνουμε όλοι μας; Το θέμα είναι ότι αυτό επαναλαμβάνεται. Φυσικά οι Πατέρες της Ανατολής δεν το είδαν με αυτό το δικαστικό, ότι τάχα τιμωρηθήκαν όλοι και έληξε. Το βλέπανε διαφορετικά. Βλέπαν ότι οι Πρωτόπλαστη ήταν νήπια, και αυτό ταιριάζει με τον πρωτογονισμό των πρώτων ανθρώπων. Νήπια ήταν και αντί να ακολουθήσουν τον δρόμο του Θεού πήραν άλλο δρόμο και χάσανε την πορεία τους προς τον σκοπό της ζωής τους. Αυτό το βλέπουμε μετά σε άλλες διηγήσεις, π.χ. στον Πύργο της Βαβέλ. Τι είναι ο Πύργος της Βαβέλ; Είναι υπαρκτό, ο πύργος ζιγκουράτ της Βαβυλώνας, έχουμε την βάση του είναι 92 επί 92 μέτρα και επειδή έχουμε μια παλιά περιγραφή ξέρουμε ότι και το ύψος του ήταν τόσο, όταν τον ολοκλήρωσε ο Ναβουχοδονόσωρ. Ζιγκουράτ της Βαβυλώνας ήταν. Βλέπουμε και εκεί την ίδια ιδέα, θα κάνουν έναν πύργο και θα φτάσουν με τις δικές τους δυνάμεις στον ουρανό. 90 μέτρα θα φτάναν στον ουρανό! Βλέπουμε μετά τους Φαραώ της Αιγύπτου με τις πυραμίδες κλπ. όλα αυτά είναι η τάση του ανθρώπου να γίνεται θεός με τις δικές του δυνάμεις. Στην εποχή μας αυτό έχει κορυφωθεί την τεχνολογία και βλέπουμε ότι η ανθρώπινη τεχνολογία κάνει αυτό, κάνει εκείνο, κάνει εκείνο … Το αποτέλεσμα ποιο είναι; Ο άνθρωπος γίνεται θεός. Πριν από χρόνια άκουσα το «ωραίο» αυτό, το 2003 πρέπει να ήταν ή 2004, όταν έγιναν τα εγκαίνια της γέφυρας Ρίου-Αντιρίου, το 2004. Μια γέφυρα που είναι τρία χιλιόμετρα, από τις μεγάλες γέφυρες του κόσμου, πραγματικά, από τα σπουδαία επιτεύγματα της τεχνικής, παρακολουθούσα κάθε φάση, πώς γινόταν με πολύ ενδιαφέρον. Ολοκληρώθηκε επί τέλους η γέφυρα αυτή. Εκείνη την μέρα πήραν συνεντεύξεις και ρωτάν έναν ηλικιωμένο να τους πει τι γνώμη έχει και τους είπε: «Ο άνθρωπος νίκησε τον Θεό». Αυτό είπε εκείνος ο ανόητος. Με τρία χιλιόμετρα γέφυρα νίκησε τον Θεό με όλο αυτό το σύμπαν. Δηλαδή δεχόταν Θεό κατά κάποιο τρόπο αφού τον ανέφερε αλλά θεωρούσε ότι ο άνθρωπος με αυτό που έκανε ξεπέρασε τον Θεό. Μα τέτοια ηλιθιότητα! Αυτό όμως άρεσε πολύ στους δημοσιογράφους της κρατικής τηλεόρασης και το μεταδίδαν και το ξαναμεταδίδαν. Τέτοια σοφία να χαθεί; Δεν νευρίασα για τον χαζό εκείνο τον γέρο που είπε αυτό το πράγμα, με τους δημοσιογράφους. Τόσο σπουδαίο ήταν αυτό; «Ο άνθρωπος νίκησε τον Θεό». Πόσες φορές το άκουσα; Λοιπόν το αποτέλεσμα, ο άνθρωπος σήμερα πραγματικά πιστεύει ότι έγινε θεός με αυτά όλα, ποιο είναι το αποτέλεσμα; Όταν πια ανακάλυψαν την πυρηνική ενέργεια … «ουουου, έχουμε τόση δύναμη στα χέρια μας. Ο άνθρωπος είναι παντοδύναμος». Ποιο είναι το αποτέλεσμα; Μολύνθηκαν τα πάντα! Δηλαδή και ότι είχε μείνει παραδεισιακό μολύνθηκε, τώρα όλα έχουν μολυνθεί, οι θάλασσες, τα παρθένα δάση, όλα έχουν μολυνθεί. Το αποτέλεσμα τί είναι; Καρκίνοι, καρκίνοι, καρκίνοι. Πριν από κάποιες δεκαετίες οι καρκίνοι ήταν πολύ σπάνιοι, τώρα κάθε οικογένεια έχει καρκίνο. Ποιο είναι το αποτέλεσμα λοιπόν; Πάλι το Προπατορικό αμάρτημα, ο άνθρωπος νομίζει ότι με την τεχνολογία του γίνεται θεός και τι καταφέρνει; Κατέστρεψε και αυτό το υπέροχο περιβάλλον που μας είχε μείνει, ότι υπήρχε παραδεισιακό τώρα είναι μολυσμένο. Και ο ίδιος του υποφέρει από … βρήκανε θεραπείες για τόσες ασθένειες, «νίκη του ανθρώπου», «θρίαμβος του ανθρώπου» για το ένα για το άλλο και να το αποτέλεσμα. Επαναλαμβάνεται δηλαδή … αυτό μη το βλέπουμε σαν ένα γεγονός της ανθρώπινης ιστορίας και ότι εμείς τραβάμε τις συνέπειες, όπως η αφελής πίστη των θρήσκων και η διδασκαλία κατ’ εξοχήν της δυτικής θεολογίας που έδωσε τρομερή έμφαση σε αυτή την Πτώση. Ενώ στην Ανατολή δεν δόθηκε τέτοια έμφαση, απλούστατα ξέφυγε από την πορεία του ο άνθρωπος, όχι ότι έχασε κάτι που είχε κλπ. κλπ. ξέφυγε από την πορεία του και αντί να φτάσει στην θέωση, στην ένωση με τον Θεό, θέλησε να γίνει θεός με τις δικές του δυνάμεις αποκτώντας την γνώση και το αποτέλεσμα απομακρύνθηκε και έχασε ότι είχε. Όχι όμως ότι άλλαξε η φύση του ριζικά, αυτό δεν το έχουν οι Πατέρες της Ανατολής. Έχουν μια δυναμική πορεία αυτής της Πτώσεως, αλλάζει η πορεία, αλλάζει κατεύθυνση, αλλά όχι ότι ήταν κάτι που άλλαξε και … Γι’ αυτό Δυτικοί που έχουν έρθει σ’ εμάς στην Ορθοδοξία τώρα και μεταφέρουν το πνεύμα εκείνο, μιλάνε για μια τρομερή αλλαγή των πάντων και άκουσα να μιλάνε ότι και οι νόμοι της φύσεως άλλαξαν, με την Πτώση των πρωτοπλάστων κλπ. Αυτά είναι καθαρά δυτικά, μας ήρθαν από φονταμενταλιστές της Δύσεως. Δυστυχώς έρχονται στην Ορθοδοξία τώρα και μεταφέρουν τη δική τους νοοτροπία αυτοί που δεν κατάλαβαν ποτέ την Ορθοδοξία. Κι όμως έχουμε τους δικούς εδώ, τους θαυμάζουν αυτούς … Το θέμα είναι ότι επαναλαμβάνεται αυτό το προπατορικό αμάρτημα και το ζούμε στην εποχή μας σε πολύ μεγαλύτερα κλίμακα: Ο άνθρωπος έγινε θεός, έχει στα χέρια του τις πυρηνικές δυνάμεις, κατασκευάζει βόμβες τρομερές και μπορεί να τιμωρήσει τους εχθρούς του όπως ο θεός. Γιατί ξέρετε, η εικόνα του Θεού που καταστρέφει είναι πολύ διαδεδομένη στους θρήσκους, και βλέπουμε τα αποτελέσματα, γεμίσαμε καρκίνους, έχει μολυνθεί το περιβάλλον και τώρα άντε τρέχουμε να σώσουμε το περιβάλλον για να σωθούμε κι εμείς μαζί μ’ αυτό. Ευδοξία Δελλή: Σας ευχαριστώ πολύ. [1] “The Universe and Dr. Einstein” by Lincoln Barnett (Author) a Mentor book. Publisher: New American Library. Country: United States. Date: 1948 https://www.publishinghistory.com/mentor-books.html -https://www.amazon.com/Universe-Dr-Einstein-Lincoln-Barnett/dp/0486445194 [2] http://www.orizontesbooks.gr/catalog/product_info.php?cPath=105_174&products_id=5922 «Το μυστηριώδες σύμπαν και η σύγχρονος αστροναυτική» [επί τη βάσει των πλέον προσφάτων διεθνών συγγραμμάτων] Τιμή:  70.00€ Τίτλος:  Το μυστηριώδες σύμπαν και η σύγχρονος αστροναυτική                 επί τη βάσει των πλέον προσφάτων διεθνών συγγραμμάτων Συγγραφείς:                      Συλλογικό έργο                 Αδαμόπουλος, Γ.                 Γεωργαλάς, Γ.                 Καραπιπέρης, Λέων Ν.                 Μακρής, Κωνσταντίνος Ι.                 Ξανθάκης, Ιωάννης (επιμέλεια) Εκδότης:              Φάρος Πόλη:    Αθήνα Χρον.Έκδοσης:  1957 Αριθ. Εκδ.: Διαστάσεις:       311 + 150 σ. : φωτο. ; 33,5X24 Σημ.:      Βιομηχανική πανόδετη βιβλιοδεσία  (δέρμα στη ράχη) σε εξαιρετική κατάσταση - καινούριο. Γραμμένο "επί τη βάσει των τελευταίων επιστημονικών και τεχνικών ανακοινώσεων των Αστροναυτικών Εταιριών των ΗΠΑ και ΕΣΣΔ") κι έλεγα: «Τι αρμονία μεταξύ των δύο!». [3] «τα παρέλειψε δε η διήγηση, για να γυμνάσει το δικό μας νου, κάνοντάς μας από μικρές αφορμές να ανακαλύψουμε τα υπόλοιπα» Μ. Βασιλείου, Εις την Εξαήμερον, Ομιλία Β΄, 3. [4] ΚΑ (21). ΘΕΩΡΙΑ ΕΙΣ ΤΗΝ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΙΝ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ Θεωρία εἰς τήν μεταμόρφωσιν τοῦ Κυρίου. Οὕτω καί τῶν Χριστοῦ μαθητῶν πρός τοῖς εἰρημένοις τινές, οἷς συναναβῆναί τε καί συνεπαρθῆναι αὐτῷ πρός τό ὄρος τῆς αὐτοῦ φανερώσεως δι᾿ ἀρετῆς ἐπιμέλειαν ἐξεγένετο μεταμορφωθέντα (≡14Δ_150≡> θεασάμενοι, τῷ τε φωτί τοῦ προσώπου ἀπρόσιτον, καί τῇ τῶν αἰσθημάτων λαμπρότητι κατάπληκτοι, καί τῇ τῶν ἐκατέρωθεν συνόντων τιμῇ Μωσέως καί Ἠλίου γεγενημένον αἰδεσιμώτερον ἐπεγνωκότες, (=1128=) ἀπό τῆς σαρκός εἰς τό πνεῦμα μετέβησαν, πρίν τήν διά σαρκός ἀποθέσθαι ζωήν, τῇ ἐναλλαγῇ τῶν κατ᾿ αἴσθησιν ἐνεργειῶν ἥν αὐτούς τό Πνεῦμα ἐνήργησε, περιελόν τῆς ἐν αὐτοῖς νοερᾶς δυνάμεως τῶν παθῶν τά καλύμματα, δι᾿ οὖ καθαρθέντες τά τῆς ψυχής καί σώματος αἰσθητήρια τῶν παραδειχθέντων αὐτοῖς μυστηρίων τούς πνευματικούς ἐκπαιδεύονται λόγους. Τήν μέν ἀκτινοφανῶς ἐκλάμπουσαν τοῦ προσώπου πανόλβιον αἴγλην, ὡς πᾶσαν ὀφθαλμῶν νικῶσαν ἐνέργειαν, τῆς ὑπέρ νοῦν καί αἴσθησιν καί οὐσίαν καί γνῶσιν θεότητος αὐτοῦ σύμβολον εἶναι μυστικῶς ἐδιδάσκοντο, ἀπό τοῦ μή ἔχειν αὐτοῦ εἶδος μήτε κάλλος καί τοῦ σάρκα τόν Λόγον γεγενημένον γινώσκειν ἐπί τόν ὡραῖον κάλλει παρά τούς υἱούς τῶν ἀνθρώπων καί τήν ἐν ἀρχῇ αὐτόν εἶναι καί πρός τόν Θεόν εἶναι καί Θεόν εἶναι, ἔννοιαν χειραγωγούμενοι, καί πρός τήν ὡς Μονογενοῦς παρά Πατρός πλήρη χάριτος καί ἀληθείας δόξαν διά τῆς παντελῶς πᾶσιν ἀχώρητον αὐτόν ἀνυμνούσης θεολογικῆς ἀποφάσεως γνωστικῶς ἀναγόμενοι· τά δέ λευκανθέντα ἱμάτια τῶν ῥημάτων τῆς ἁγίας Γραφῆς φέρειν σύμβολον, ὡς τηνικαῦτα λαμπρῶν καί τρανῶν καί σαφῶν αὐτοῖς γενομένων, καί παντός γριφώδους αἰνίγματος καί συμβολικοῦ σκιάσματος χωρίς νοουμένων, καί τόν ἐν αὐτοῖς ὄντα τε καί καλυπτόμενον παραδηλούντων λόγον, ὁπηνίκα τήν τε λείαν καί ὀρθήν περί Θεοῦ γνῶσιν ἔλαυνον, καί τῆς πρός τόν κόσμον καί τήν σάρκα προσπαθείας ἠλευθερώθησαν· Ἤ τῆς κτίσεως αὐτῆς κατά περιαίρεσιν τῆς δοκούσης τέως ἐμφαίνεσθαι αὐτῇ τῶν ἠπατημένων καί μόνῃ αἰσθήσει προσδεδεμένων ῥυπαρᾶς ὑπολήψεως, διά τῆς τῶν αὐτήν συμπληρούντων διαφόρων εἰδῶν σοφῆς ποικιλίας, ἀναλόγως ἱματίου τρόπον τήν ἀξίαν τοῦ φοροῦντος τήν τοῦ γενεσιουργοῦ Λόγου (≡14Δ_152≡> δύναμιν μηνυούσης. Ἄμφω γάρ ἐπί τοῦ λόγου ἁρμόσει τά λεγόμενα, ἐπεί καί ἀμφοῖν δι᾿ ἀσαφείας κεκάλυπται δι᾿ ἡμᾶς εἰκότως, πρός τό μή τολμᾶν τοῖς ἀχωρήτοις ἀναξίως προσβάλλειν, τῷ μέν ῥητῷ τῆς ἁγίας Γραφῆς, ὡς Λόγος, τῇ δέ κτίσει, ὡς κτίστης καί ποιητής καί τεχνίτης. Ὅθεν ἀναγκαίως ἀμφοτέρων ἐπιδεῖσθαί φημι τόν πρός Θεόν ἀμέπτως εὐθυπορεῖν βουλόμενον, τῆς τε γραφικῆς ἐν πνεύματι γνώσεως, καί τῆς τῶν ὄντων κατά πνεῦμα φυσικῆς θεωρίας· ὥστε ἰσοτίμους καί τά αὐτά ἀλλήλοις παιδεύοντας τούς δύο νόμους, τόν τε φυσικόν καί τόν γραπτόν, καί μηδέτερον θατέρου ἔχοντα πλέον ἤ ἔλαττον, δύνασθαι δεῖξαι, ὡς εἰκός, τόν τελείας ἐραστήν γενέσθαι τῆς σοφίας τέλειον ἐπιθυμοῦντα. (Αγίου Μαξίμου, τομ. 14Δ, σελ. 150-152) [5] https://www.goodreads.com/book/show/1381851.The_Inflationary_Universe https://en.wikipedia.org/wiki/The_Inflationary_Universe [6] «Τον Φεβρουάριο του 2016 ανακοινώθηκε από τους επιστήμονες η επιτυχής παρατήρηση τους από το LIGO η οποία επιβεβαίωνε χωρίς αμφιβολίες την ύπαρξη τους, μια εξέλιξη η οποία χαιρετίστηκε ως η μεγαλύτερη ανακάλυψη του αιώνα καθώς». (https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%92%CE%B1%CF%81%CF%85%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C_%CE%BA%CF%8D%CE%BC%CE%B1) [7] https://www.amazon.com/Universe-Nothing-There-Something-Rather/dp/1451624468 [8] Με την Γαλλική Επανάσταση του 1789, οι γυναίκες εισβάλλουν μαζικά για πρώτη φορά στον κοινωνικό στίβο και ζητούν να γίνει πραγματικότητα το τρίπτυχο Ελευθερία- Ισότητα- Αδελφότητα και για τις γυναίκες. Η διακήρυξη για ‘’Τα δικαιώματα της γυναίκας και της πολίτισσας’’ (1791) της Ολύμπ ντε Γκουζ, ηρωίδας της Γαλλικής Επανάστασης, αποτελεί το πρώτο γραπτό κείμενο διεκδίκησης των γυναικείων δικαιωμάτων από γυναίκα. Το 1793 το Σύνταγμα αποκλείει τις γυναίκες από την πολιτική ζωή και διαλύονται οι γυναικείες οργανώσεις ενώ εκτελέστηκε και η Ολύμπ ντε Γκουζ. Λίγα χρόνια πιο πριν, το 1787, ο διαφωτιστής φιλόσοφος Κοντορσέ είχε δημοσιεύσει μία διακήρυξη υπέρ των δικαιωμάτων της γυναίκας όπου αναγνώριζε πως η γυναίκα έχει τα ίδια φυσικά δικαιώματα με τον άντρα. http://heroasproject.weebly.com/omicronlambdaupsilonmupi943alpha-nutauepsilon-gammakappaomicronupsilonzeta.html [9] «Ο Θεοδόσιος Ντομπζάνσκι γεννήθηκε στο Νεμίροβ της Ουκρανίας το 1900. Σπούδασε Βιολογία στο Πανεπιστήμιο του Κιέβου και το 1927 μετέβη στις ΗΠΑ με υποτροφία, για να συνεχίσει τις σπουδές του. Εκεί εργάστηκε σε διάφορα εργαστήρια και σύντομα έγινε Καθηγητής σε διάσημα Πανεπιστήμια. Πέθανε το 1975 από λευχαιμία …» https://www.pemptousia.gr/2017/05/theodosios-ntompzanski-enas-pistos-christianos-orthodoxos-exeliktistis/ [10] https://en.wikipedia.org/wiki/Genetics_and_the_Origin_of_Species [11] https://en.wikipedia.org/wiki/On_the_Origin_of_Species [12] https://en.wikipedia.org/wiki/Asa_Gray [13] https://www.asa3.org/ASA/PSCF/2001/PSCF9-01Miles.html [14] https://en.wikipedia.org/wiki/St._George_Jackson_Mivart [15] https://archive.org/stream/genesisofspecies00miva#page/n7/mode/2up [16] https://en.wikipedia.org/wiki/Ronald_Fisher [17] https://en.wikipedia.org/wiki/The_God_Delusion [18] https://en.wikipedia.org/wiki/Theodosius_Dobzhansky [19] https://en.wikipedia.org/wiki/Pierre_Teilhard_de_Chardin [20] https://en.wikipedia.org/wiki/Francis_Collins [21] https://en.wikipedia.org/wiki/The_Language_of_God