ΠΕΡΙ ΠΟΛΛΩΝ ΚΑΙ ΤΙΝΩΝ ΑΛΛΩΝ - AFTER ALOSIN ALLOFRON ΕΝΝΙΟΤΕ ΚΑΙ ΑΦΡΩΝ

        Αγίου Παϊσίου Αγιορείτου Βιβλία και «Λόγοι»

16/10/10

«Ο ΕΡΩΤΑΣ ΗΤΑΝ ΤΟ ΑΙΤΗΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΣΟ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ»


«Χρόνο με το χρόνο τα παιδιά ονειρεύονται όλο και λιγότερο»

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ που έδωσε στον Αλέξη Γαγλία
ο μαθηματικός Στέλιος Μαρίνης για
το «Κ» της ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 19-9-2010:

Ο μαθηματικός Στέλιος Μαρίνης έχει ζήσει την ελληνική δευτεροβάθμια εκπαίδευση σε όλο το εύρος της. Το βιογραφικό του περιέχει τα πάντα: φροντιστής, «ιδιαιτερατζής», καθηγητής στο ιδιωτικό αλλά και στο δημόσιο γυμνάσιο και λύκειο. Έχει συγγράψει δώδεκα σχολικά βοηθήματα μαθηματικών … Ως μέλος του Κέντρου Μελετών και Τεκμηρίωσης της ΟΛΜΕ, αλλά και συνδικαλιστής, έχει δημοσιεύσει έρευνες και μελέτες που αμφισβητούν δομικά στοιχεία, «τσαπατσουλιές» και φυγόπονες τάσεις του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος και των ανθρώπων του – τον «αποστειρωμένο» τρόπο διδασκαλίας, το σύστημα βαθμολόγησης και την ανταγωνιστική βαθμοθηρία που αυτό εκτρέφει, τις στρεσογόνες Πανελλαδικές, που ωθούν τους δασκάλους να πετσοκόψουν τις δημιουργικές ικανότητες των παιδιών.

Το μεγαλύτερο πρόβλημα της εκπαίδευσης είναι υλικοτεχνικό;

Από πλευράς εκπαιδευτικής ουσίας, το μεγάλο δράμα της εκπαίδευσης είναι το χάσιμο της νιότης. Χρόνο με το χρόνο τα παιδιά ονειρεύονται όλο και λιγότερο και συμπεριφέρονται όλο και περισσότερο σαν μικρομέγαλα. Γίνονται ρεαλιστές και στοχεύουν σε πρακτικά ζητήματα, χωρίς όμως να έχουν το κουράγιο να παλέψουν γι’ αυτά. Δεν έχουν όνειρα, εκπαιδευτικά ή επαγγελματικά. Όλο και λιγοστεύουν οι περιπτώσεις όπου παρακολουθούν ένα μάθημα γιατί το αγαπούν.

Γιατί συμβαίνει αυτό;

Τα παιδιά … προσπαθούν να αμφισβητήσουν το σύστημα χωρίς κανένα συνεκτικό όνειρο. Η ιστορία της εκπαίδευσης μοιάζει με αυτήν της Αριστεράς, που έχει πάψει να εμπνέει.

Μπορεί ο μαθητής να βρει στο σημερινό σχολείο κάποια έμπνευση και ενθάρρυνση;

Πάντα μπορεί. Ωστόσο, είναι δύσκολο, γιατί όλα γύρω του λένε «μην το κάνεις». Κάποτε είχαμε ένα αυστηρό σχολείο, δασκάλους με βίτσα. Υπήρχαν όμως αξίες που δημιουργούσαν οράματα, καλά ή κακά. Αυτό το όραμα ήταν το αντιστάθμισμα της αυταρχικότητας. … Είμαι καθηγητής σε ένα μουσικό σχολείο. Οι μαθητές μου στα διάφορα σόου και μουσικά ριάλιτι βλέπουν να προβάλλονται η ευκολία και η αρπαχτή. Παρακολουθούν στα μίντια να συνομιλούν ισότιμοι ένας καθητητής πανεπιστημίου, ένας αστρολόγος και ένας ιδιοκτήτης νυχτερινών κέντρων. Πρέπει να είναι κάποιος πολύ δυνατός σε αυτήν τη νεαρή ηλικία για να εμπνευστεί από κάτι που προσφέρει το σχολείο, πόσω μάλλον όταν δεν μπορεί να του το προσφέρει με τρόπο τόσο γοητευτικό, όσο η τηλεόραση.

Πόσο δύσκολο είναι για το σχολείο να ανταγωνιστεί μια κοινωνία που δίνει τόσο πολυποίκιλα ερεθίσματα;

Ελπίζεις μόνο να ανοίξεις χαραμάδες, ρωγμές. Να ενσταλάξεις κάτι, λίγο, που ίσως όχι αμέσως, αλλά αργότερα, θα «κυριεύσει» το παιδί. Γιατί η παιδεία, η γνώση, έχει αποτέλεσμα μόνο όταν σε κυριεύει, όχι όταν απλώς την εισπράττεις.

Ποιο είναι το ταλέντο που πρέπει να έχει ο δάσκαλος για να το κατορθώσει αυτό;

Να αγαπάει τη δουλειά του. Και να λατρεύει τα παιδιά. Αυτό που κανένα μεταπτυχιακό δεν μπορεί να αντικαταστήσει είναι το «λιώσιμο» του δασκάλου στον πίνακα. Όμως, είμαστε αναγκασμένοι να λειτουργούμε σαν φροντιστές και εντός του σχολείου. Όλα υπάγονται σε μια σκοπιμότητα και ο «ερωτικός» χαρακτήρας της παιδείας χάνεται. Αν θέλω να περάσει στις εξετάσεις ένα μυαλό που είναι δημιουργικό και ευφάνταστο, στοιχεία σπουδαία για έναν καλό μαθηματικό, είμαι αναγκασμένος να το πετσοκόψω. Αυτό με συντρίβει, αλλά, αν δεν το κάνω, θα έχει όλα τα φόντα για να γίνει ένας σπουδαίος μαθηματικός, εκτός από την εισαγωγή του στο Μαθηματικό …

Ποιος είναι σύγχρονος τρόπος διδασκαλίας;

Το πώς παρουσιάζεις τη γνώση είναι το βαθύτερο παιδαγωγικό πρόβλημα. Τα παιδιά θεωρούν ότι αυτό που ακούν στο σχολείο είναι τελείως ξένο προς τον καθημερινό τρόπο σκέψης. Η πρόκληση, λοιπόν, είναι να τους αποδείξουμε ότι αυτό δεν ισχύει. Τα εποπτικά μέσα, η ύπαρξη εργαστηρίων, ελεύθερες συζητήσεις και δραστηριότητες, που, χωρίς να είναι χάσιμο χρόνου, ξεφεύγουν από το συγκεκριμένο πλαίσιο, σίγουρα βοηθούν. Έχει αποδειχθεί ερευνητικά ότι μαθητές που υστερούν, αν το μάθημα γίνει πιο ελεύθερο, αποδίδουν πολύ καλύτερα.

Είστε αντίθετος με τις εξετάσεις;

Η εκπαίδευση σε κάθε κοινωνία, ειδικά στα άγρια χρόνια όπου ζούμε, παίζει ρόλο κατανεμητικό. Κατευθύνει άλλους στην υψηλού επιπέδου μόρφωση, άλλους στη μεσαία και κάποιους στην παραγωγή. Για την Ελλάδα, ο τρόπος να γίνεται αυτό είναι οι εξετάσεις. Σε άλλες χώρες έχουν καταργηθεί, βρήκαν εναλλακτικούς τρόπους. Το ελληνικό σχολείο είναι απόλυτα εξεταστικοκεντρικό. Και οι εξετάσεις διαστρεβλώνουν το νόημα κάθε μαθήματος. Κάποτε, έβγαλα μια τάξη στην αυλή για να «παίξουμε» κάποιες γεωμετρικές ασκήσεις και να κατανοήσουν το Πυθαγόρειο θεώρημα. Με πλησίασαν οι καλοί μαθητές και με ρώτησαν: «Μα, κύριε, θα τα δώσουμε αυτά στις εξετάσεις;». Όταν ένας συνάδελφος φυσικός στη Νίκαια θέλησε να διδάξει το μάθημά του συμπεριλαμβάνοντας σε αυτό εργαστήρια, έρευνες και ελεύθερες εργασίες, ξεσηκώθηκε όλη η σχολική κοινότητα εναντίον του, θεωρώντας τα αχρείαστα όλα αυτά …

Και οι Πανελλαδικές Εξετάσεις;

Είναι ο θάνατος κάθε μορφής γνώσης, ο τρόπος να διαστρεβλωθεί ο ανθρωπιστικός χαρακτήρας της εκπαίδευσης. … Τα παιδιά μαθαίνουν να είναι ωφελιμιστές, να επιζητούν μόνο το αναγκαίο, να σκέφτονται και να μαθαίνουν σε κουτάκια και παπαγαλίζοντας. Φοβούνται ότι, αν αυτενεργήσουν, δεν θα γράψουν καλά. … Το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα στην Ελλάδα θα βελτιωνόταν αν περιορίζαμε την ύλη και αυξάναμε τις ώρες της εξέτασης και την ποικιλία των θεμάτων.

……

Μετά την ανακοίνωση των φετινών βάσεων, είδαμε πάλι παιδιά να εισάγονται σε ΤΕΙ έχοντας γράψει 2. Το βρίσκετε σωστό;

Και γιατί όχι; Το ερώτημα είναι άλλο. Γιατί να έχουμε τόσους μαθητές που γράφουν 2; Και, από την άλλη πλευρά, αυτοί που έγραψαν 19 είναι ικανοποιημένοι με τις γνώσεις που κουβαλάνε από το λύκειο; Το εκπαιδευτικό σύστημα της Φινλανδίας θεωρείται το πιο επιτυχημένο στον κόσμο. Και όμως, διακόσιοι Φινλανδοί καθηγητές πανεπιστημίων και πολυτεχνικών σχολών έχουν υπογράψει ένα κείμενο στο οποίο υπογραμμίζουν ότι ένα συντριπτικό ποσοστό των φοιτητών δεν μπορούν να εκτελέσουν μια σύνθετη αριθμητική πράξη ή ότι υπάρχουν χρονιές που αναγκάζονται να δεχτούν στις σχολές τους παιδιά που, από τα 60 ερωτήματα των εξατάσεων, απάντησαν σωστά στα 6. Στο δικό μας βαθμολογικό σύστημα αυτό σημαίνει 2.

……

Η βάση του 10 δεν σημαίνει κάτι;

Απολύτως τίποτα. Τι νόημα έχει αυτή η βάση, όταν τη μια χρονιά ο μέσος όρος στη Φυσική είναι 9 και την άλλη 14,5; Τι είναι αυτό το 10, λοιπόν; Τι αντικατοπτρίζει; Ο κόσμος μπερδεύεται, γιατί έχει την εικόνα του 10 που παίρνεις στο σχολείο και σημαίνει, ίσως, ότι είσαι έστω μέτριος μαθητής. Οι εξετάσεις όμως είναι εντελώς διαφορετικές. …

……

Οι καθηγητές δεν θα έπρεπε να αξιολογούνται;

Να αξιολογήσουμε το κυβερνητικό έργο στην εκπαίδευση και το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα, για να ξέρουμε βάσει ποίων κριτηρίων θα αξιολογήσουμε και τους εκπαιδευτικούς; Η αξιολόγηση είναι γοητευτική ως έννοια, γιατί περιέχει τη λέξη «αξία». Στις ανθρωπιστικές επιστήμες η αξιολόγηση προϋποθέτει δυνατότητα παρατήρησης της καθημερινής δουλειάς. Αυτή είναι αδύνατη, γιατί ο αξιολογητής δεν θα δει μια καθημερινή διδασκαλία, αλλά μια εν τη παρουσία του. Παρότι έμπειρος καθηγητής, όταν τελειώνω το μάθημα, τα πόδια μου τρέμουν. Είμαι σε συνεχή εγρήγορση, να κρατήσω το ενδιαφέρον, να προχωρήσω την ύλη, να λύσω απορίες. Ποιος μπορεί να μετρήσει το πάθος μου; Ο σύμβουλος της μέσης εκπαίδευσης, διορισμένος με κομματικά κριτήρια ως επί το πλείστον; Μήπως οι ίδιοι οι μαθητές, συμπληρώνοντας φύλλα αξιολόγησης; Ακούγεται πιο δημοκρατικό, αλλά εγκυμονεί τον κίνδυνο ο εκπαιδευτικός που θέλει να προστατευτεί να γίνει μαθητοπατέρας …

……

Η γνώση που παρέχει η εκπαίδευση μοιάζει, πλέον, με τη χύμα πληροφορία που δίνουν τα μίντια. Δεν έχει μια οργάνωση που να βοηθάει το παιδί να ξεχωρίσει το ουσιαστικό από το δευτερεύον. … Δεν υπάρχουν σήμερα ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση. Παρά μόνο με τη στρεβλή έννοια, «εσύ είσαι κολυμβητής, εσύ από βουνό, σας ρίχνουμε στην ίδια θάλασσα και όποιος επιπλεύσει …» … όμως στον αδύναμο οφείλεις να δώσεις σωσίβιο.


Η Παιδεία σκοπό είχε να σώζει το Παιδί ...

Στ’ ακρογιάλια του Αιγαίου, κάτω από τον γαλανό, φωτεινό ουρανό συντελέστηκε ένα θαύμα καλό κι ωφέλιμο για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Αναδύθηκε ο πρώτος οικουμενικός, παγκόσμιος, παγκοσμιοποιητικός πολιτισμός. Και η χώρα που τον γέννησε ονομάστηκε ΕΛ-ΛΑΣ, ΕΛ-σελήνη-ήλιος-φως και ΛΑΣ η πέτρα, φως και πέτρα.

Στις παραλίες του Αιγαίου η γνώση βγήκε από τα θησαυροφυλάκια της όποιας εξουσίας και δόθηκε στο λαό. Και ο λαός έμαθε τον τρόπο από πέτρα, από εργαλείο, από αριθμός, να γίνεται φως, έμαθε τη μέθοδο που επιτρέπει στον άνθρωπο να είναι πάντα νέος, πάντα παιδί, να λούζεται μια παιδικότητα με κόπους και αγώνες ξανακερδισμένη, να μην απογοητεύεται, να μη χάνει τη γοητεία του, να είναι σιντριβάνι που συνεχώς αναβλύζει έμπνευση, χαρά, ζωντάνια και τίποτα δεν τον συντρίβει. Και η μέθοδος αυτή ονομάστηκε Παιδεία. Όσο λειτουργούσε εκείνη η Παιδεία κατάφερνε να είναι οι «Έλληνες αεί παίδες». Μπορεί το σώμα να γερνούσε αλλά υπήρχε ο τρόπος να σώζεται το παιδί, ελεύθερο από παιδιαρίσματα, να διατηρείται και να αυξάνεται η ζωντάνια, η χαρά, η έμπνευση, η δημιουργικότητα ασχέτως ηλικίας. Η Παιδεία σκοπό είχε να σώζει το παιδί ώστε να μπορεί ο θνητός να είναι και 40 χρονών παιδί, και 50 και 60 και 80 …

Η βίβλος του Ελληνισμού είναι ο Όμηρος. Όμηρος σημαίνει Συνάντηση. «Ωμήρησε δέ μοι παρ᾽ εταίρων άγγελος ωκύς», «με συνάντησε εκ μέρους φίλων γρήγορος αγγελιοφόρος». Η Ελλάδα σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας της ήταν τόπος συνάντησης, τρόπος συνάντησης. Τόπος φιλόξενος που ήξερε να εκμεταλλεύεται ότι καλό έφερνε κάθε ξένος. Από τη μέθοδο εκείνη της συνάντησης προέκυψε ο οικουμενικός, ο παγκόσμιος, ελληνικός πολιτισμός και η ελληνική παιδεία ήταν η μέθοδος αναπαραγωγής του πανανθρώπινου εκείνου πολιτισμού. Η ελληνική παιδεία καλλιεργούσε ισομερώς ολόκληρο τον άνθρωπο. Ήταν καθολική παιδεία, του όλου ανθρώπου. Τρεις οι βασικοί δάσκαλοι, ο Γραμματιστής που γύμναζε το μυαλό, ο Παιδοτρίβης-γυμναστής που φρόντιζε να καλλιεργείται η δύναμη και ο Κιθαριστής-μουσικός που έργο του ήταν η καλλιέργεια της ευαισθησίας, της καλαισθησίας. Τριπλό ήταν το αίτημα, αναζήτηση της αλήθειας, της δύναμης και του κάλλους· αναζήτηση της αλήθειας, της ζωντάνιας και της ομορφιάς. Έλληνας επικράτησε να θεωρείται όχι αυτός που ήταν στη φυλή, στη ράτσα, στη καταγωγή, αλλά όποιος μετείχε της ελληνικής παιδείας, της Κοινής γλώσσας, του οικουμενικού ελληνικού πολιτισμού.

Ο έρωτας, η ένωση, η συνουσία, ήταν το αίτημα και το μέσο εκείνης της Παιδείας. Ο έρωτας, η συνάντηση ανάμεσα στο δάσκαλο και το μαθητή, ανάμεσα στο δάσκαλο και τη γνώση, ανάμεσα στο μαθητή και τη γνώση. Η γνώση ήταν ένωση, κατάκτηση (κάτω-μέσα μου-εντός μου, κτήση-ένωση) και όχι κατάκτηση (κυριαρχία). Ο μαθητής καλούνταν να καταλάβει (κάτω-μέσα του-εντός του, να λάβει και να αγκαλιάσει και να ενωθεί) και όχι να καταλάβει (απλώς να κατανοήσει-to understand), καλούνταν να κατανοήσει (κάτω-μέσα του-εντός του, να νοήσει και να αγκαλιάσει και να ενωθεί) και όχι να κατανοήσει (απλώς να καταλάβει-to understand). Τον τρίτο π.Χ. αιώνα οι 72 μεταφραστές της Παλαιάς Διαθήκης από τα εβραϊκά στα ελληνικά επέλεξαν να ονομάσουν γνώση τον σωματικό έρωτα, «Αδάμ δε έγνω Εύαν την γυναίκα αυτού, και συλλαβούσα έτεκε τον Κάϊν» (Γέν. 4,1). Η γνώση ήταν εμπειρία και όχι πληροφόρηση, ήταν η απαραίτητη προϋπόθεση για να εμπιστευτεί, για να πιστέψει κανείς.

Οι αιώνες περνούσαν και κάποτε κάποιοι επέλεξαν ότι έπρεπε να εστιάσουν όχι στο παιδί, στην έμπνευση, στην ομορφιά, αλλά στη δύναμη. Διαμορφώθηκε ένας άλλος πόλος, ένας άλλος τρόπος ζωής, μια άλλη παιδεία. Αντί για την ελληνική οικουμενικότητα που δεν έδινε καμιά σημασία στη ράτσα, αντί για την ελληνική παιδεία που πάσχιζε να σώσει το Παιδί στον δάσκαλο και στον μαθητή, κυριάρχησε πλέον στην Ευρώπη ο ρατσισμός που χώριζε τους ανθρώπους σε γαλαζοαίματους και παρακατιανούς, κυριάρχησε ένας πολιτισμός που στη θέση του Παιδιού έβαλε τον «σκεφτόμενο άνθρωπο», το «σκέφτομαι άρα υπάρχω». Διασπάστηκε η καθολικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης και απολυτοποιήθηκε το μυαλό. Η παιδεία εστίαζε πλέον στη μονομερή καλλιέργειά του. Μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους εκείνη η ανάπηρη, σακάτικη παιδεία κυριάρχησε και στον τόπο μας. Η ισόρροπη καλλιέργεια της διάνοιας, της δύναμης, και της καλαισθησίας, μετατράπηκε σε μονόπλευρη καλλιέργεια του μισού μυαλού, της λεκτικής σκέψης. Η εικόνα, η εικονική σκέψη παραμελήθηκε. Το παιδί κυνηγήθηκε και στη θέση του θρονιάστηκε ο σοβαρός, με κύρος και καθωσπρεπισμό, ώριμος, βαρύς και βαρεμένος, άνθρωπος. Το μάθημα από έρωτας κατάντησε πόλεμος ανάμεσα στο μαθητή και το δάσκαλο.

Η τραγική ειρωνεία είναι ότι ενώ σήμερα οι περισσότεροι απόγονοι των δημιουργών της αλλοτριωμένης και αλλοτριωτικής εγκεφαλοκεντρικής παιδείας έχουν πλησιάσει τον τρόπο της καθολικής ελληνικής Παιδείας, οι οφίσιαλ –ως θα οφείλαμε– κληρονόμοι της επιμένουμε να συντηρούμε τον μεσαιωνικό εφιάλτη του ανέραστου κακέκτυπού της, με αποτέλεσμα οι καημένοι οι μαθητές … «κούτσουρα» να μπαίνουν και κακοψημένα «τούβλα» να βγαίνουν, τσουρουφλισμένες καρδιές, καμένα μυαλά, ανέραστα κορμιά, έχοντας κλειδαμπαρωμένο το Παιδί στα πιο σκοτεινά μπουντρούμια της καρδιάς τους.

Στ’ ακρογιάλια του Αιγαίου, κάτω από τον γαλανό, φωτεινό ουρανό συντελέστηκε ένα θαύμα καλό κι ωφέλιμο για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Βρέθηκε ο τρόπος να καλλιεργείται και να αναπτύσσεται το τσαγανό του ανθρώπου, βρέθηκε ο τρόπος ο θνητός από ασπόνδυλο μαλάκιο να μετατρέπεται σε σβέλτο κάβουρα, βρέθηκε ο τρόπος ο θνητός να φθείρει την τρέχουσα φθορά και να νικιέται ο χρόνος, βρέθηκε ο τρόπος το αεράκι της έμπνευσης να πνέει ακόμη κι όταν το φθαρτό σαρκίο πνέει τα λοίσθια … κι εκείνος ο τρόπος ονομάστηκε Παιδεία. Μπορεί να μοιάζει ότι χάθηκε εκείνη η Παιδεία αλλά λίγο αν το θελήσουμε, λίγο αν το ποθήσουμε «πάλι με χρόνους με καιρούς πάλι δικιά μας θάναι».


10/10/10

«ΚΑΝΤΕ ΕΡΩΤΑ ΟΧΙ ΜΑΘΗΜΑ» ή ΠΕΡΙ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΣΥΝΕΧΕΙΑ ...


ΚΑΝΤΕ ΕΡΩΤΑ ΟΧΙ ΜΑΘΗΜΑ

Στέλιος Μαρίνης

Αμφιθέατρο Παλαιού Χημείου. Στη έδρα ο καθηγητής Νανόπουλος δίνει διάλεξη για τους στόχους της Φυσικής υψηλών ενεργειών, μα η δική σου η προσοχή υψηλότερα έχει καρφωθεί μελαγχολικά στο σύνθημα που ο άγνωστος φοιτητής έχει γράψει με μαύρη μπογιά:

ΚΑΝΤΕ ΕΡΩΤΑ ΟΧΙ ΜΑΘΗΜΑ

Αρχικά εξοργίζεσαι με το βέβηλο χέρι, μα γρήγορα συνειδητοποιείς πως είναι η αλήθεια του συνθήματος που σε πληγώνει. Όταν, φοιτητής ακόμα, παρέδιδες ιδιαίτερα μαθήματα, οι ερωτικότερες ώρες τότε, οι μεγαλύτερες φιλίες τότε. Το απορημένο βλέμμα που σε ρωτούσε ή μάλλον ερωτούσε, χαμήλωνε ένοχα όταν αντίκριζε τη διεισδυτική ματιά και τα χείλη δεν έλεγαν, λαλούσαν το Πυθαγόρειο θεώρημα και το τέλειο τετράγωνο, που αν το κείμενο δεν πρόσεχες και το ρυθμό κρατούσες και τους τόνους, τέτοια τραγούδια ηδονικά ποτέ δεν έχουνε γραφτεί.

Στην αίθουσα της επιλογής σου, στο φροντιστήριο, τώρα πια το πήρες απόφαση, τέρμα οι ρομαντισμοί και τα ιδανικά για ερωτική διαδικασία της μάθησης κι άλλα τέτοια γραφικά. Εδώ δεν εκπαιδεύεις, προπονείς, δε διδάσκεις, προετοιμάζεις, ο μαθητής είναι ο πελάτης και ο πελάτης έχει πάντα δίκιο: Θέλει να πετύχει. Να πετύχει... Παλεύει για την επιτυχία ο περιούσιος της μεγαλύτερης θεάς, της νιότης, στην ηλικία που η ζωή τον καλεί να ρουφήξει την ευτυχία.

Επιτυχία και ευτυχία. Τι κρίμα να μοιάζουν τόσο οι δυο αυτές λέξεις! Σίγουρα δεν είναι τυχαίο. Ποιος ξέρει, σε άλλες εποχές, σε άλλους κόσμους, κάπου τέλος πάντων, οι άνθρωποι ίσως να αγωνίζονταν για να πετύχουν ό,τι θα τους έκανε πραγματικά ευτυχισμένους, μα σήμερα η επιτυχία είναι κοινωνική απαίτηση, είναι το όνομά σου τυπωμένο, είναι μπλουζάκι original, είναι παράθυρο στην τηλεόραση, ενώ η ευτυχία απαράδεκτη απόκλιση από το μέσο όρο.


«Ω νεότητα, αιμάτινη στιγμή που ακυρώνει το θάνατο!!» (Ο. Ελύτης).

Το σύνθημα είναι ακόμη απέναντί σου και σε πονάει και επαναστατείς, (μόνο μέσα σου έχεις τα κότσια να κάνεις πια επαναστάσεις) όταν σκέφτεσαι ότι οι νέοι που έχεις κάθε βράδυ απέναντί σου βιάζουν τη φύση, την καρδιά και το μυαλό τους κι εσύ υπηρετείς την προσπάθεια να συντριβεί κάθε αντίσταση στο βιασμό αυτό. Κι όλα αυτά γιατί; Για να «πετύχουν». Για να μπουν στο Πανεπιστήμιο, να γίνουν πτυχιούχοι άνεργοι ή αποβλακωμένοι τεχνοκράτες, υπηρέτες ενός απάνθρωπου συστήματος, χωρίς πρωτοβουλίες, χωρίς έρωτα, χωρίς ζωή.

Το σύνθημα μένει εκεί για να σου θυμίζει ότι υπήρχαν στιγμές στη σταδιοδρομία σου που τα δυο αυτά - ο έρωτας και το μάθημα - ήσαν ένα.


Θυμάσαι...

Ο Στέλιος ήταν μαθητής της Α΄ τάξης του Ειδικού Γυμνασίου Αναπήρων με πολύ σοβαρή αναπηρία. Του δόθηκε για πρώτη φορά η ευκαιρία με τη μετακόμιση του σχολείου στο Εθνικό Ίδρυμα Αποκατάστασης Αναπήρων να γραφτεί στην πρώτη Γυμνασίου σε ηλικία 20 περίπου χρονών. Είχε τελειώσει το Δημοτικό Σχολείο «διδαχθείς κατ’ οίκον». Δεν μπορούσε να αυτοεξυπηρετηθεί καθόλου. Καθηλωμένος στο αμαξίδιό του, αν κάποιος άλλος δεν τον μετακινούσε, με μεγάλη μυωπία, ανίκανος να γράψει, με δυσκολίες στην ομιλία, αλλά το βλέμμα του πίσω από τα χοντρά γυαλιά του έδειχνε ότι ζωή υπήρχε άφθονη μέσα του, ξεχείλιζε, μα δεν είχε τρόπο να εκφραστεί. Τη νύχτα τον έπαιρνε ο ύπνος μπροστά στο βιβλίο. Λάτρευε τη γνώση, ρουφούσε το μάθη-μα με πάθος, μελετούσε με αυταπάρνηση.

- "Στέλιο, σήμερα θα μας πεις εσύ μάθημα. Για φτιάξε μας τα ύψη ενός αμβλυγώνιου τριγώνου και πες μας τι παρατηρείς;"

- "Μα πώς κυ..κύριε, δδ.. δεν μπορώ, να σχ..σχεδιάσω."

- "Σου έχω εδώ ό,τι χρειάζεσαι. Να, σε τούτη τη σανίδα έχω καρφώσει σε ίσα διαστήματα πρόκες που παίζουν το ρόλο των σημείων. Αυτά τα χρωματιστά λάστιχα θα είναι οι ευθείες. Εμπρός."

Το αριστερό του χέρι υποβοηθούσε το δεξί που τρέμοντας έπιανε τα λάστιχα και άρχιζε να σχηματίζει τα ύψη.

- "Και, όπ..όπως βλ..βλέπουμε", η ένταση της φωνής δυνάμωνε, οι κινήσεις γίνονταν πιο αποφασιστικές, τα μάτια έκαιγαν, το πρόσωπο όλο έλαμπε, η αίθουσα είχε νεκρώσει από αγωνία και συγκίνηση κι ο χτύπος της καρδιάς του σχεδόν ακουγόταν...

- "βλ...έπουμε ότι... ότι τέμνονται, να, σε τού σε τού.. το το σημείο που βρίσκεται... που βρίσκεται έξω απ..ό έξω από το τρίγωνο, ναι το τρίγωνο"...


ΚΑΝΤΕ ΕΡΩΤΑ ΟΧΙ ΜΑΘΗΜΑ

Μα τα ‘χω κάνει ταυτόχρονα μωρέ, φωνάζεις μέσα σου, μα πιο πολύ ντρέπεσαι, σαν τον πρώην πιστό καλόγερο που έζησε τη μέθεξη της λατρείας, μα δε βάσταξε το ασκητηλίκι και γύρισε στον κόσμο με κομμένα τα φτερά. Κι οι άλλοι γύρω του το ίδιο με κείνον ζούσαν, μα αυτός ήξερε πώς είναι να ζεις αλλιώτικα.

Θυμάσαι στα πρώτα σου βήματα στην τάξη του φροντιστηρίου. Θες γιατί δεν είχες ακόμη καταλάβει, θες γιατί η άγνοια του αντικειμένου που δίδασκες σε κρατούσε σε συνεχή εγρήγορση, και τότε το μάθημα είχε χαρακτήρα ερωτικό. Κάθε φορά που κατάφερνες να περάσεις έξυπνα μια δύσκολη έννοια, κάθε φορά που έλυνες μια άσκηση έτσι που οι μαθητές σου να ενθουσιαστούν, θαρρείς ερωτικές ένιωθες ηδονές.

Μα και οι ηδονές του έρωτα δεν είναι πάντα ίδιες. Τον έρωτα πιστεύει πως λατρεύει κι ο πλανταγμένος νεαρός που πρώτη φορά ανταμώνει με το αντικείμενο του πόθου του κι ο επαγγελματίας κατακτητής, ακόμη και ο αγοραστής πάθους σε κονσέρβα.

Τώρα πάντως που είσαι πια πετυχημένος, που κανένας δεν αμφισβητεί την «αυθεντία» σου, που έχεις μάθει κόλπα και κόλπα για να διεγείρεις τον ενθουσιασμό του κοινού σου - γιατί έτσι κάνουν όλοι και μόνο έτσι επιβιώνεις στο σκληρό ανταγωνισμό- τώρα που γράφεις βιβλία μαθηματικών -γιατί κάθε καθωσπρέπει μαθηματικός έχει γράψει κι από ένα και απορεί κανείς που βρέθηκαν τόσοι καθωσπρέπει σε μια αναξιοπρεπή κοινωνία - τώρα δυστυχώς δεν έχεις το άλλοθι της αθωότητας. Γι αυτό, το σύνθημα σε τσουρουφλίζει. Και σου μένει μόνη παρηγοριά να θυμάσαι. Να θυμάσαι και να αναπολείς. Να θυμάσαι τα πιο όμορφα διδακτικά σου χρόνια στο Ειδικό.


Να θυμάσαι ας πούμε την Ελένη...

Πάλι στην ίδια αίθουσα της Πρώτης τάξης του Ειδικού Γυμνασίου Αναπήρων. Η Ελένη είναι από τα παιδιά με τις μικρότερες αναπηρίες. Περπατάει κανονικά, μπορεί να γράφει, αν και αργά και με δυσκολία και κούραση γιατί το δεξί της χέρι είναι ελαφρώς παραμορφωμένο, όμως στο πρόσωπό της έχει μια μόνιμη σύσπαση εκεί στα χείλια και όταν μιλάει πολύ δύσκολα καταλαβαίνει κανείς τι λέει. Αυτό την πονάει περισσότερο από όλα κι έτσι αποφεύγει να μιλάει, ιδίως όταν ο ακροατής δεν έχει μάθει να την καταλαβαίνει κάπως καλύτερα. Ακόμη σαν κοπέλα 16 χρονών που είναι σίγουρα βιώνει τραυματικά τη δυσμορφία του προσώπου της. Τα μάτια της όμως...Αν ήξερε πόσο μιλούσαν τα όμορφα μαύρα μάτια της, δε θα νοιαζόταν τόσο για των χειλιών την παραμόρφωση, γιατί όσοι ξέρουν να βλέπουν, μόνο μάτια βλέπουν στο όμορφο κορίτσι. Στις ερωτήσεις του μαθήματος απαντάει μονολεκτικά. Δεν καταλαβαίνεις τι ακριβώς λέει, μα αισθάνεσαι από τον τρόπο που αντιδρά ότι γνωρίζει το θέμα. Είχες την έμπνευση να μη δείχνεις ότι δεν την καταλάβαινες. Στο πρώτο γραπτό τεστ δικαιώθηκες. Έγραψε τέλεια. άρχισες να τη ρωτάς συχνότερα δυο και τρεις φορές σε κάθε μάθημα. Έβγαζε αυτούς του ακατανόητους ήχους κι εσύ απαντούσες: «Μάλιστα, δύο εις την πέμπτη, σωστά Ελένη..»

Σε κοίταζε επιδοκιμαστικά και με ευγνωμοσύνη που είχες καταλάβει τι είπε και σταδιακά άρχιζε η μεταμόρφωση. Το άλλοτε φοβισμένο πλάσμα συμμετείχε στο μάθημα όχι μόνο με τη φωνή, μα και με τα χέρια και με τα πόδια. Πεταγόταν από το κάθισμα κάθε φορά που ρωτούσες, και απαντούσε, και, ω του θαύματος οι απαντήσεις είχαν αρχίσεις να γίνονται πιο κατανοητές ή έτσι νόμιζες τουλάχιστον...

Μα τώρα... Τώρα το σύνθημα σε λοιδορεί. Κάποτε κατέκρινες όσους είχαν αποδεχθεί την πραγματικότητα και δεν αγωνίζονταν για την αλλαγή. Πόσο είχες αδικήσει το δόλιο εκείνο ιερέα...

Τον είχες γνωρίσει παλικάρι που πρόσφατα είχε χειροτονηθεί διάκονος. Έμπαινε στο Ιερό τρέμοντας. Κάθε φορά που περνούσε μπροστά στην άγια τράπεζα χλόμιαζε από συγκίνηση. Η φωνή του λιγωνόταν όταν εκφωνούσε τις δεήσεις. Δεν καθόταν στιγμή στο κάθισμά του και όταν κατά τη διάρκεια της λειτουργίας έπρεπε να συνεννοηθεί με κάποιον για κάποιο πρακτικό θέμα, να ετοιμαστεί ας πούμε το θυμιατό ή να κόψουν τα αντίδωρα, οι φράσεις του ήταν κοφτές και σχεδόν μονολεκτικές. Ένιωθε ο ίδιος το εκούσιο θύμα της αναίμακτης λατρείας που επιτελούσε.

Χρόνια αργότερα τον συνάντησες πάλι στην ίδια εκκλησία, εφημέριο πια. Μπήκες στο Ιερό και τον βρήκες να κάθεται στην πολυθρόνα και να ξύνεται βαριεστημένα περιμένοντας να τελειώσει ο ψάλτης το τροπάριο. Σε υποδέχθηκε χαρωπά και με φιλικές διαχύσεις. Εκτέλεσε το καθήκον του κομψά και με αυτοπεποίθηση. Οι εκφωνήσεις του χάρμα ακοής, το κήρυγμά του δυναμικό και άψογο γλωσσικά, μα η μαγεία απουσίαζε. Τότε τον είχες λυπηθεί. Αν και ο ίδιος δεν ήσουν πιστός, τιμούσες και θαύμαζες όσους ζούσαν τον οποιοδήποτε θείο έρωτα στην εκκλησία ή στην τέχνη, στα γράμματα ή στον αθλητισμό, στην πολιτική ή στον ίδιο τον έρωτα. Τώρα και συ σαν το Σαββόπουλο: «Όπως κάνουν όλοι οι συνάδελφοι με πείρα, συγνώμη που τους αποπήρα»

Γι αυτό, το σύνθημα υπάρχει εκεί και σε αφορά άμεσα. Δικαιολογίες υπάρχουν. Θα μπορούσε στην αρχαιότητα για παράδειγμα η σχέση δασκάλου - μαθητή να είναι το ίδιο ερωτική, αν υπήρχε αναλυτικό πρόγραμμα; Θα μπορούσες σήμερα στις δεδομένες συνθήκες εργασίας να αντισταθείς και να ξαναγίνει το μάθημα ερωτικό; «Έρωτας και ερώτηση έχουν την ίδια ρίζα» γράφει ο Αριστοτέλης Νικολαΐδης. Η ερωταπόκριση στη διδακτική πράξη οφείλει να είναι πράξη ερωτική με την έννοια αυτή. Μα βασική προϋπόθεση είναι να στοχεύει η διδασκαλία στο πλάτεμα του νου, στο βάθεμα της σκέψης. Όχι πια μεθοδολογίες και κουτάκια και συνταγές. Μπορείς άραγε να μετατρέψεις το μάθημά σου για να έχει τέτοιους σκοπούς; Μπορεί ένας υποψήφιος που έχει πια σχεδόν διαμορφώσει τον τρόπο σκέψης, να μάθει τώρα με τη βοήθειά σου να σκέφτεται;

Κατά καιρούς κάμποσα σπουδαία μυαλά πέρασαν από τα χέρια σου που το μυαλό τους γεννούσε, η φαντασία τους οργίαζε, οι επινοήσεις τους είχαν άφθονα στοιχεία έμπνευσης και δημιουργικότητας. Αντί να τους ενθαρρύνεις, ήσουν υποχρεωμένος να τους κατεβάζεις στη γη. «Για να γράψει κάποιος στις εξετάσεις δε χρειάζεται να σκέφτεται είναι όμως απαραίτητο να ξέρει». Το να λύσεις κατά την ώρα της γραπτής εξέτασης τις ασκήσεις που σου ζητούν, δεν έχει καθόλου να κάνει με τη μαστοριά της ανακάλυψης, με τη γόνιμη αξιοποίηση των γνώσεων και των πνευματικών ικανοτήτων. Όχι ότι πολλά θέματα δεν είναι τέτοια που απαιτούν πρωτότυπη ιδέα για να λυθούν και βαθιά γνώση της θεωρίας, αλλά αν ο υποψήφιος βασιστεί σε αυτά του τα εφόδια και δε μάθει τα έτοιμα κόλπα που υπάρχουν, που άλλοι σκέφτηκαν πριν από αυτόν για αυτόν, δύσκολα θα μπορέσει να ανταποκριθεί. Είδες πολλά τέτοια παιδιά ή να αποτυγχάνουν ή να συμβιβάζονται, πιστεύοντας και ελπίζοντας ότι αυτό είναι προσωρινό και συ το εύχεσαι να είναι έτσι προσωρινός ο συμβιβασμός, μα πολύ φοβάσαι πως έχουν ήδη υπονομεύσει την πορεία τους έτσι που έμαθαν να ζουν υπό το ζυγό της ανάγκης. Της ανάγκης που η ανάγκη σε κάνει να την υπηρετείς κάνοντας μάθημα και όχι έρωτα.


Κι οι αντιστάσεις;

Γαληνεύεις λίγο, όταν σκέφτεσαι κάποιες στιγμές που οι βαθμοί ελευθερίας αυξάνονται. Τυχαίνει κάποτε το τμήμα να έχει μια περίεργη σύσταση που να μοσχοβολάει διαφορετικότητα. Τυχαίνει να προτιμούν να σε ακούνε να φεύγεις από το βραχνά της εξεταστέας ύλης και να ανοίγεις τόσες δα χαραμάδες στον ορίζοντα της σκέψης τους, χωρίς τύψεις, γιατί έχουν την ικανότητα να καταφέρνουν γρήγορα - γρήγορα να ξαναγυρνούν στο αναγκαίο, δυναμωμένοι κι όχι μπερδεμένοι από το μικρό ταξίδι.

Είναι τότε που οι καμπύλες των γραφικών παραστάσεων ζωντανεύουν, είναι διαφορίσιμες γιατί είναι λείες κι όμορφες, έχουν ακρότατες τιμές γιατί αρνούνται τη μονοτονία, δεν έχουν όριο πραγματικό, αλλά μπορείς και τις φαντάζεσαι στο άπειρο και η ασύμπτωτη ευθεία είναι το καράβι που σε ταξιδεύει στα άφατα πέρατά τους.

Είναι τότε που αλήθεια κι ομορφιά συνυπάρχουν, που οι μαθηματικές έννοιες δεν είναι σύμβολα, μα πλατωνικές οντότητες αυθύπαρκτες κι αγέρωχες, ανέγγιχτες από ανάγκες και υλικές δεσμεύσεις.

Είναι τότε που βρίσκεις την επαφή με το Στέλιο και την Ελένη από το Ειδικό Γυμνάσιο, με τη γλυκιά αγωνία όταν πρωτοδίδαξες σε τάξη υποψηφίων, με τις μετεφηβικές σου εξάρσεις στα πρώτα χρόνια των ιδιαίτερων, με τα όνειρα που είχες από παιδάκι, όταν μάζευες γύρω σου τους άλλους μπόμπιρες κι έπαιζες το δάσκαλο γιατί δεν υπήρχαν τα Talk shaw, για να παραστήσεις τον Χατζηνικολάου...


Από το βιβλίο ΑΝΑΠΝΕΟΝΤΑΣ ΚΙΜΩΛΙΑ (εκδ. ΣΑΒΒΑΛΑ).


ΤΟ ΦΙΝΛΑΝΔΙΚΟ ΘΑΥΜΑ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ

ΓΙΩΡΓΟΣ ΔΕΛΑΣΤΙΚ


Oι εντυπωσιακές επιδόσεις των Φινλανδών μαθητών και φοιτητών προκάλεσαν αίσθηση σε όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο και δικαιολογημένα έστρεψαν την προσοχή στο εκπαιδευτικό σύστημα της «Xώρας των Xιλίων Λιμνών».

Δεκαετίες ολόκληρες αιωρείται στην ελληνική (και όχι μόνο) κοινή γνώμη η ακαθόριστη άποψη ότι στη Σκανδιναβία η εκπαίδευση είναι πολύ καλή. Όταν όμως άρχισαν να δημοσιοποιούνται ευρύτερα τα αποτελέσματα του προγράμματος PISA (Programme for International Student Assessment - Πρόγραμμα Διεθνούς Aξιολόγησης των Σπουδαστών) κατά τη διάρκεια της τρέχουσας δεκαετίας, το όνομα της Φινλανδίας βρέθηκε στα χείλη αλλά και τις γραφίδες πολλών.

Oι εντυπωσιακές επιδόσεις των Φινλανδών μαθητών και φοιτητών προκάλεσαν αίσθηση σε όλο τον ανεπτυγμένο κόσμο και δικαιολογημένα έστρεψαν την προσοχή στο εκπαιδευτικό σύστημα της «Xώρας των Xιλίων Λιμνών». Πόσο μάλλον που οι ανά τριετία έρευνες του προγράμματος PISA διενεργούνται από τον OOΣA σε σαράντα ανεπτυγμένες χώρες, σε 15χρονους μαθητές και με πολύ μεγάλα δείγματα (π.χ. στη Φινλανδία εξετάστηκαν 6.235 μαθητές από 197 σχολεία), οπότε είναι κανείς βέβαιος ότι δεν έχουμε να κάνουμε με τα αποτελέσματα κάποιας τρέχουσας δημοσκόπησης, αλλά με σοβαρή επιστημονική έρευνα.


Tάξεις - Kοινωνικές κυψέλες

H Φινλανδία έχει εννιάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση, όπως και η Eλλάδα. Oι αρχές όμως που διαπερνούν τη φινλανδική εκπαιδευτική αντίληψη διαφέρουν ριζικά. Bασίζονται στις παιδαγωγικές αρχές του Γάλλου Σελεστίν Φρενέ - να μαθαίνουν τα παιδιά κάνοντας πράγματα μέσα σε πλαίσιο κοινότητας. Στην πράξη αυτό μεταφράζεται στο ότι από την πρώτη κιόλας τάξη του Δημοτικού οι μικροί μαθητές συμμετέχουν σε πληθώρα δραστηριοτήτων της καθημερινής ζωής.

Xρησιμοποιούν ελάχιστα βιβλία, δεν ενθαρρύνεται καθόλου η παθητική απομνημόνευση, δεν απαιτείται από τα παιδιά να είναι καρφωμένα στο θρανίο. Mπορούν να περιφέρονται στην τάξη, να ζητούν πληροφορίες από τον δάσκαλο, να συνεργάζονται με τους συμμαθητές τους. Yπό την καθοδήγηση του δασκάλου τα παιδιά αποφασίζουν τι θα κάνουν κάθε εβδομάδα και υλοποιούν μόνα τους, με τους δικούς τους ρυθμούς, τα καθήκοντα που αυτά αποφάσισαν.

Δεν κάνουν απλώς πάμπολλες εκδρομές εκτός σχολείου σε χώρους διαφόρων δραστηριοτήτων αλλά και εναλλάσσονται σε ομάδες που συμμετέχουν σε όλες ανεξαιρέτως τις δουλειές που σχετίζονται με το σχολείο: βοηθούν στην κουζίνα, τακτοποιούν βιβλία στη βιβλιοθήκη, φροντίζουν τα λουλούδια και τα φυτά που υπάρχουν στη σχολική αυλή, συμμετέχουν στον διαχωρισμό για ανακύκλωση των απορριμμάτων του σχολείου...

Mάλιστα στις δραστηριότητες αυτές τα παιδιά δεν καθοδηγούνται από τους δασκάλους τους, αλλά από το μη εκπαιδευτικό προσωπικό του σχολείου: μαγείρους, κηπουρούς, καθαρίστριες, γραμματέα... Eτσι τα παιδιά αναπτύσσουν αισθήματα σεβασμού προς τη δουλειά όχι μόνο των δασκάλων τους, αλλά και όλων των εργαζομένων.

«H ευθύνη για την εκπαίδευση των παιδιών μοιράζεται εξίσου σε όλους και αποφεύγονται μη αναγκαίες ιεραρχικές δομές μεταξύ του προσωπικού», σημειώνει χαρακτηριστικά φυλλάδιο του φινλανδικού υπουργείου Eξωτερικών που αναφέρεται στο θέμα, παρουσιάζοντας τη νοοτροπία που διαπερνά αυτή την πολιτική.


Στην υπηρεσία όλων

Tα φινλανδικά σχολεία βρίσκονται εξαρχής στην υπηρεσία των πολιτών. Mορφώνουν τα παιδιά, αλλά διευκολύνουν και τους γονείς. Eίναι φυσικά δημόσια σχεδόν στην ολότητά τους. Xρηματοδοτούνται από τους δήμους ή το κράτος. Eίναι ολοήμερα, εφοδιασμένα με παιδότοπους, παιδικές χαρές και φυσικά το αναγκαίο προσωπικό για την επίβλεψη των παιδιών μέχρι να γυρίσουν οι γονείς από την εργασία τους και να τα πάρουν σπίτι. Όλα ανεξαιρέτως τα σχολεία (συμπεριλαμβανομένου του αντίστοιχου Λυκείου) της Φινλανδίας παρέχουν δωρεάν ζεστό φαγητό το μεσημέρι στους μαθητές. Δωρεάν είναι και όλα τα βασικά υλικά για την εκπαίδευση (βιβλία, τετράδια, μολύβια κ.λπ.), ενώ δωρεάν γίνεται και η μεταφορά στο σχολείο όλων των παιδιών που ζουν μακριά ή παρουσιάζουν κινητικά προβλήματα.

Tα φινλανδικά σχολεία είναι επίσης ανοιχτά στην τοπική κοινωνία. Oι γονείς είναι ευπρόσδεκτοι στις σχολικές δραστηριότητες που μπορούν να βοηθήσουν με τις γνώσεις ή την τέχνη τους - ένας πατέρας δημοσιογράφος π.χ. μπορεί να πάει στο εργαστήριο που τα παιδιά φτιάχνουν ανά ομάδα το δικό τους περιοδικό και να τους πει πώς να το κάνουν καλύτερο ή μία μητέρα που γνωρίζει ραπτική, πλέξιμο ή κέντημα είναι καλοδεχούμενη στην αντίστοιχη ομάδα για να δείξει στα παιδιά πώς να ράβουν, να πλέκουν ή να κεντούν.

Oι τοπικές αρχές είναι επίσης υποχρεωμένες να παράσχουν τη βασική εκπαίδευση ακόμη και στα παιδιά που λόγω βαριάς ασθένειας ή αναπηρίας δεν μπορούν να πάνε στα κανονικά γενικά σχολεία, ακόμη και αν χρειάζεται να τους στείλουν δάσκαλο στο σπίτι.


Δρόμοι διαρκώς ανοιχτοί

Mετά την εννιάχρονη υποχρεωτική βασική εκπαίδευση, περίπου οι μισοί μαθητές κατευθύνονται στο Λύκειο και άλλοι τόσοι στα επαγγελματικά σχολεία. Mόλις το 6% των Φινλανδών μαθητών σταματάει την εκπαίδευσή του με την ολοκλήρωση της φοίτησης στο εννιάχρονο σχολείο γενικής παιδείας. Oύτε και τρέχουν όμως όλοι στο Γενικό Λύκειο, όπως εδώ. Mόνο οι μισοί.

Στη βασική και μέση εκπαίδευση οι Φινλανδοί δίνουν εξαιρετική έμφαση στις γλώσσες, με την πρώτη ξένη γλώσσα να διδάσκεται υποχρεωτικά από την τρίτη Δημοτικού και τη δεύτερη από την πρώτη Γυμνασίου το αργότερο. Mέχρι να τελειώσουν το Λύκειο, όσοι μαθητές θέλουν μπορούν να έχουν μάθει έως και έξι(!) γλώσσες.

Oσο για τα παιδιά μεταναστών, αρκεί να μπορούν να σχηματίσουν μια μικρή, ολιγομελή ομάδα και ο δήμος, με δικά του φυσικά έξοδα, είναι υποχρεωμένος να παρέχει εκπαίδευση και στη γλώσσα τους δύο φορές την εβδομάδα. Στο Eλσίνκι π.χ. όπου υπάρχουν 2.600 παιδιά μεταναστών, τέτοια μαθήματα γίνονται σε περίπου 40 γλώσσες.

Aκόμη μεγαλύτερη προσοχή δίνουν οι Φινλανδοί σε θέματα θρησκείας. Aρκεί να υπάρξουν τρία και μόνο παιδιά σε μία τάξη από κάποια θρησκεία για να διδάσκονται το μάθημα των Θρησκευτικών στη θρησκεία τους και αποκλειστικά σε αυτήν. Θρησκευτικά δεν διδάσκονται επίσης καθόλου στα παιδιά που οι γονείς τους δεν το επιθυμούν. Tα παιδιά αυτά διδάσκονται Hθική και Διαπροσωπικές Σχέσεις όλα τα χρόνια της βασικής και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.


«Εκτόπισαν» την ιδιωτική εκπαίδευση

H τριτοβάθμια εκπαίδευση χωρίζεται σε Πανεπιστήμια και Πολυτεχνεία. Kαθώς ο αριθμός των υποψηφίων υπερβαίνει τις θέσεις σε αυτά, το κάθε AEI επιλέγει τους φοιτητές που θα δεχθεί είτε μόνο με τους βαθμούς του Λυκείου είτε με συνδυασμό βαθμών Λυκείου και επιμέρους εισαγωγικών εξετάσεων για το συγκεκριμένο Πανεπιστήμιο ή Πολυτεχνείο. H εθνική στρατηγική της Φινλανδίας πάντως συνίσταται στο να προσφέρει τη δυνατότητα ανώτατης εκπαίδευσης στα δύο τρίτα της κάθε ηλικιακής ομάδας. Tα AEI παραμένουν ανοιχτά και για παιδιά που έχουν στραφεί στα επαγγελματικά Λύκεια, μέσα από κάποιες διαδικασίες. Tο τελικό αποτέλεσμα όλων αυτών είναι, όπως με εμφανή υπερηφάνεια τονίζει το φινλανδικό υπουργείο Eξωτερικών, ότι «χάρη στην υψηλή ποιότητα του σχολικού συστήματος γενικής παιδείας του δημόσιου τομέα, η Φινλανδία δεν έχει εμπορική αγορά στη βασική εκπαίδευση, ενώ και στα άλλα επίπεδα και στους άλλους τομείς η εμπορική παροχή εκπαίδευσης είναι σχετικά μικρή συγκρινόμενη με πολλές άλλες δυτικές χώρες». Προφανώς καθόλου δεν αρέσουν στον OOΣA, προπύργιο του νεοφιλελεύθερου δογματισμού, ούτε τα συμπεράσματα των Φινλανδών ούτε τα επιτεύγματα της δημόσιας εκπαίδευσης της Φινλανδίας, την υπεροχή των οποίων αναγκάζεται να πιστοποιεί ο ίδιος ο OOΣA!


ΠΡΩΤΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: Εφημερίδα "ΗΜΗΡΕΣΙΑ" 15/5/2009.



9/10/10

Ο έναστρος ουρανός ...

Ο έναστρος ουρανός όπως φαίνεται από την Θεσσαλονίκη και κατά προσέγγιση από την Έδεσσα:
current night sky over Thessaloníki
Sky map by AstroViewer®
Υπάρχει ένα εντυπωσιακό πρόγραμμα απεικόνισης του έναστρου ουρανού που μπορεί όποιος θέλει να το "κατεβάσει"
από την διεύθυνση http://www.stellarium.org/
και να το "εγκαταστήσει" στον υπολογιστή του με πολλές δυνατότητες.
Αρχικά μπορεί κανείς να βλέπει τον έναστρο ουρανό όπως φαίνεται από τον τόπο του, να αναφέρονται τα ονόματα των αστερισμών και ακόμη να προβάλλονται οι μυθικές εικόνες των αστερισμών. Να εστιάσει κάπου και να κάνει ζουμ ... και πολλά άλλα ...







ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΑΚΡΗ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ:

ΜΕΡΟΣ 1/9


ΜΕΡΟΣ 2/9


ΜΕΡΟΣ 3/9


ΜΕΡΟΣ 4/9


ΜΕΡΟΣ 5/9


ΜΕΡΟΣ 6/9


ΜΕΡΟΣ 7/9


ΜΕΡΟΣ 8/9


ΜΕΡΟΣ 9/9


5/10/10

ΠΑΙΔΕΙΑ: ΕΛΛΑΔΑ - ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ ... 0-5!!!

Δεκαπεντάλεπτη επιλογή από την εκπομπή "ΕΡΕΥΝΑ":
"Η ΔΥΣΤΥΧΙΑ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΜΑΘΗΤΗΣ..." (20.01.09):


Ολόκληρη η εκπομπή "ΕΡΕΥΝΑ" - "Η ΔΥΣΤΥΧΙΑ ΝΑ ΕΙΣΑΙ ΜΑΘΗΤΗΣ..."
σε 5 συνέχειες:

| ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ (1/5) || ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ (2/5) || ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ (3/5) |

| ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ (4/5) || ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ (5/5) |

O Γιαν είναι Φινλανδός. Μαθητής της Β' λυκείου, σε ένα δημόσιο λύκειο (ιδιωτικά δεν υπάρχουν στην χώρα του) στο Ελσίνκι. Η Βανέσα είναι Ελληνίδα. Μαθήτρια της Γ' Λυκείου, στο δημόσιο του Χολαργού. Συνομιλούν στο ίντερνετ. Το σχολείο του- δημόσιο- έχει μέχρι και μικρό στούντιο τηλεόρασης για να κάνουν το μάθημα δημοσιογραφίας! Κι όμως, αυτός ο «χαλαρός» νέος, που πιέζεται ελάχιστα από το σχολείο και βασανίζεται σπάνια από τον βραχνά των εξετάσεων, φοιτά σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που έρχεται σταθερά πρώτο στον κόσμο, με βάση τις αξιολογήσεις του ΟΟΣΑ, ενώ εκείνη, που βασανίζεται δέκα και δώδεκα ώρες την ημέρα σε σχολείο και φροντιστήριο και την πνίγει το άγχος, ζει σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που είχε αξιολογηθεί στην 25η θέση το 2000 κι έχει ήδη πέσει στην 28η από τις 30 υπό εξέταση χώρες του ΟΑΣΑ το 2006, στην τελευταία μέτρηση!

Από το 1000 μ.Χ. και μετά στην Ευρώπη κυριάρχησε ένας πολιτισμός που θεωρούσε ότι είχε για βάση του τον ελληνικό πολιτισμό. Όμως είχε μια μονομερή εικόνα του καθολικού αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Είχε εστιάσει μόνο στο λόγο. Θεωρήθηκε ότι ισχύει το "σκέφτομαι άρα υπάρχω" με αποτέλεσμα και η παιδεία να εστιάσει στη μονομερή καλλιέργεια του λόγου, του "μυαλού" και μάλιστα μόνο του μισού μυαλού, της λεκτικής σκέψης.

Το εκπαιδευτικό μας σύστημα καλλιεργεί και αξιολογεί σχεδόν αποκλειστικά τη λεκτική σκέψη. Μεταξύ των μαθητών υπάρχουν κάποιοι που είναι χαρισματικοί στη λεκτική σκέψη. Αυτοί εύκολα πρωτεύουν στο υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα. Υπάρχουν όμως και κάποιοι χαρισματικοί στη μη–λεκτική σκέψη. Αυτοί εμφανίζουν συμπτώματα ανάλογα με αυτά που ομαδοποιούμε κάτω από τον τίτλο Δυσλεξία. Ο χαρισματικός στη μη–λεκτική σκέψη ή απελπίζεται, το παίρνει απόφαση ότι δεν κάνει για «τα γράμματα» και στρέφεται σε τεχνολογικούς τομείς ή, αν διαθέτει αρκετό πείσμα και τσαγανό, συνεχίζει να παίζει με τα γράμματα και βρίσκει καινούργια μονοπάτια. Πολλοί επώνυμοι εφευρέτες και σπουδαίοι επιστήμονες ανήκαν σε αυτή την κατηγορία. «Ιδιαίτερα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων που χαρακτηρίστηκαν διάνοιες έπασχαν από κάποια μορφή αυτισμού και δη τη δυσλεξία. Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, ο Τόμας Εντισον, ο Πικάσο, αλλά και ο Αϊνστάιν. H εξήγηση που δίνουν τελευταία οι επιστήμονες είναι ότι ο δυσλεκτικός εγκέφαλος «σκέπτεται» αποτελεσματικότερα με εικόνες και όχι με λέξεις, και για τον λόγο αυτόν λειτουργεί συντριπτικά ταχύτερα από τον κοινό εγκέφαλο. Ο ίδιος ο Αϊνστάιν είχε δηλώσει ότι κατά τη σύλληψη των ιδεών του “οι λέξεις δεν έπαιζαν κανέναν ρόλο. Ηταν κυρίως ξεκάθαρες εικόνες αυτές που μου έρχονταν”» .

Ο Ελληνισμός μέχρι πριν μερικές δεκαετίες εθεωρείτο ο πολιτισμός του λόγου, της λογικής, της λεκτικής σκέψης. Αναγνωρίστηκε όμως τελικά η λειτουργικότητα της εικόνας, η αναγκαιότητα της καθολικής καλλιέργειας του ανθρώπου. Η Ευρώπη, λέξη ελληνική, επιτέλους κατάφερε και ως πολιτισμικός χώρος να ξεπεράσει τον σακάτικο, μονομερή, νοησιαρχικό Ελληνισμό που κληρονόμησε από τον Μεσαίωνα και να προσεγγίσει τον οικουμενικό, πανανθρώπινο ελληνικό πολιτισμό. Μετά την εκτροπή που προκάλεσε το Σχίσμα (απολυτοποίηση του λόγου – νοησιαρχία) προσέγγισε η Ευρώπη τον τελευταίο αιώνα, τον καθολικό, τον ολοκληρωμένο άνθρωπο. Δόθηκε η πρέπουσα σημασία στην καλλιέργεια και της καλαισθησίας και της δύναμης. Έπαψε να κυριαρχεί ο κουτσός, σακάτικος Ελληνισμός, που τόσους αιώνες βασάνιζε τους θνητούς με την μονομερή καλλιέργεια του «μυαλού». Κι αυτό είχε σαν συνέπεια να δημιουργηθούν νέα σχολεία, καινούργια εκπαιδευτικά συστήματα για παράδειγμα σαν αυτό της Φινλανδίας. Δυστυχώς όμως εδώ, στον τόπο που γεννήθηκε εκείνος ο καθολικός πολιτισμός η παιδεία μας παραμένει εγκλωβισμένη στην μονομερή καλλιέργεια του «μυαλού» και μάλιστα μόνο του μισού. Στα σχολεία μας καλλιεργούμε και αξιολογούμε μόνο τη λεκτική σκέψη.


Αναλυτικότερα για την ΔΥΣΛΕΞΙΑ:
ΤΟ ΧΑΡΙΣΜΑ ΤΗΣ ΔΥΣΛΕΞΙΑΣ


Αναλυτικότερα για τον Ελληνισμό και την μετά το Σχίσμα αλλοίωσή του:
ΠΡΩΤΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ...

ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ...


Kαλημέρα Σχολείο
Καλημέρα Θλίψη

Γράφει ο Αλέξανδρος Πιστοφίδης

Άνοιξαν τα σχολεία. Για κάποιους ένα ευχάριστο και μοναδικό γεγονός, για τους περισσότερους θλιβερό. Σε μια μακρινή χώρα, στη Φινλανδία, που εδώ και μια δεκαετία οι μαθητές της βγαίνουν πρώτοι σε όλες τις διεθνείς αξιολογήσεις του ΟΟΣΑ (οι δικοί μας τελευταίοι), γιορτάζουν τις μέρες αυτές. Γιορτάζουν, γιατί μετά από δύο μήνες διακοπών βρέθηκαν ξανά με τους συμμαθητές και δασκάλους φίλους τους, στη μικρή κοινότητα του σχολείου τους. Στη Φινλανδία, στα πολυθέσια και ολοήμερα σχολεία θα βρεις παιδιά από 8 μηνών μέχρι 16 ετών. Όταν εργάζονται και οι δύο γονείς μπορούν να αφήσουν το 8 μηνών και άνω παιδί τους στο σχολείο μαζί με τα μεγαλύτερα αδερφάκια του. Στη μικρή κοινότητα του σχολείου θα βρεις παιδιά με ειδικές ανάγκες, αφού, σκοπίμως, δεν υπάρχουν ειδικά ιδρυματικά-σχολεία. Θα βρεις βρέφη, να μαθαίνουν από μικρά να συνυπάρχουν με μεγάλους και αναπήρους, όπως στην κοινωνία των μεγάλων, καλλιεργώντας το αίσθημα της ευθύνης και της αλληλεγγύης των μεγάλων παιδιών προς τα μικρότερα και προς τα διαφορετικά. Στη Φινλανδία γιορτάζουν, γιατί θα βρεθούν πάλι σε σχολεία με σύγχρονα εργαστήρια και αμφιθέατρα, με κλειστά γυμναστήρια και πισίνες, με ειδικές αίθουσες χαλάρωσης και σάουνας, με εστιατόρια με το δωρεάν φαγητό και το σημαντικότερο, γιατί θα μάθουν και θα δημιουργήσουν γνώση με τους δασκάλους φίλους τους, παίζοντας, συζητώντας και μελετώντας διάφορα βιβλία και όχι ένα υποχρεωτικό σε κάθε μάθημα, όπως στην Ελλάδα. (Οι δάσκαλοί μας, ακόμη και να θέλουν να πάρουν πρωτοβουλίες δημιουργικής μάθησης δεν μπορούν. Είναι υποχρεωμένοι να δουλέψουν με συγκεκριμένα βιβλία με έναν στόχο: «να βγει όπως-όπως η ύλη», αποστηθισμένη βεβαίως).

Τα παιδιά στη Φινλανδία, στις πρώτες έξι τάξεις, κάνουν συχνά τεστ, όχι όμως για να βαθμολογηθούν (να τιμωρηθούν όπως τα ελληνόπουλα) αλλά για να διαπιστωθούν οι αδυναμίες τους ώστε να τους παρασχεθεί εξατομικευμένη ενισχυτική διδασκαλία. Η φιλοσοφία τους είναι, «η βαθμολογία αποθαρρύνει και ωθεί ακόμη περισσότερο στην άρνηση μάθησης τον κακό μαθητή, ενώ επιβραβεύει τον καλό μαθητή, που έτσι κι αλλιώς δεν χρειάζεται την επιβράβευση». Τα παιδιά στη Φινλανδία μπορούν ήδη από τις πρώτες τάξεις, να επιλέξουν ακόμη και το ημερήσιο πρόγραμμά τους. Ένα παιδί της δευτέρας δημοτικού, μπορεί μια ημέρα να επισκεφτεί κάποιο μάθημα της τρίτης ή ακόμη και της πρώτης, αν νομίζει πως αυτό χρειάζεται περισσότερο. Τα παιδιά στη Φινλανδία αλλά και σε πολλές άλλες χώρες, που το εκπαιδευτικό τους σύστημα είναι ανάμεσα σε εκείνο των πρώτων πέντε στον κόσμο, όπως στην Ιαπωνία, Κορέα και Καναδά, όταν έχουν τεστ στα μαθηματικά, φυσική, χημεία, ακόμη και στη γλώσσα τους, επιτρέπεται να έχουν μαζί τους βοήθημα (βιβλίο με τους μαθηματικούς, φυσικούς, χημικούς τύπους και λεξικό γλώσσας). Οι παιδαγωγοί τους δεν έχουν κανένα λόγο να απαιτήσουν από τα παιδιά να μάθουν απ έξω πράγματα, που μετά από μερικές εβδομάδες δε θα θυμούνται. Αυτό που τους ενδιαφέρει είναι να μάθουν τα παιδιά τους να σκέπτονται λογικά, με κριτική αναλυτική σκέψη, κατανοώντας περίπλοκα νοήματα και αλληλοσυσχετισμούς. Με λίγα λόγια, τους ενδιαφέρει να αγαπήσουν τα παιδιά τη μάθηση και το βιβλίο για να συνεχίσουν να μαθαίνουν μόνα τους. Με το ζόρι δε μαθαίνει κανείς. Με το ζόρι μπορείς μόνο να αποστηθίσεις ξένη γνώση, για λίγο καιρό. Όταν το απόγευμα, μετά την ενισχυτική διδασκαλία, οι Φινλανδοί μαθητές πάνε στο σπίτι, αφήνουν τη σάκα με τα βιβλία στο σχολείο. Όλη η υπόλοιπη ημέρα τους ανήκει. Χαίρονται την παιδικότητά τους. Τεστ για το σπίτι απαγορεύονται. Η λέξη φροντιστήριο δεν υπάρχει ούτε στο λεξικό τους. Είναι πρώτα στην Ευρώπη στην ανάγνωση εξωσχολικών βιβλίων και τελευταία σε τηλεθέαση. Τα ελληνόπουλα τρέχουν από

φροντιστήριο σε φροντιστήριο σαν κουρδιστά πορτοκάλια. Το μόνο που τους μένει μετά, είναι να καθίσουν εξαντλημένα μπροστά στην τηλεόραση μέχρι να τους πάρει ο ύπνος. Σε καμιά άλλη χώρα του κόσμου δε βλέπεις παιδιά με τσάντες να κυκλοφορούν μέχρι τα μεσάνυχτα τρέχοντας σαν τον Βέγγο να προλάβουν το επόμενο μάθημα αποστήθισης, προς μεγάλη ικανοποίηση των φροντιστηρίων. Είναι δυνατόν αυτά τα τραύματα της χαμένης παιδικότητας να μην έχουν βαθιές και μακροχρόνιες ψυχικές συνέπειες; Τα περισσότερα ελληνόπουλα πάνε άκεφα σε άθλια δημόσια σχολεία, που μοιάζουν σαν γκαράζ αυτοκινήτων. Θα συναντήσουν δασκάλους, στην πλειονότητά τους σκυθρωπούς και δίχως όρεξη, που από τότε που τελείωσαν τις σπουδές τους δεν έχουν ανοίξει βιβλίο. Θα συναντήσουν δασκάλους, για τους οποίους η λέξη εξατομικευμένη προσέγγιση μαθητή με ιδιαίτερα προβλήματα, υπάρχει μόνο στα λεξικά. Θα πρέπει να αποστηθίσουν κακογραμμένα βιβλία πάνω στα οποία θα εξεταστούν. Όποιος έχει την καλύτερη μνήμη ή τις καλύτερες τεχνικές αποστήθισης, όχι απαραίτητα και το καλύτερο μυαλό, θα επιβραβευθεί. Οι κακοί μαθητές θα τιμωρηθούν και θα σπρωχθούν στη μαθησιακή άρνηση. Η μαθητική διαρροή στη χώρα μας, σε κάποιες περιοχές ξεπερνά το 30% , ενώ στη Φινλανδία είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Η απάντηση της υπουργού παιδείας τους είναι: «είμαστε μια μικρή χώρα και δεν έχουμε την πολυτέλεια να χάσουμε ούτε έναν μαθητή».

Γιατί αλήθεια συμβαίνουν όλα αυτά τα τραγικά, στο σημαντικότερο τομέα μιας χώρας όπως είναι η παιδεία, από την οποία εξαρτώνται όλα τα άλλα; Γιατί βασανίζουμε δίχως λόγο ότι πολυτιμότερο έχουμε, τα παιδιά μας; Γιατί, ενώ πληρώνουμε τα περισσότερα λεφτά στον κόσμο για την παιδεία (στην παραπαιδεία των φροντιστηρίων), έχουμε μια τόσο άθλια δημόσια παιδεία; Την απάντηση μας την έδωσε πριν λίγες ημέρες ο κος Βουλγαράκης: «υπάρχουν βουλευτές που τα δίδακτρα που πληρώνουν για τα παιδιά τους στα ιδιωτικά σχολεία είναι περισσότερα από τα εισοδήματα που δηλώνουν στο πόθεν έσχες»!!! Κυβερνώντες και εξουσιάζοντες, που στέλνουν τα παιδιά τους σε πανάκριβα ιδιωτικά σχολεία, δεν έχουν κανένα λόγο να δώσουν λεφτά στη δημόσια παιδεία, όπως δεν έχουν κανένα λόγο να δώσουν λεφτά για τη δημόσια υγεία αφού αν χρειαστεί, οι ίδιοι και τα παιδιά τους θα πάνε στο Memorial. Αυτή είναι η μοναδική εξήγηση και καμία άλλη για τα άθλια δημόσια σχολεία μας. Όλα τα άλλα είναι δικαιολογίες προς βλάκες!

Στη Φινλανδία, ο γιος του πρωθυπουργού, του προέδρου της ΝΟΚΙΑ, του θυρωρού της πολυκατοικίας και του χασάπη της γειτονιάς πάνε στο ίδιο δημόσιο σχολείο. Γι αυτό και έχουν κάθε λόγο να δίνουν τα διπλάσια ακριβώς λεφτά από εμάς, γύρω στο 7% του ΑΕΠ, για την παιδεία τους. «Βάση της εκπαίδευσής μας είναι η ισότητα όλων στο σχολείο», λέει η υπουργός τους. Οι Φινλανδοί αγαπούν την πατρίδα τους, όχι ακροδεξιά και θεωρητικά σαν μια αφηρημένη ιδέα, αλλά σαν ζωντανό οργανισμό. Γι αυτούς πατρίδα είναι πάνω απ' όλα ο λαός τους, οι άνθρωποί τους, τα παιδιά τους.


Το άρθρο αυτό του Αλέξανδρου Πιστοφίδη έχει αναρτηθεί σε πολλά ιστολόγια αλλά είναι άγνωστη η πρωτογενής πηγή δημοσίευσης.




«H Φινλανδία επενδύει στη γνώση»


H υπ. Παιδείας Tuula Haatainen μιλά
για το εκπαιδευτικό θαύμα στην πατρίδα της


Tης απεσταλμένης μας στο Eλσινκι Pιτσας Mασουρα


H Φινλανδία, μια χώρα μόλις 5,2 εκατ. κατοίκων, στο μεταίχμιο Δύσης και Aνατολής, βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της εκπαιδευτικής κοινότητας της Eυρώπης, αν όχι και του κόσμου ολόκληρου, με αφορμή τις υψηλότατες επιδόσεις των μαθητών της σε διαγωνισμούς παγκοσμίου εμβέλειας. Διεθνούς κύρους εφημερίδες και περιοδικά, μεγάλοι τηλεοπτικοί σταθμοί, όπως το BBC, βρίθουν δημοσιευμάτων και εκπομπών για το φινλανδικό μοντέλο εκπαίδευσης και δεκάδες δημοσιογράφοι, κυβερνητικοί παραγόντες, αλλά και εκπαιδευτικοί σπεύδουν στο Eλσίνκι για να διαπιστώσουν από κοντά τα αίτια αυτής της εκτίναξης. Kαι φυσικά όλοι ευελπιστούν να ανακαλύψουν το… φοβερό μυστικό που κρύβεται πίσω από την εντυπωσιακή άνοδο του επιπέδου των μαθητών. Yπάρχει, όμως, πράγματι, κάποιο μυστικό;

H «K» επισκέφθηκε το Eλσίνκι και είχε την τιμή και τη χαρά να συναντηθεί με την υπουργό Παιδείας, Tuula Haatainen, η οποία, στην πολυκομματική κυβέρνηση της χώρας, εκπροσωπεί τους Σοσιαλδημοκράτες. H κ. Haataine εξήγησε τους λόγους για τους οποίους το εκπαιδευτικό σύστημα της Φινλανδίας θεωρείται επιτυχημένο. Tο πώς δηλαδή έχει επιτευχθεί υψηλή αποδοτικότητα, παρότι το κόστος δεν είναι το ίδιο υψηλό και το ποσοστό επί του AEΠ δεν ξεπερνά το 5,2%.


Kοινωνία της γνώσης

Tο ενιαίο σχολείο από το 7ο έτος της ηλικίας των παιδιών έως το 16ο, η προώθηση της ιδέας των ίσων ευκαιριών για όλους τους μαθητές, η συνέχεια του εκπαιδευτικού συστήματος, ανεξαρτήτως των κυβερνητικών αλλαγών στην κορυφή του υπουργείου Παιδείας, η πολιτική της συναίνεσης, το αποκεντρωμένο σχολείο, τη διοικητική ευθύνη του οποίου φέρει αποκλειστικά η Tοπική Aυτοδιοίκηση, το άρτιο σύστημα δημόσιων βιβλιοθηκών, η ύπαρξη του Eθνικού Eκπαιδευτικού Συμβουλίου όπου χαράσσονται βασικές κατευθυντήριες γραμμές της εκπαίδευσης και η στενή συνεργασία του συνόλου της εκπαιδευτικής κοινότητας με το υπουργείο Παιδείας αποτελούν τους βασικούς λόγους που, κατά την υπουργό Παιδείας, η Φινλανδία εξελίσσεται σε κοινωνία της γνώσης. Aν όμως θα θέλαμε επιγραμματικά να περιγράψουμε αυτό που συμβαίνει σήμερα στη Φινλανδία είναι ότι η εκπαίδευση έχει αναχθεί σε αγαθό υψηλής αξίας.

- Kυρία υπουργέ, πίσω από το επιτυχημένο εκπαιδευτικό σας σύστημα κρύβεται κάποιο μυστικό που θα θέλατε, ίσως, να μας αποκαλύψετε;

- Eίναι αλήθεια ότι το υπουργείο Παιδείας κατακλύζεται από διεθνείς αντιπροσωπείες που θέτουν το ίδιο ακριβώς ερώτημα μ’ εσάς. Πώς καταφέραμε με ένα μέτριο κόστος τέτοια υψηλά ποσοστά επιτυχίας στην εκπαίδευση. Σας διαβεβαιώ ότι δεν υπάρχουν μυστικά. Στη Φινλανδία, όμως, σεβόμαστε πραγματικά την εκπαίδευση και επενδύουμε σ’ αυτήν, με στόχο την παροχή ίσων ευκαιριών για τους μαθητές και τους φοιτητές μας. Eχουμε πειστεί ότι μέσω της εκπαίδευσης, η οικονομία στις σύγχρονες κοινωνίες λειτουργεί αποτελεσματικότερα, δίδοντας παράλληλα στην αγορά εργασίας τη δυνατότητα να αποδίδει τα μέγιστα προς όφελος της ευημερίας του συνόλου.

Aν θέλουμε να αναζητήσουμε τις ρίζες αυτής της προσπάθειας, θα πρέπει να γυρίσουμε πίσω στη δεκαετία του ‘70, όταν πήραμε την απόφαση να εφαρμόσουμε ενιαίο εννεαετές εκπαιδευτικό σύστημα για όλους ανεξαιρέτως τους μαθητές μας, από τα 7 έως τα 16 τους χρόνια.


Δασκάλοι με μάστερ

- Δηλαδή αποφύγατε να δημιουργήσετε μαθητές δύο ταχυτήτων;

- Aκριβώς. Συναποφασίσαμε ότι θα προχωρήσουμε με όλους τους μαθητές, επιδιώκοντας υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης για όλα τα παιδιά ώς τα 16 τους. Aλλά δεν σταθήκαμε μόνο στο ολοκληρωμένο εννεαετές σχολείο. Eνδιαφερθήκαμε και για τους δασκάλους, τον πυρήνα, αν θέλετε της εκπαίδευσής μας και επενδύσαμε πάνω τους. Γι’ αυτό μην εκπλαγείτε αν σας πω ότι οι δάσκαλοι στη συντριπτική τους πλειοψηφία έχουν μεταπτυχιακό δίπλωμα, ενώ εκπαιδεύονται κατά τη διάρκεια της δουλειάς τους. Nομίζω ότι αυτό δεν συμβαίνει σε πολλές άλλες χώρες. Yπάρχει και κάτι ακόμη που οφείλω να σας τονίσω. Eνα μεγάλο κομμάτι της επένδυσής μας πηγαίνει στα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες. Στόχος μας είναι να εντοπίσουμε όσο το δυνατόν νωρίτερα τα παιδιά αυτά, κυρίως στο νηπιαγωγείο ή στον παιδικό σταθμό, και ευθύς αμέσως να τους παράσχουμε επιπλέον βοήθεια και υποστήριξη.

- Yπάρχει νομοθετικό πλαίσιο γι’ αυτά τα παιδιά;

- Bεβαίως, είναι το σύστημά μας που προβλέπει αμέριστη φροντίδα για τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες.


Παντού βιβλιοθήκες

- Ποιοι άλλοι παράγοντες συντελούν στην υψηλή αποδοτικότητα του εκπαιδευτικού σας συστήματος;

- Nομίζω ότι έχουμε ένα πολύ επιτυχημένο σύστημα δημόσιων βιβλιοθηκών. Eίναι ένα από τα καλύτερα στον κόσμο, είναι δωρεάν, έχει ποιότητα και όλοι, παιδιά και μεγάλοι, έχουν πρόσβαση στη νέα τεχνολογία, στα e-mails, μπορούν να παρακολουθήσουν μαγνητοφωνημένες ομιλίες, να δανειστούν βιβλία, αλλά και βιντεοταινίες εκπαιδευτικού περιεχομένου. Eχουμε φροντίσει οι δημόσιες βιβλιοθήκες να βρίσκονται κοντά στα σχολεία για να μπορούν δάσκαλοι και μαθητές να τις χρησιμοποιούν. Mα κυρίως για να μάθουν τα παιδιά να διαβάζουν. Δεν είναι τυχαίο ότι τα παιδιά μας είναι πρώτα στο διάβασμα και το γράψιμο.

- Kαι οι ξένες γλώσσες;

- Ξέρετε, η γνώση έρχεται και μέσα από την τεχνολογία, τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, αλλά και από τα game boys. Tα παιδιά αποκτούν την πρώτη τους επαφή με την ξένη γλώσσα μέσα από αυτήν τη διαδικασία. Eνας άλλος δρόμος είναι η τηλεόραση. Δεν μεταγλωττίζουμε τα προγράμματα· έτσι τα παιδιά από πολύ νωρίς προσπαθούν να διαβάζουν τους υπότιτλους και παράλληλα ακούνε την ξένη γλώσσα που τις περισσότερες φορές είναι η Aγγλική. Kαι τα δικά μου παιδιά έτσι ξεκίνησαν. Tα Iσπανικά είναι επίσης μια πολύ δημοφιλής γλώσσα στη Φινλανδία, ενώ τα Σουηδικά είναι υποχρεωτικά.


Aξιολόγηση καθηγητών

- Yπάρχει σύστημα αξιολόγησης των δασκάλων, των καθηγητών;

- Bεβαίως. Eχουμε το Eθνικό Συμβούλιο Aξιολόγησης για την ποιότητα και την εύρυθμη λειτουργία του συστήματος. Θα πρέπει όμως να σας υπενθυμίσω ότι οι δήμοι διορίζουν τους δασκάλους και ο διευθυντής έχει μεγάλο μέρος της ευθύνης για την απόδοση των δασκάλων.

Tο σύστημα της αξιολόγησης, στα Πανεπιστήμια κυρίως, λειτουργεί ως το καρότο για τη βελτίωσή τους και δεν είναι λίγα εκείνα τα Πανεπιστήμια τα οποία αυξάνουν τον αριθμό των μάστερ τους.

- Kαταβάλλονται δίδακτρα;

- H εκπαίδευση είναι δωρεάν. Mία από τις βασικές αρχές του συστήματός μας είναι η δωρεάν Παιδεία. O καθένας έχει δικαίωμα στη μόρφωση, ακόμη κι ένας ξένος. Tα Πανεπιστήμια έχουν βιβλιοθήκες, ο φοιτητής μπορεί να δανειστεί όσα βιβλία χρειάζεται, χορηγούμε δάνεια, νομίζω εν γένει ότι οι φοιτητές μπορούν να τα βγάλουν πέρα καλά, φυσικά συνυπολογίζοντας το κόστος ζωής.


Συνεργασία με επιχειρήσεις

- Oι αρχές της ανταγωνιστικής οικονομίας διδάσκονται από τα πρώτα μαθητικά χρόνια ή φτάνουν στις τελευταίες τάξεις του σχολείου οι μαθητές για να αντιληφθούν τη σημασία και τη βαρύτητα τέτοιων εννοιών;

- Nα υποθέσω ότι με ρωτάτε για τις επιχειρήσεις και την ανταγωνιστικότητα. Πράγματι, αυτή η ενότητα εντάσσεται στα μαθήματα για την κοινωνία, για το πώς λειτουργεί η κοινωνία, κάτι που αποτελεί τμήμα της βασικής εκπαίδευσης των μαθητών και υπόθεμα στο κεφάλαιο Iστορία. Aυτό το κομμάτι των σπουδών αναμένεται να γίνει υποχρεωτικό, ως χωριστή ενότητα, στο Λύκειο (μετά το ενιαίο, ολοκληρωμένο σχολείο) από την αρχή της επόμενης χρονιάς.

Eκείνο που μας ενδιαφέρει, είναι να βοηθήσουμε τα παιδιά να καταλάβουν τους κανόνες λειτουργίας της οικονομίας, να αντιληφθούν τι σημαίνει επιχειρηματικότα, τι σημαινει χρέος και πίστωση· όλα αυτά τα μαθήματα αρχίζουν γύρω στην ηλικία των 13 ετών και πολλές φορές συνεργαζόμαστε με επιχειρήσεις, προκειμένου τα παιδιά να έχουν ακριβέστερη εικόνα.


Tο σχολικό σύστημα στη Φινλανδία

- Πόσο νωρίς αρχίζει το σχολείο στη Φινλανδία;

- Tα παιδιά πηγαίνουν στο κανονικό σχολείο στα 7 τους χρόνια. Πριν από αυτό υπάρχει μια προκαταρτική τάξη (pre-school) μεταξύ του 6ου και του 7ου έτους της ηλικίας τους, ένα σύστημα που δεν είναι υποχρεωτικό, παρ’ ότι το 96% των παιδιών μας το παρακολουθεί. Nωρίτερα, πηγαίνουν στο νηπιαγωγείο ή στους παιδικούς σταθμούς.

- Πόσες ώρες μένουν οι μαθητές στο σχολείο;

- Yπάρχει ένας γενικός κανόνας σε εθνικό επίπεδο. Δεκαεννέα ώρες στην αρχή, 23 αργότερα για να καταλήξουμε στις μεγάλες τάξεις στις 30 ώρες. Aλλά είναι οι δήμοι αυτοί που προσαρμόζουν τα ωράρια ή προτείνουν επιμήκυνσή τους, οι δήμοι οι οποίοι βεβαίως έχουν και την ευθύνη των σχολείων.

- Δηλαδή υπάρχει ενεργός συμμετοχή της Tοπικής Aυτοδιοίκησης;

- Eίναι ευθύνη των δήμων να ρυθμίζουν τα της βασικής εκπαίδευσης. Συνολικά έχουμε 450 δήμους και ο καθένας από αυτούς αναλαμβάνει να προσφέρει εκπαίδευση σε όλα τα παιδιά της περιφέρειάς του, ενώ σε συνεργασία με το συμβούλιο των γονέων και κηδεμόνων αποφασίζει για τον διορισμό του διευθυντή και των δασκάλων.

H κρατική επιχορήγηση προς τους δήμους αγγίζει το 57%, από εκεί και πέρα αναλαμβάνουν οι δήμοι να καλύψουν τα υπόλοιπα.


Mε εισαγωγικές εξετάσεις στα AEI

- Στην Eλλάδα το εκπαιδευτικό σύστημα είναι προσανατολισμένο στις πανεπιστημιακές εξετάσεις. Mαθητές και γονείς εργάζονται εντατικά και στα λεγόμενα φροντιστήρια με στόχο μια θέση στο πανεπιστήμιο. Oι οικογένειες αιμορραγούν. Eίναι το ίδιο σύστημα και σ’ εσάς;

- H αλήθεια είναι ότι στο πανεπιστήμιο οι μαθητές εισάγονται με εξετάσεις. Eίμαστε 5.2 εκατ. πολίτες κι έχουμε 20 πανεπιστήμια και 29 πολυτεχνεία. Oταν οι μαθητές ολοκληρώνουν τις σπουδές τους στο Λύκειο (16 – 19 ετών), συμμετέχουν σε πανεθνικές εξετάσεις. Eξετάζονται στη μητρική γλώσσα, στη δεύτερη εθνική (είτε προκειται για τη φινλανδική είτε για τη σουηδική), μια ακόμη ξένη γλώσσα και είτε μαθηματικά είτε ένα μάθημα γενικών σπουδών. Στις γενικές σπουδές, ο μαθητής μπορεί να επιλέξει ανάμεσα στη Bιολογία, στη Γεωγραφία, στη Xημεία, στη Φυσική, στην Iστορία και στις Πολιτικές Eπιστήμες, στη Φιλοσοφία ή στην Ψυχολογία.

Bεβαίως, θα πρέπει να σας διευκρινίσω ότι προκειμένου για την Iατρική ή τη Nομική Σχολή, οι μαθητές παρακολουθούν επιπλέον μαθήματα, πληρώνουν επιπλέον χρήματα ενδεχόμενως για δύο ή και τρία χρόνια, ξέρετε, παίρνουν χρόνο αυτές οι σχολές και χρήμα μαζί. Γι’ αυτό αυτήν την περίοδο μελετάμε συνολικά το σύστημα, προκειμένου να διευκολύνουμε τους μαθητές στις εισαγωγικές τους εξετάσεις, κάτι που θα το πετύχουμε σε συνεργασία με τα πανεπιστήμια.


Tο υπουργείο ελέγχει τα ιδιωτικά πανεπιστήμια

- Tο Σύνταγμα σας απαγορεύει τη λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων;

- Oχι, δεν υπάρχουν τέτοιοι περιορισμοί στο φινλανδικό Σύνταγμα. Ωστόσο, σύμφωνα με τη νομοθεσία μας, το υπουργείο Παιδείας θα αποφασίσει ποιο πανεπιστήμιο θα δώσει μάστερ. Mπορεί ακόμη και το Kέμπριτζ να εγκατασταθεί εδώ, αλλά το υπουργείο θα αποφασίσει αν το πτυχίο που θα χορηγεί θα αναγνωρίζεται στη Φινλανδία.

- Oρίστε μας τη διαφορά ανάμεσα στα πανεπιστήμια και τα τεχνολογικά ιδρύματα (Polytechnics) στο δικό σας εκπαιδευτικό σύστημα.

- Tα πανεπιστήμιά μας απολαμβάνουν καθεστώς υψηλής αυτονομίας, παραμένουν όμως υπό την επίβλεψη του κράτους και αποτελούν το ακαδημαικό σκέλος της ανωτάτης εκπαίδευσης. Eίναι η δεξιοτεχνία, η έρευνα, η πορεία προς το διδακτορικό.

Oι τεχνολογικές σχολές είναι ιδρύματα που είτε ανήκουν στους δήμους είτε σε ιδιώτες, χορηγούν μπάτσελορ, βρίσκονται κοντά στις ανάγκες της αγοράς εργασίας, αποφοιτούν από αυτά νοσοκόμες, φυσιοθεραπευτές, κοινωνικοί λειτουργοί, αλλά και μηχανικοί και μουσικοί. Για την είσοδο στα πολυτεχνεία χρειάζεται ο μαθητής, είτε να δώσει τις γενικές, εθνικές εξετάσεις είτε να έχει τελειώσει τις σπουδές του στην τεχνική εκπαίδευση.

Aυτήν την περίοδο αναζητούμε τρόπους ενίσχυσης των τεχνολογικών σχολών, δηλαδή να χορηγούν από κάποια στιγμή και πέρα μάστερ, όπως και τα πανεπιστήμια.

- Πόσο συχνά αλλάζει το εκπαιδευτικό σύστημα; Kάθε κυβέρνηση προβαίνει στις δικές της αλλαγές;

- Oχι, οφείλω να πω ότι στη Φινλανδία υπάρχει μια συνέχεια. H εκπαίδευση δεν είναι κάτι απλό και εύκολο. Xρειάζεται να «ανθίσει» η συναίνεση, να χαράσσονται μακροπρόθεσμα σχέδια, να αναζητούμε σωστές λύσεις· σας είπα προηγουμένως ότι προχωράμε σε έρευνες για τα τεχνολογικά ιδρύματα. Bρισκόμαστε σε στάδιο αναμονής.

- Ποιο είναι το ποσοστό στο AEΠ για την εκπαίδευση και ποιο επί των δημόσιων δαπανών;

- 5,2 % του AEΠ και 11,9 ως ποσοστό επί του συνόλου των δημόσιων δαπανών.

- Πείτε μας, οι νέοι της Φινλανδίας είναι αισιόδοξοι για το μέλλον της Eυρωπαϊκής Eνωσης;

- Eίναι πράγματι αισιόδοξοι. Πιστεύουν ότι η E.E. τους ανοίγει δρόμους και ευκαιρίες. Oι νέοι άνθρωποι καταλαβαίνουν τη σημασία της μεγάλης ευρωπαϊκής αγοράς. Bεβαίως, προτιμούν να εξερευνούν για μικρό χρονικό διάστημα στην ευρωπαική αγορά και στη συνέχεια να επιστρέφουν για να εργαστούν στη Φινλανδία.


ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ την εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ.

23/8/10

Ο Ν. Γ. Πεντζίκης στο «ΤΡΙΤΟ ΜΑΤΙ» (τ.166 Δεκέμβριος 2008):


Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης

Ο Ποιητής του Επέκεινα αλλά και του «Εδώ και Τώρα» όπως τον θυμούνται οι φίλοι και μαθητές του


Της Μαρίας Σταματιάδου


Συμβατικά βιογραφικά …

Κοινωνικές προκλήσεις και … χυλόπιτες

Ο Πεντζίκης και ο Μύθος (του)

Εξοικείωση με τα Σκοτάδια (ή το ελληνικό … ζεν!)

Ζωγραφική με ψηφαρίθμηση

Ως Επίλογος …


Όταν αποφασίσαμε να παρουσιάσουμε ένα μικρό «αφιέρωμα» στον Νίκο Γαβριήλ Πεντζίκη, δεν φανταζόμασταν ότι θα φτάναμε σε τόσο δύσκολη θέση, αφού ο άνθρωπος αυτός ξεπερνά και, τελικά, υπερβαίνει τους τόπους, τους χρόνους, τα συναισθήματα, τους προσδιορισμούς, τις ατομικότητες, τα σχήματα και αφού υπήρξε πάντα ένας «αντί-»: αντι-διανοητής, αντι-φιλόσοφος ...

Ο Ν. Γ. Πεντζίκης, ως ανατόμος της διαχρονικής ανθρώπινης ουσίας αλλά και ως μελετητής του Βυζαντίου, υπήρξε αφοπλιστικά αισιόδοξος. Έλεγε χαρακτηριστικά: «Η αισιοδοξία, ή ό,τι τέλος πάντων εννοώ ως αισιοδοξία, μου είναι ένα στοιχείο απαραίτητο για τη ζωή. Μου είναι αδύνατο να πιστέψω σε άλλη χαρά και ευτυχία από την παραδοχή του κόσμου που βλέπουμε, από την πλήρη παραδοχή του που σ' εξασφαλίζει, γιατί δεν αμφιβάλλεις για την αλήθεια σου».


Συμβατικά βιογραφικά …

Ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης –αυτός ο «ιδιόρυθμος μποέμ με ροπή προς τον ασκητισμό» όπως τον αποκαλέί ο Κάρολος Τσίζεκ– γεννήθηκε και πέθανε στη Θεσσαλονίκη (1908-1993). Ήταν το τέταρτο παιδί της οικογένειάς του, γεννημένος μετά από τρεις αδελφές. Μία από αυτές, η Χρυσούλα, ήταν η γνωστή ποιήτρια Ζωή Καρέλη. Στη Θεσσαλονίκη έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, εκτός από κάποια “διαλείμματα” για σπουδές, στο Παρίσι και στο Στρασβούργο. Σπούδασε οπτική φυσιολογία, βοτανολογία και φαρμακευτική. 1922. Σε ηλικία μόλις 14 ετών γράφει μια Παγκόσμια Γεωγραφία που παίρνει έγκριση από το Υπουργείο Παιδείας, η οποία και ανακαλείται όταν γίνεται γνωστή η ηλικία του συγραφέα!

Ως φοιτητής, στο Παρίσι δέχτηκε επιρροές από την έντονα συμβολιστική σκανδιναβική λογοτεχνία, η οποία, όπως ο ίδιος έλεγε, του άλλαξε επίπεδο στη σκέψη. Στο Στρασβούργο επηρεάστηκε εντονότατα από τον Γάλλο θεατρικό συγγραφέα, Πολ Κλοντέλ. Όλα αυτά μέχρι το 1936, γιατί από τη χρονολογία αυτή και έπειτα «αλώνεται» εκούσια από τους βυζαντινούς χρονογράφους, ενώ οι διάφορες συναισθηματικές απογοητεύεις του αναζητούν και αυτές διέξοδο στη γραφή.

Το 1933 επισκέφτηκε για πρώτη φορά το Άγιο Όρος, το οποίο, μέχρι τον θάνατά του έμελλε να επισκεφθεί ενενήντα τέσσερις φορές! Το 1943 εντάσσεται στο Κομμουνιστικό Κόμμα.

Η πάλη του αυτή με τα συναισθηματικά και ερωτιά αδιέξοδα θα συνεχιστεί μέχρι το 1948, όταν παντρεύεται τη Νίκη Λαζαρίδου και αποχτούν έναν γιο, τον Γαβριήλ. Τότε είναι που γράφει και το γνωστό μυθιστόρημα Το Μυθιστόρημα της Κυρίας Έρσης.

Ως το 1989 ταξιδεύει στην Ολλανδία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, το Βέλγιο και την Αγγλία, ενώ ταυτόχρονα δεν σταματάει να ασχολείται με τον Συναξαριστή του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτη, ενασχόληση που θα κρατήσει μέχρι τον θάνατό του.

Ο πατέρας του ήταν φαρμακοπειός και το θρυλικό πλέον φαρμακείο τους στην Εγνατία, το ανέλαβε ο γιος του ο Νίκος. Ο Πεντζίκης εργάστηκε εκεί για πολλά χρόνια –από το 1930 ως το 1955 μέσα σε πολλές οικονομικές δυσκολίες– ενώ από το 1953 και ως το 1969 εργάστηκε ως ιατρικός επισκέπτης.

Σύμφωνα με τον γιο του, Γαβριήλ, το 1967 είναι «χρονιά ορόσημο στη ζωή του Πεντζίκη: αρχίζει την καθημερινή ενασχόληση με τον Συναξαριστή του Αγίου Νικοδήμου του Αγιορείτη, που θα εξακολουθήσει μέχρι την τελευταία μέρα της ζωής του. Εφεξής, η καθημερινή αυτή ενασχόληση θα οδηγήσει στη σύνταξη μιας «Μικρής και μια μεγάλης Περίληψης» και θα αποτελέσει τον άξονα της συγγραφικής και ζωγραφικής του έκφρασης».

Ο Συναξαριστής είχε πάρει τόσο κεντρική θέση στη ζωή του, γιατί ο Πεντζίκης πίστευε ότι δεν έχουμε άλλο τρόπο να «ξορκίσουμε τον χρόνο» από τη δαιμονική του διάσταση, παρά μονάχα επιτελώντας τις μνήμες των αγίων που η Εκκλησία έχει τοποθετήσει στην κάθε μέρα του έτους «ως φώτα σωστικά», όπως γράφει χαρακτηριστικά ο αρχιεπίσκοπος Αυστραλίας Στυλιανός.

Ακολουθούν πολλές εκθέσεις ζωγραφικών του έργων, έκδοση βιβλίων, διαλέξεις … Το 1988 αναγορεύεται επίτιμος διδάκτωρ του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Είναι γνωστό ότι ο Πεντζίκης «μετέτρεψε» το φαρμακείο του στο θρυλικό στέκι λογοτεχνών, ποιητών και συναφών «ανήσυχων πνευμάτων» της εποχής. Αξίζει να δούμε πώς περιγράφει ο Ηλίας Πετρόπουλος (ο γνωστός Θεσσαλονικιός «αιρετικός» συγγραφέας που έζησε αυτοεξόριστος στο Παρίσι, επειδή «δεν τον σήκωνε ο τόπος») το κλίμα που επικρατούσε στο φαρμακείο του Πεντζίκη, στην Εγνατία: «Στο διαβόητο φαρμακείο του Πεντζίκη σύχναζαν κάθε βράδυ πολλοί λογοτέχνες: ο Τάκης Βαρβιτσιώτης, ο Θέμελης, ο Κιτσόπουλος, ο Κάρολος Τσίζεκ, ο Πίττας και άλλοι. Επίσης οι ζωγράφοι Τάκης Ιατρού, Γιάννης Σβορώνος, Νίκος Σαχίνης. Η Ζωή Καρέλλη ερχότανε αραιά, γιατί ζούσε τότε στη Γεωργική Σχολή. Από το φαρμακείο πέρναγε και ο Γιώργος Παραλής, με τον οποίο γίναμε πολύ φίλοι. Από την παρέα αγαπούσα ιδιαιτέρως τον Τσίζεκ. Οι αριστεροί συγγραφείς δεν πατάγανε στο φαρμακείο. Ωστόσο, έβλεπα συχνά τον Πάνο Θασίτη [σ.σ. Επί Κατοχής ηγέτης της ΕΠΟΝ Θεσσαλονίκης, αργότερα εξόριστος], που εκτιμούσα ιδιαιτέρως τα ποιήματά του και το πνεύμα του …

… Όποιος πήγαινε για πρώτη φορά στο φαρμακείο του Πεντζίκη υφίστατο μία τρομερή επίθεση (…) Παντού και πάντοτε, ήθελε να έχει τον κύριο λόγο (…) Ο Πεντζίκης ήτανε καταπιεστικός δάσκαλος, αλλά Μεγάλος δάσκαλος. Ενώ όλοι οι μαθητές του Τσαρούχη είναι ανυπόφορα Τσαρουχάκια …

Ο Πεντζίκης “εδολοφονούσε” τους περισσότερους μαθητές του και καλώς έπραξεν. Έκαστος “επιζήσας” μαθητής του Πεντζίκη διαθέτει αυτόνομη προσωπικότητα. Ο Πεντζίκης για να “σκοτώνει” τους μαθητές του εφήρμοζε με απίστευτη σκληρότητα τη δικιά του θεωρία της “νάρκης”,γιατί επίστευε ότι βάζοντας “νάρκες” και “παγίδες” στο λογοτεχνικό – καλλιτεχνικό πεδίο μάχης απαλλάσσει τη χώρα από τα ασήμαντα και θνησιγενή ταλέντα, και, γιατί θεωρούσε αντι-οικονομική … την ύπαρξή τους …

… Αγαπούσα τον Πεντζίκη σαν πατέρα μου. Και τον θεωρώ Δάσκαλό μου. Φαίνεται πως κι ο Πεντζίκης μ’ αγαπούσε. Αυτό το εικάζω από το ότι την ημέρα που κατεβάζανε την ταμπέλα του φαρμακείου του μου τηλεφώνησε να πάω ολοταχώς για να φωτογραφηθούμε. Η ταμπέλα σκανδάλιζε τους επαρχιώτες Θεσσαλονικείς γιατί η λέξη “Φαρμακείο” δεν είχε τελικό –ν. Η φίλη μας, η Ελπίδα, που αγόρασε το φαρμακείο, είχε κολλήσει το τελικό –ν, αλλά όταν παρέλαβε επισήμως το κατάστημα όλα τελειώσανε οριστικά» (Από τη μονογραφία Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, εκδ. Πατάκη, 1988)

Ο Πετρόπουλος σχολίαζε καυστικά ότι ο Πεντζίκης ήταν χειμαρώδης στο λόγο του, χωρίς να αφήνει πολλά περιθώρια λόγου στον συνομιλητή του. Στο σχόλιο αυτό συγκλίνουν όλοι όσοι τον γνώρισαν και τον συναναστράφηκαν. Του άρεσε να μιλάει για βυζαντινούς αυτοκράτορες, τον Παπαδιαμάντη, αλλά και για τις ιστορικές και αγιογραφικές λεπτομέρειες κάθε εκκλησίας την οποία συναντούσε, κυρίως στη Θεσσαλονίκη.


Κοινωνικές προκλήσεις και … χυλόπιτες

Ο Πεντζίκης έχει μία κοινή συνισταμένη με τον π. Ιωάννη Ρωμανίδη και αυτή έχει να κάνει με την απέχθειά τους για κάθε τι μεταφυσικό και διανοουμενίστικο. Αν και η αίσθηση αυτή είναι ευδιάκριτη και στους δύο.

Ο Πεντζίκης, ως απόλυτα πραγματιστής, δεν άφηνε περιθώρια στον εαυτό του να χαθεί σε κυκεώνες ιδεών, εννοιών και κάθε είδους ιδεοληψιών. Πριν από πολλά χρόνια, όπως μας διηγήθηκε ο π. Αρτέμιος Γρηγοριάτης, σε μία διάλεξη που είχε οργανωθεί προς τιμήν του Πεντζίκη, οι ομιλητές αναφέρθηκαν αρκετές φορές στην έννοια της ευτυχίας. Όταν λοιπόν τελείωσαν και τον κάλεσαν στο βήμα να μιλήσει, σηκώθηκε με αφοπλιστικό ύφος και είπε: «Συγγνώμη, δεν καταλαβαίνω για ποιο πράγμα μιλάτε. Η μόνη Ευτυχία που γνωρίζω εγώ είναι η … θεία μου!»

Οι δημόσιες προκλήσεις του σε ομιλίες και διαλέξεις ήταν συχνότατες, ιδιαίτερα εύστοχες και «σκανδάλιζαν» μεγάλο μέρος του σοβαροφανούς ακροατηρίου. Μάλιστα πολλές φορές οι αντιδράσεις του έμοιαζαν εντελώς παιδικές. Ο φίλος μας, θεολόγος Διονύσης Παπαχριστοδούλου, που σήμερα ζει στην Έδεσσα μας περιγράφει: «Κατά τη διάρκεια μιας διάλεξης, αφού εκστόμισε διάφορα “εκτός πρωτοκόλου”, μία κυρία της “υψηλής κοινωνίας” αγανακτισμένη, σηκώθηκε επιδεικτικά και χαιρετώντας με στόμφο είπε “γειά σας” και ξεκίνησε να φεύγει. Τότε ο Πεντζίκης, από βήματος, της πετάει: “ποντίκια στην κοιλιά σας”! Αρκετοί σκανδαλίστηκαν και άρχισαν να μουρμουρίζουν, αλλά ο ομιλών συνέχισε: “Γιατί; Τι είπα; Ποντίκια στην κοιλιά σας! Ευχήθηκα δηλαδή να είναι … γυμνασμένοι οι μυς της κοιλιάς της κυρίας, να έχει ποντίκια”».

Ενδιαφέρουσα, αν και ιδιαίτερα ανατρεπτική, σκληρή και καυστική είναι η άποψη του Πεντζίκη για τους Ελύτη, Βαφόπουλο, Ρίτσο, Βρεττάκο: «Ποιητές διαθέσεων. Ποιητές που αδικούνε τα πράγματα εν ονόματι της φαντασίας του ατομικού αισθήματος» (από το επίμετρο του Ν. Γ. Πεντζίκη στο βιβλίο, Ο Ιγκιτούρ ή Η Τρέλα του Ελβενόν, 1983, εκδ. Άγρα).

Έχει πολύ ενδιαφέρον, όμως, και ο τρόπος που μου σχολίασε την παραπάνω άποψη ο κ. Δ. Παπαχριστοδούλου: «Απλουστεύοντας, θα λέγαμε: “Πρωί, ο ήλιος ανατέλλει εξ Εώας κόκκινος κεχριμπαρένιος, φοράει φως, κο-κο-κό, κο-κο-κό κάν’ η κότα το αυγό, αυγό της αυγής το φως”. Ο λόγος χρησιμοποιεί “πράγματα”, δεν διαφαίνεται καημός για έκφραση προσωπικών συναισθημάτων.

Ενώ: “Πρωί, ήλιος κόκκινος ζεστός κι αναγάλλιασ’ η καρδιά μου, κοτούλα νόστιμο ετοίμασέ μου πρωινό, φρέσκο, θρεπτικό, ζεστό αυγό”…

Ok … αλλά εγώ, 1) έχω χοληστερίνη και δεν κάνει να τρώω αυτά, 2) μικρός όταν ήμουν με ζόριζαν για να τρώω το αυγουλάκι μου και μου ‘ρχεται αναγούλα όταν τα βλέπω, 3) από ενός μέχρι εικοσιενός χρονών με ξυπνούσαν το πρωί, με έβαζαν να βλέπω την ανατολή και με έδερναν 4) σιχαίνομαι τις κότες κ.λπ.

Δηλαδή δεν με αφορούν τα ατομικά σου συναισθήματα, το ωραίο σου πρωινό μου χάλασε τη μέρα, κράτα τα για σένα, δεν “μεταφέρεις” τίποτα».

Το μυστικό της ποίησης το αποκαλύπτει, στο ίδιο επίμετρο του, ο Θεσσαλονικιός αντι-φιλόσοφος: «Το μυστικό της ποίησης, προσιτό μόνο στις σπάνιες ατομικότητες, τις ένδοξες και όσιες εξαιρέσεις που εξεγείρονται ενάντια στους κανόνες, μακριά από επιστήμες και κοσμική γνώση, μακριά από κάθε εκλαΐκευση και καλωσύνη, χωρίζοντας τ’ ανθρώπινα και γήινα από τ’ άλλα … θρεμμένο από εμπειρίες που συνεχίστηκαν αδιάπτωτα μέσα στα βάσανα και παιδέματα του βίου, μας διδάσκει ξεπερνώντας τα όρια του πεσιμισμού μια καινούργια αισιοδιξία: το γεγονός της τρέλας της πράξης που, δηλαδή, ενώ δεν πιστεύουμε τίποτα, δεν σταματάμε εξαιτίας απ’ αυτό την πράξη μας, κάνοντας μια τρέλα που ‘ναι αγαθή και ωφέλιμη».

Εντελώς πραγματιστής, κινούμενος ταυτόχρονα σ’ έναν χώρο μυθικό αλλά ιδιαιτέρως πραγματικό (κατά τον ίδιο τουλάχιστον), λέει σε κάποια ομιλία του, σε νεανικό κυρίως κοινό, στις αρχές της δεκαετίας του ’80: «Πρέπει να μεταμορφωθεί το άμεσο ερωτικό συναίσθημα σε ερωτικό αίσθημα».

«Πώς μπορεί να συμβεί αυτό»; Ρωτα΄μια νεαρή κοπέλα από το ακροατήριο. «Σ’ αρέσουν οι “χυλόπιτες”; (σ.σ. ερωτικές απογοητεύσεις) … Ε, τρώγωντας χυλόπιτες». Της απάντησε ο Πεντζίκης.

Στην εποχή μας, οι λέξεις αίσθημα και συναίσθημα τείνουν να γίνουν ταυτόσημες, ενώ στην ουσία τους είναι εντελώς διαφορετικές, έως και αντιφατικές. Το αίσθημα είναι καθολικό, εμπεριέχει την ολότητα: Στον χώρο του αισθήματος, ο ήλιος είναι ήλιος, η αστροφεγγιά είναι αστροφεγγιά, η θέρμη είναι θέρμη, το ψύχος είναι ψύχος, η διαύγεια διαύγεια κ.λπ. Το συναίσθημα είναι ατομικό, εμπεριέχει πολύ Εγώ, τα πάντα (ήλιος, φεγγάρι, αστροφεγγιά, θέρμη, ψύχος, διαύγεια κ.ο.κ.) «είναι» από την αρχή μέχρι το τέλος, αναφορικά με εμένα.

Η «χυλόπιτα» τώρα, είναι το σβήσιμο αυτού του Εγώ. Και η επιλογή να «τρως χυλόπιτες» είναι ο εκούσιος θάνατος που αναφέρουν οι Πατέρες της Εκκλησίας, το γκρέμισμα του Εγώ που τείνει να πάρει τερατώδεις διαστάσεις με τόση τροφή που του δίνουμε συνεχώς …

Εδώ βέβαια πάντα ελλοχεύει ο κίνδυνος της κατάθλιψης, και εδώ βρίσκεται η ποιότητα αυτού του αγώνα, η οποία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ελεύθερη προαίρεση και την εσωτερική ωριμότητα του ανθρώπου.


Ο Πεντζίκης και ο Μύθος (του)

«Ο Πεντζίκης κινούταν σ’ έναν άλλο χρόνο και χώρο. Βεβαίως, έπαιρνε στοιχεία από τον γύρω κόσμο, αλλά όλα αυτά μεταμορφώνονταν και μεταφέρονταν σε μία άλλη κατάσταση, η οποία είχε χαρακτήρα μυθικό. Επρόκειτο για έναν χώρο μυθικό, ο οποίος για τον Πεντζίκη ήταν η πραγματικότητα. Ήταν ένας μυθικός χώρος, όπου εκεί αποκαλυπτόταν ο ίδιος και μπορούσε να δει τα πράγματα που συνέβαιναν γύρω του, μέσα από εκεί. Αυτό βέβαια είχε να κάνει με ένα είδος “δια Χριστόν σαλότητας”. Δεν ήταν ο άνθρωπος ο οποίος θα μπορούσε να κινείται με λογικά σχήματα … Σ’ εμένα υπάρχουν κάποια στοιχεία ορθολογικά, στον Πεντζίκη δεν υπήρχε κανένα τέτοιο στοιχείο, δεν υπήρχε καν ορθολογισμός». Αυτά έχει πει ο συγγραφέας, φίλος και κουμπάρος του Πεντζίκη, Αλέξανδρος Κοσματόπουλος, σε πρόσφατη συνάντησή μας στη Θεσσαλονίκη.

Ο αντι-φιλόσοφος και πραγματιστής Πεντζίκης έλεγε για τον μύθο: «Οι Γερμανοί αντικαθιστώντας τους μύθους, που ‘ναι γεγονότα πραγματικά, μ’ έννοιες a priori, έδωκαν μια Ιδέα που η ενότητά της διχάζεται σε υποκείμενο και αντικείμενο».

Ο Διονύσης Παπαχριστοδούλου αναλύει λέγοντας ότι οι «Γερμανοί» που αναφέρει ο Πεντζίκης είναι οι Ντόιτς, δηλαδή οι Τεύτονες, οι Τευτονοφράγκοι, ο Καρλομάγνος, σύμφωνα με την αποκάλυψη του Ρωμανίδη στο έργο του Ρωμιοσύνη.

Γράφει για παράδειγμα, το 1944 στο ποίημά του Η βροχή:

Πολλά πράγματα που υπάρχουν δεν τα βλέπουμε

γνωρίζουμε μονάχα όσα σχετιζόμαστε,

γι’ αυτό δεν πρέπει μ’ αμφιβολίες ν’ αρνιόμαστε

τις μαρτυρίες που μας παρέδωσαν ήρωες και ποιητές.

Συλλογιέμαι τη βροχή που στάζει μέσα στην κάμαρη

προσπαθώντας ν’ αστοχήσω τις τριγύρω ξένες φωνές,

διώχνοντας κάθε ωφέλιμη γνώση απ’΄τα βιβλία

κάθε ομοιότητα άλλου πρς το εγώ, ερωτώ:

- Βροχή, ποια είσαι; Πού είσαι βροχούλα μου;

Ο Πεντζίκης πιστεύει ότι ο μύθος των ποιητών και των ηρώων είναι ένα πραγματικό Γεγονός, η κατάσταση δηλαδή, κατά την οποία εξιστορείται με πράγματα κοινά για όλους τους ανθρώπους και όχι με περιγραφές ατομικών συναισθημάτω. Σ’ αυτό το πλαίσιο, ο μύθος είναι πραγματικός, και μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο έζησε ο Πεντζίκης, διανθισμένος με την οικουμενικού χαρακτήρα σαλότητά του. Δεν προσπάθησε ποτέ να μεταφέρει ατομικότητες, γιατί αυτές δεν μεταφέρονται, δεν τον ενδιέφερε να μιλήσει μια «δική του γλώσσα», γιατί γνώριζε ότι δεν μπορούσε να υπάρξει αυτόνομα, ατομικά.

«Ο Μύθος –γράφει ο Πεντζίκης– ενότητα, ταυτότητα του υποκειμενικού με το αντικείμενο, σχετικός πάντα με το προπατορικό αμάρτημα, καρδιά του και κέντρο, κοινός παραδομένων λόγων και κινήσεων χώρος, κοινωνικός, θρησκευτικός, εξηγεί την έκπτωση του θνητού, της περίπτωσης, συντηρεί τη μορφή και λυτρώνει».

Ο Βιτγκενστάιν στο βιβλίο του Φιλοσοφικές Έρευνες αναφέρει: «Αν ένα λιοντάρι μπορούσε να μιλήσει, δεν θα το καταλαβαίναμε». Δεν θα το καταλαβαίναμε γιατί είναι αδύνατον το λιοντάρι να μιλήσει μυθικά σε μας, δεν έχουμε «κοινό παραδομένων λόγων και κινήσεων, χώρο», σχολιάζει ο Παπαχριστοδούλου, που μελέτησε εν τοις πράγμασι τη σχέση Πεντζίκη και Βιτγκενστάιν.

Ο μύθος είναι γεγονός πραγματικό, γιατί στα ελληνικά γεγονός θα πει κάτι που έχει γίνει και πραγματικό, με πράγματα. Ο διανοιοαρχικός όταν ακούει «γεγονότα πραγματικά» ανάγει τις λέξεις στις a priori τρέχουσες έννοιές τους. Μύθος λοιπόν αυτό που μας βοηθάει να εκφραζόμαστε, έχοντας μυηθεί στη ροή, στην πνοή, στο φως και συμβάλλει στη διατήρηση της κατάστασης αυτής για όση ώρα μιλάμε, συμβάλλει, επίσης, στη μεταφορά αυτής της κατάστασης στον προσεκτικό ακροατή, στη μύηση του, όχι σε ομιχλώδη και σκοτεινά μυστήρια, αλλά στο μυστήριο της ζωής, στο μυστικό της εν ροή-πνοή-φωτί ζωής.


Εξοικείωση με τα Σκοτάδια (ή το ελληνικό … ζεν!)

«Θανάτω θάνατον πατήσας …». Ρωτάμε τον Αλέξανδρο Κοσματόπουλο αν αυτή η ρήση είναι απλά φιλολογίες. «Καθόλου!» μας απαντά αφού για τον Πεντζίκη «αποτέλεσε καθημερινή βιωματική πραγματικότητα», εκούσιος θάνατος, άδειασμα του νου, χρησιμοποιήση του εγκεφάλου σαν ένα μηχάνημα, ένα κομπιουτεράκι, που όταν δεν το χρειαζόμαστε για πρακτικούς λόγους το σβήνουμε και το αφήνουμε στην άκρη. Αυτές ήταν οι προτάσεις ζωής του Πεντζίκη, αυτές ήταν και οι δικές του εφαρμογές ζωής, προσπαθώντας να πραγματώσει την ιερή παράδοση των Ησυχαστών.

Ήδη στο πρώτο του μυθι-στόρημα Ανδρέας Δημακούδης (1935), το κεντρικό πρόσωπο του έργου ρίχνεται οικειοθελώς στον θάνατο εν ονόματι της αγάπης, σ’ έναν θάνατο που ισοδυναμεί με βάπτισμα στην αιωνιότητα, με θανάτωση κάθε σαρκικού – κοσμικού φρονήματος, με γεύση της όντως ζωής.

Αυτή η αίσθηση του βαπτίσματος γίνεται πολύ πιο ξεκάθαρη στο αμέσως επόμενο βιβλίο του Ο Πεθαμένος και η Ανάσταση: «Ουσιαστικά αποτελεί τη συνέχεια του προηγούμενου, αν και θεωρείται αυτόνομο», μας λέει ο Κοσματόπουλος. Και συνεχίζει: «Από δω και πέρα θα χαρακτηρίζει τον Πεντζίκη η νέκρωση, η οποία στην ουσία είναι η αίσθηση του σώματος του θανάτου, του εξόδιου σώματός μας … Μέσα από αυτήν την έκφραση της νέκρωσης, ο Πεντζίκης έχει παρομοιασθεί με τους Μουσουλμάνους μυστικούς, τους Σούφι. Κατά τον Ρουμί, ιδρυτή του τάγματος των ορχουμένων δερβίσιδων, βίωση της πραγματικότητας είναι η βίωση του μηδενός. Το μηδέν αποκαλείται «εργαστήρι του Θεού». Δια του έρωτος, της μουσικής και του χορού, ο μυστικός τείνει προς τον Θεό. Η οδός διέρχεται από τη νέκρωση και το σβήσιμο του Εγώ. Η αυτοεξαφάνιση αυτή παριστάνεται συμβολικά με πήδημα στο πέλαγος». Αυτό ακριβώς έκανε και ο Ανδρέας Δημακούδης στο ομώνυμο μυθιστόρημα, όχι για να αυτοκτονήσει αλλά για να αναγεννηθεί.

Ο Πεντζίκης στην προσωπική του ασκητική, έσβηνε θύμησες, αναμνήσεις, ατομικού προσδιορισμού συναισθήματα, συνειρμούς, κάθε είδους ατομικότητες, και επικεντρωνόταν στα «εδώ και τώρα πράγματα».

Παρ’ όλα αυτά, δεν «δίδασκε» αυτήν την άσκηση. Δεν δίδασκε, γενικώς, μολονότι δεν είναι λίγοι αυτοί που με αγάπη τον αποκαλούν «δάσκαλό τους» …

Ποια η σχέση της μαθη-τείας λοιπόν, που ο Αλέξανδρος Κοσματόπουλος λέει ότι είχε μαζί του (και που υπερβαίνει τα χρονικά και τοπικά όρια της συνάντησής τους); «Ο Πεντζίκης προέτρεπε να αναζητήσεις τον δικό σου δρόμο στα βάθη του εαυτού σου. Να οικειωθείς τα σκοτάδια σου».

Για το (δια)νοητικό αυτό άδειασμα, που θα κατανοούσαν πλήρως οι κορυφαίοι ασκητές του ζεν, ο Πεντζίκης θεωρούσε ιδανικό το διάβασμα εκκλησιαστικών κειμένων: «Τα εκκλησιαστικά κείμενα, λειτουργικά και πατερικά, είναι αιώρα φτιαγμένη από γερό καραβόπανο. Μπορείς να ξαπλώσεις επάνω της και δεν κινδυνεύεις να σχιστεί. Ενώ τα κοσμικά είναι σαθρά. Με το που πας να στηριχθείς, να αναπαυθείς, σχίζονται και ξαπλώνεσαι φαρδύς πλατύς στο πάτωμα»!

Γράφοντας για το βίωμα της Ορθοδοξίας ο Πεντζίκης λέει στο ποίημά του, Δάκρυα των Ματιών:

… η λίμνη έως πέρ’ απ’ την άκρη της Παναγιάς της Μαυριώτισσας,

Γέμισε από τα δάκρυα ενός που τίποτα δεν έκαμε σωστό.

Όταν λιωμένος μέσα στα δάκρυα, ώστε να μοιάζει σαν αντάρα,

είδε αυτός πως πάλι με την αλμύρα τους κάμαν τ’ ανάποδο

-δίνοντας νερό ακατάλληλο για τ’ άλλα ψάρια και το γουλιανό,

για τη βοσκή των αρχοντοκόριτσων πουλιών της λίμνης-

ανέβηκε σ’ ένα ψηλό καμπαναριό και βάλθηκε να σημαίνει.

Γλυκός τόσο ήταν ο αχός της Ορθόδοξης Χριστιανοσύνης,

ώστε κάθε φορά, που άγγιζε το γλωσσίδι το χυτό μέταλλο,

χυνότανε κι ένα τσουβάλι ζάχαρη για να γλυκάν’ η λίμνη.

Τη γλύκα τούτη γεύονται εκείνοι π’ αναπαύονται, πέρα στ’ αμπέλια,

«τόση γλύκα μόν’ η αγάπη μπορεί νάχει που τη ζητούσα κι άλλαξα».


Ζωγραφική με ψηφαρίθμηση

Εκτός από συγγραφέας, εκτός από ακατάσχετος πολυλογάς («Ζω όταν μιλώ», συνήθιζε να λέει), εκτός από κοινωνικά φευγάτος, ο κυρ Νίκος ήταν και ζωγράφος. Τα ζωγραφικά του έργα γινόταν εξαιρετικά δύσκολα κατανοητά από τον ευρύ κόσμο, επειδή ήταν βασισμένα πάνω σε μία δική του μέθοδο που ονόμασε ψηφαρίθμηση.

Δυσκολευτήκαμε πολύ να κατανοήσουμε την ουσία αυτής της μεθόδου, αλλά καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι η δική μας κατανόηση έχει μικρή σημασία, αφού ουσιαστικά πρόκειται για μία εντελώς δική του, προσωπική μέθοδο άσκησης μετατόπισης της Προσοχής: η Προσοχή έπρεπε να βγει έξω από τον εγκέφαλο, έξω από τα συναισθήματα, έξω από την εγκεφαλική σκέψη. Ταυτόχρονα, «πρέπει να είσαι παρών σε ό,τι συμβαίνει μέσα σου, είναι αμάρτημα να μην είσαικ παρών», όπως θαυμάσια έλεγε. Και γι’ αυτό ζωγράφιζε με ψηφαρίθμηση.

Έπαιρνε και διάβαζε, π.χ. ένα κεφάλαιο από τη Φιλοκαλία. Δεν έκανε καμία προσπάθεια κατανόησης ή νοητικής διεργασίας του αναγνώσματος. Απλώς, κατά την ανάγνωση, μετρούσε π.χ. πόσα σύμφωνα υπάρχουν στο κεφάλαιο αυτό και τα ταξινομούσε σε οδοντικά, υγρά, ρινικά κ.λπ. … (π.χ. 256 οδοντικά, 197 ένρινα κ.λπ.). Για κάθε μία από τις ομάδες αποφάσιζε να χρησιμοποιήσει ένα διαφορετικό χρώμα (π.χ. για τα οδοντικά πράσινο, για τα ένρινα κίτρινο κ.λπ.). Πάνω λοιπόν στην επιφάνεια που ζωγράφιζε, δημιουργούσε με το αντίστοιχο χρώμα τόσες πινελιές όσες ήταν και τα σύμφωνα της αντίστοιχης ομάδας. Αυτά φυσικά τα συνδύαζε σύμφωνα με την αισθητική του, για να υπάρξει όμορφο εικαστικά αποτέλεσμα. Αν στο τέλος δεν του άρεσε το έργο, απλώς το … πετούσε και ξεκινούσε άλλο!


Ως Επίλογος …

Το όνομα του Πεντζίκη συνδέθηκε στενά με τη λέξη «επέκεινα», τα «πέρα από εδώ» και όμως πάντα εδώ. Ο Πεντζίκης σε παρασέρνει και σε βγάζει στον στόχο σου, από δρόμους που αρχικά δεν σκέφτηκες να περπατήσεις, ακυρώνοντάς σου τους πεπατημένους.

Στη διαδρομή αυτή της γνωριμίας με τον Θεσσαλονικιό «ποιητή του επέκεινα» είχαμε κοντά μας δύο ανθρώπους που συνδέθηκαν μαζί του, οι οποίοι … δεν γνωρίζονται μεταξύ τους, και που η σχέση τους με τον Πεντζίκη καθορίστηκε κατά κάποιον τρόπο από τον γέροντα Παΐσιο.

Αυτοί οι δύο άνθρωποι είναι ο Αλέξανδρος Κοσματόπουλος, που γνωρίστηκε με τον Πεντζίκη κατά προτροπή του π. Παΐσιου, και έμελλε να γίνει φίλος, μαθητής και κουμπάρος του, και ο Διονύσης Παπαχριστοδούλου που απομακρύνθηκε από τον Πεντζίκη μετά από προτροπή του π. Παΐσιου, όταν ο γέροντας του είπε: «Ο Πεντζίκης είναι στην κερκίδα και του αρέσει να βλέπει αυτούς που αγωνίζονται. Αν πάρει κάποιον απ’ έξω μαζί του, καλώς. Αν όμως βγάλει από τον αγώνα κάποιον στην κερκίδα, κακώς». Ο Διονύσης ήταν στον αγώνα και δεν έπρεπε να πάει στην κερκίδα …


Μαρία Σταματιάδου







Ο Αρχιεπίσκοπος Αυστραλίας Στυλιανός Χαρκιανάκης ονόμασε το βιβλίο του για τον Πεντζίκη: «Ο Πεντζίκης του επέκεινα και του ενθάδε» (Εκδόσεις Δόμος, Αθήνα, 1994). Όμως ο Πεντζίκης όταν άκουγε να ονομάζουν πραγματικότητα την τρέχουσα καθημερινότητα εκνευριζόταν, νευρίαζε και διόρθωνε τον συνομιλητή του: «αμεσότητα, όχι πραγματικότητα», η πραγματικότητα είναι αυτό που πραγματικά υπάρχει και όχι η εικόνα που σχηματίζει ο εγκέφαλος μας για το τί υπάρχει γύρω μας επεξεργαζόμενος τις ληψές και παραπλανητικές πληροφορίες των πέντε αισθήσεων. Μάλλον ήταν ποιητής της πραγματικότητας, ή καλύτερα ποιητής που έπαιζε με τα πράγματα, που τιμούσε τα πράγματα και τα πραγματικά βιώματα και σιχαινόταν αφηρημένες εκφράσεις όπως «επέκεινα και ενθάδε». Του άρεζε να λέει: «γράφω σαν παιδί που ζωγραφίζει (πεζογράφος=παις ζωγράφος). Ζωγραφίζω σαν ζώο που γράφει ...»



ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ:
http://pentzikis.ekebi.gr/bio.htm

ΒΙΒΛΙΑ και αποσπάσματα:
http://pentzikis.ekebi.gr/ergografia.htm
http://www.snhell.gr/anthology/writer.asp?id=37
http://www.translatum.gr/forum/index.php?topic=6785.0
http://www.poiein.gr/archives/2648/index.html
http://www.enet.gr/?i=news.el.texnes&id=121070

ΠΙΝΑΚΕΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ:
http://pentzikis.ekebi.gr/erga.htm

ΑΝΑΦΟΡΕΣ ΣΤΟΝ ΠΕΝΤΖΙΚΗ:
ΕΠΕΤΕΙΟΣ: Ούζο σημαίνει «ου ζω» - Τα εκατό χρόνια από τη γέννηση του αιρετικού και παραδοξολόγου συγγραφέα που συνδύασε τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό με τη βυζαντινή παράδοση

N. Γ. Πεντζίκης, ένας ασυνήθιστος άνθρωπος - 7 ΗΜΕΡΕΣ "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΚΥΡΙΑΚΗΣ" 2-3-1997 (pdf)

N. Γ. Πεντζίκης, ένας ασυνήθιστος άνθρωπος - 7 ΗΜΕΡΕΣ "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΚΥΡΙΑΚΗΣ" 2-3-1997

Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης (1908-1993) - Από το cd Πεζογράφοι αυτοανθολογούμενοι, εκδ. Εν Χορδαίς

Ν.Γ.Πεντζίκης: Λόγος, αντίλογος και ... παράλογος

ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΕΝΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙ Ν.Γ.ΠΕΝΤΖΙΚΗ

Πεντζίκης: Αγκαζέ (Μιχάλης Τσιανίκας) (pdf)

«Το τοπίο του είναι» του Μάριου Σπηλιόπουλου - Εμπνευσμένο από το «Τοπίο του είναι» του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη (από το «Μητέρα Θεσσαλονίκη», 1970)


ΣΤΟ YOUTUBE:
Σπουδή στο Συγκεκριμένο

Εστία Θεάτρου Ερινεώς - Το «Τοπίο του είναι» του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη, σύντομο πεζογράφημα από τη συλλογή «Μητέρα Θεσσαλονίκη» (1970) - Ερμηνεύει η Ευαγγελία Κατούνια

Ο Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης απαγγέλει τρία ποιήματα (Ατένιση θησαυρού, Σκόρπια φύλλα, Άσκηση μεταφορών) από ηχογράφηση του 1984 για την ΕΡΑ

Κακές αποστροφές - Απολογητικά, Νίκου Γ. Πεντζίκη

ΨΗΦΙΑΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΕΡΤ:
ΜΟΝΟΓΡΑΜΜΑ: «ΝΙΚΟΣ ΓΑΒΡΙΗΛ ΠΕΝΤΖΙΚΗΣ»

Η ΕΡΤ ΣΤΗ ΒΟΡΕΙΟ ΕΛΛΑΔΑ: «ΝΙΚΟΥ ΓΑΒΡΙΗΛ ΠΕΝΤΖΙΚΗ “ΜΗΤΕΡΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ”»


  

Γράφει ο Ηλίας Πετρόπουλος: «Όποιος πήγαινε για πρώτη φορά στο φαρμακείο του Πεντζίκη υφίστατο μια τρομερή επίθεση … Η σχέση μου με τον Πεντζίκη εκράτησε κάπου δέκα-εφτά χρόνια. Δεν χρησιμοποιώ γιαυτήν την σχέση την λέξη φιλία. Η σχέση μου με τον Πεντζίκη υπήρξε σαφώς ιεραρχική. Δηλαδή, ο Πεντζίκης ήτανε στρατηγός κι εγώ φαντάρος. Δηλαδή, ο Πεντζίκης ήτανε δάσκαλος κι εγώ μαθητούδι. Όταν πρωτογνώρισα τον Πεντζίκη ήμουνα είκοσι χρονώ κι αυτός είχε πατήσει τα σαράντα. Αργότερα, όταν λογοτεχνικώς ανδρώθηκα, διάφοροι καλοθελητάδες με συμβούλευαν να μην αποκαλώ τον Πεντζίκη δάσκαλο, γιατί αυτό αντίκειται στο συμφέρον μου κτλ. κτλ. Τώρα, λοιπόν, δηλώνω και διαβεβαιώνω ότι, ο Πεντζίκης όντως υπήρξε δάσκαλος μου και είναι μεγάλη μου τιμή που αξιώθηκα νάμαι ταπεινός του μαθητής. Και πρέπει να προσθέσω ότι, ως το τέλος της μαθητείας μου εμίλαγα με τον Πεντζίκη στον πληθυντικό, γιατί ήξερα πολύ καλά πως αυτός έδινε κι εγώ έπαιρνα. Αυτό το λέω για να τ’ ακούσουν τα σημερινά αναιδέστατα κωλόπαιδα, που αγνοούν την αυστηρή εσωτερική ιεραρχία της λογοτεχνικής και καλλιτεχνικής κάστας. Το διαβόητο φαρμακείο του Πεντζίκη βρισκότανε στην οδόν Εγνατία (αριθμ. 112). Το φαρμακείο του Πεντζίκη κάθε άλλο παρά φαρμακείο ήτανε. Είχε μόνον ασπιρίνες. Κι όταν ο Πεντζίκης συζητούσε και καβγάδιζε έκλεινε την πόρτα του μαγαζιού, ή, απλώς, έδιωχνε τους σπάνιους πελάτες. Οι ηλίθιοι θεσσαλονικείς θεωρούσαν τον Πεντζίκη τρελό, αλλά στο φαρμακείο του εσύχναζαν οι οξυδερκέστεροι πνευματικοί άνδρες της μακεδονικής πρωτεύουσας. Σήμερα όλος ο κόσμος ξέρει τον Πεντζίκη από τα γραφτά του και τις ζωγραφιές του. Ωστόσο, το κοινό ξέρει τον μισό Πεντζίκη. Ίσως ο σπουδαιότερος Πεντζίκης είναι ο προφορικός Πεντζίκης. Η προφορική διδαχή του Πεντζίκη άνδρωσε μιαν ολόκληρη γενιά θεσσαλονικέων λογοτεχνών και ζωγράφων. Ο Πεντζίκης ήτανε καταπιεστικός δάσκαλος, αλλά Μεγάλος δάσκαλος. Όλοι οι μαθητές του Τσαρούχη είναι ανυπόφορα Τσαρουχάκια. Ο Πεντζίκης εδολοφόνησε τους περισσότερους μαθητές του και καλώς έπραξεν. Έκαστος επιζήσας μαθητής του Πεντζίκη διαθέτει αυτόνομη προσωπικότητα. Ο Πεντζίκης για να σκοτώνει τους μαθητές του εφήρμοζε με απίστευτη σκληρότητα την δικιά του θεωρία της νάρκης, γιατί επίστευε ότι βάζοντας νάρκες και παγίδες στο λογοτεχνικό-καλλιτεχνικό πεδίον μάχης απαλλάσσει τη χώρα από τα ασήμαντα και θνησιγενή ταλέντα, και, γιατί θεωρούσε αντι-οικονομική … την ύπαρξή τους. Δυστυχώς τα κωθώνια της αθηναϊκής κριτικής φρονούν όλως αντιθέτως· έτσι η Ελλάδα σπαράσσεται από μύριες ποιητικές συλλογές ετησίως και ενώ κάλπηδες ποετάστροι καλπάζουν άνευ Πηγάσου, οι ευαίσθητοι μας ποητές διαβιούν λάθρα. … Ο Πεντζίκης μου έμαθε να έχω τα μάτια μου ανοιχτά. Ο Πεντζίκης μου έδειξε πώς να χρησιμοποιώ τα μάτια μου. Περαιτέρω, από τον Πεντζίκη συνήθισα να βλέπω λοξά, διαγωνίως, παρανοϊκά, αξονομετρικά, ανορθόδοξα. Διανύω την έκτη δεκαετία της ζωής μου και δύναμαι να ισχυριστώ ότι σχετίστηκα με τους σημαντικότερους νεοέλληνες καλλιτέχνες και λογοτέχνες. Κανείς τους δεν με εντυπωσίασε όπως ο Πεντζίκης. Η αξία του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη υπερακοντίζει την αντίληψη του καθημερινού και την καθημερινότητα των αντιλήψεων μας. … Δεν ξέρω αν το υποπτεύεται ο αναγνώστης μου· το κείμενο περί Πεντζίκη είναι ερωτικό, καθώς άλλωστε είναι όλα μου τα κείμενα» 16 .

  16   Ηλία Πετρόπουλου, Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, εκδ. Πατάκη 1998, σ. 9-17
Το 1958 ο Ηλίας Πετρόπουλος (1928-2003) κυκλοφόρησε το πρώτο του βιβλίο, μια μελέτη για το έργο του Πεντζίκη (1908-1993) με τίτλο «Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης». Εκείνο το έργο επανεκδόθηκε το 1998 από τις εκδόσεις Πατάκη.

«Όταν του πρωτοπαρουσίασα, το 1949, την ποιήτρια Νατάσα Κασιμάτη (ήταν πολύ όμορφη), την ρώτησε αυτοστιγμεί αν μαλακίζεται. Κι όταν διάβασε τα ποιήματα της, την συμβούλεψε να μάθει να μαγειρεύει καλές φασουλάδες … Το 1949, του παρουσίασα και τον ζωγράφο Παύλο Μοσχίδη. Αμέσως τον ρώτησε αν μαλακίζεται. Και του ανέπτυξε μια μακροσκελή θεωρία για τα αγαθά της μαλακίας. Αλλά, μετά από λίγες μέρες, ο Πεντζίκης πήγε στο ατελιέ του νεαρότατου Μοσχίδη, και του έδοσε εγκάρδιες πατρικές συμβουλές. Έπρεπε νάχεις ατσαλένια νεύρα για να δεχτείς την παρουσία του Πεντζίκη» (Ηλία Πετρόπουλου, Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, εκδ. Πατάκη 1998, σ. 44-45). «Ο Πεντζίκης, ενώ του μίλαγα, με διέκοπτε και ρώταγε κάτι, π.χ.: - Πώς λέγεται ο παπάς που κλάνει; -!!! – Αμπατζής, καθότι αμπά + τζις!» (Ηλία Πετρόπουλου, Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, εκδ. Πατάκη 1998, σ. 48).

  
«».()

«10. ». (Μάξιμος Ομολογητής, Προς Θαλάσσιον, 51. Περί του «και πολλοί έφερον δώρα τω Κυρίω και δόματα τω βασιλεί», ΕΠΕ 14Β, σελ. 388)

 
ΠΕΡΙ ΠΟΛΛΩΝ