«Ο ΕΡΩΤΑΣ ΗΤΑΝ ΤΟ ΑΙΤΗΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΣΟ ΤΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ»

«Χρόνο με το χρόνο τα παιδιά ονειρεύονται όλο και λιγότερο» ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ που έδωσε στον Αλέξη Γαγλία ο μαθηματικός Στέλιος Μαρίνης για το «Κ» της ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 19-9-2010: Ο μαθηματικός Στέλιος Μαρίνης έχει ζήσει την ελληνική δευτεροβάθμια εκπαίδευση σε όλο το εύρος της. Το βιογραφικό του περιέχει τα πάντα: φροντιστής, «ιδιαιτερατζής», καθηγητής στο ιδιωτικό αλλά και στο δημόσιο γυμνάσιο και λύκειο. Έχει συγγράψει δώδεκα σχολικά βοηθήματα μαθηματικών … Ως μέλος του Κέντρου Μελετών και Τεκμηρίωσης της ΟΛΜΕ, αλλά και συνδικαλιστής, έχει δημοσιεύσει έρευνες και μελέτες που αμφισβητούν δομικά στοιχεία, «τσαπατσουλιές» και φυγόπονες τάσεις του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος και των ανθρώπων του – τον «αποστειρωμένο» τρόπο διδασκαλίας, το σύστημα βαθμολόγησης και την ανταγωνιστική βαθμοθηρία που αυτό εκτρέφει, τις στρεσογόνες Πανελλαδικές, που ωθούν τους δασκάλους να πετσοκόψουν τις δημιουργικές ικανότητες των παιδιών. Το μεγαλύτερο πρόβλημα της εκπαίδευσης είναι υλικοτεχνικό; Από πλευράς εκπαιδευτικής ουσίας, το μεγάλο δράμα της εκπαίδευσης είναι το χάσιμο της νιότης. Χρόνο με το χρόνο τα παιδιά ονειρεύονται όλο και λιγότερο και συμπεριφέρονται όλο και περισσότερο σαν μικρομέγαλα. Γίνονται ρεαλιστές και στοχεύουν σε πρακτικά ζητήματα, χωρίς όμως να έχουν το κουράγιο να παλέψουν γι’ αυτά. Δεν έχουν όνειρα, εκπαιδευτικά ή επαγγελματικά. Όλο και λιγοστεύουν οι περιπτώσεις όπου παρακολουθούν ένα μάθημα γιατί το αγαπούν. Γιατί συμβαίνει αυτό; Τα παιδιά … προσπαθούν να αμφισβητήσουν το σύστημα χωρίς κανένα συνεκτικό όνειρο. Η ιστορία της εκπαίδευσης μοιάζει με αυτήν της Αριστεράς, που έχει πάψει να εμπνέει. Μπορεί ο μαθητής να βρει στο σημερινό σχολείο κάποια έμπνευση και ενθάρρυνση; Πάντα μπορεί. Ωστόσο, είναι δύσκολο, γιατί όλα γύρω του λένε «μην το κάνεις». Κάποτε είχαμε ένα αυστηρό σχολείο, δασκάλους με βίτσα. Υπήρχαν όμως αξίες που δημιουργούσαν οράματα, καλά ή κακά. Αυτό το όραμα ήταν το αντιστάθμισμα της αυταρχικότητας. … Είμαι καθηγητής σε ένα μουσικό σχολείο. Οι μαθητές μου στα διάφορα σόου και μουσικά ριάλιτι βλέπουν να προβάλλονται η ευκολία και η αρπαχτή. Παρακολουθούν στα μίντια να συνομιλούν ισότιμοι ένας καθητητής πανεπιστημίου, ένας αστρολόγος και ένας ιδιοκτήτης νυχτερινών κέντρων. Πρέπει να είναι κάποιος πολύ δυνατός σε αυτήν τη νεαρή ηλικία για να εμπνευστεί από κάτι που προσφέρει το σχολείο, πόσω μάλλον όταν δεν μπορεί να του το προσφέρει με τρόπο τόσο γοητευτικό, όσο η τηλεόραση. Πόσο δύσκολο είναι για το σχολείο να ανταγωνιστεί μια κοινωνία που δίνει τόσο πολυποίκιλα ερεθίσματα; Ελπίζεις μόνο να ανοίξεις χαραμάδες, ρωγμές. Να ενσταλάξεις κάτι, λίγο, που ίσως όχι αμέσως, αλλά αργότερα, θα «κυριεύσει» το παιδί. Γιατί η παιδεία, η γνώση, έχει αποτέλεσμα μόνο όταν σε κυριεύει, όχι όταν απλώς την εισπράττεις. Ποιο είναι το ταλέντο που πρέπει να έχει ο δάσκαλος για να το κατορθώσει αυτό; Να αγαπάει τη δουλειά του. Και να λατρεύει τα παιδιά. Αυτό που κανένα μεταπτυχιακό δεν μπορεί να αντικαταστήσει είναι το «λιώσιμο» του δασκάλου στον πίνακα. Όμως, είμαστε αναγκασμένοι να λειτουργούμε σαν φροντιστές και εντός του σχολείου. Όλα υπάγονται σε μια σκοπιμότητα και ο «ερωτικός» χαρακτήρας της παιδείας χάνεται. Αν θέλω να περάσει στις εξετάσεις ένα μυαλό που είναι δημιουργικό και ευφάνταστο, στοιχεία σπουδαία για έναν καλό μαθηματικό, είμαι αναγκασμένος να το πετσοκόψω. Αυτό με συντρίβει, αλλά, αν δεν το κάνω, θα έχει όλα τα φόντα για να γίνει ένας σπουδαίος μαθηματικός, εκτός από την εισαγωγή του στο Μαθηματικό … Ποιος είναι σύγχρονος τρόπος διδασκαλίας; Το πώς παρουσιάζεις τη γνώση είναι το βαθύτερο παιδαγωγικό πρόβλημα. Τα παιδιά θεωρούν ότι αυτό που ακούν στο σχολείο είναι τελείως ξένο προς τον καθημερινό τρόπο σκέψης. Η πρόκληση, λοιπόν, είναι να τους αποδείξουμε ότι αυτό δεν ισχύει. Τα εποπτικά μέσα, η ύπαρξη εργαστηρίων, ελεύθερες συζητήσεις και δραστηριότητες, που, χωρίς να είναι χάσιμο χρόνου, ξεφεύγουν από το συγκεκριμένο πλαίσιο, σίγουρα βοηθούν. Έχει αποδειχθεί ερευνητικά ότι μαθητές που υστερούν, αν το μάθημα γίνει πιο ελεύθερο, αποδίδουν πολύ καλύτερα. Είστε αντίθετος με τις εξετάσεις; Η εκπαίδευση σε κάθε κοινωνία, ειδικά στα άγρια χρόνια όπου ζούμε, παίζει ρόλο κατανεμητικό. Κατευθύνει άλλους στην υψηλού επιπέδου μόρφωση, άλλους στη μεσαία και κάποιους στην παραγωγή. Για την Ελλάδα, ο τρόπος να γίνεται αυτό είναι οι εξετάσεις. Σε άλλες χώρες έχουν καταργηθεί, βρήκαν εναλλακτικούς τρόπους. Το ελληνικό σχολείο είναι απόλυτα εξεταστικοκεντρικό. Και οι εξετάσεις διαστρεβλώνουν το νόημα κάθε μαθήματος. Κάποτε, έβγαλα μια τάξη στην αυλή για να «παίξουμε» κάποιες γεωμετρικές ασκήσεις και να κατανοήσουν το Πυθαγόρειο θεώρημα. Με πλησίασαν οι καλοί μαθητές και με ρώτησαν: «Μα, κύριε, θα τα δώσουμε αυτά στις εξετάσεις;». Όταν ένας συνάδελφος φυσικός στη Νίκαια θέλησε να διδάξει το μάθημά του συμπεριλαμβάνοντας σε αυτό εργαστήρια, έρευνες και ελεύθερες εργασίες, ξεσηκώθηκε όλη η σχολική κοινότητα εναντίον του, θεωρώντας τα αχρείαστα όλα αυτά … Και οι Πανελλαδικές Εξετάσεις; Είναι ο θάνατος κάθε μορφής γνώσης, ο τρόπος να διαστρεβλωθεί ο ανθρωπιστικός χαρακτήρας της εκπαίδευσης. … Τα παιδιά μαθαίνουν να είναι ωφελιμιστές, να επιζητούν μόνο το αναγκαίο, να σκέφτονται και να μαθαίνουν σε κουτάκια και παπαγαλίζοντας. Φοβούνται ότι, αν αυτενεργήσουν, δεν θα γράψουν καλά. … Το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα στην Ελλάδα θα βελτιωνόταν αν περιορίζαμε την ύλη και αυξάναμε τις ώρες της εξέτασης και την ποικιλία των θεμάτων. …… Μετά την ανακοίνωση των φετινών βάσεων, είδαμε πάλι παιδιά να εισάγονται σε ΤΕΙ έχοντας γράψει 2. Το βρίσκετε σωστό; Και γιατί όχι; Το ερώτημα είναι άλλο. Γιατί να έχουμε τόσους μαθητές που γράφουν 2; Και, από την άλλη πλευρά, αυτοί που έγραψαν 19 είναι ικανοποιημένοι με τις γνώσεις που κουβαλάνε από το λύκειο; Το εκπαιδευτικό σύστημα της Φινλανδίας θεωρείται το πιο επιτυχημένο στον κόσμο. Και όμως, διακόσιοι Φινλανδοί καθηγητές πανεπιστημίων και πολυτεχνικών σχολών έχουν υπογράψει ένα κείμενο στο οποίο υπογραμμίζουν ότι ένα συντριπτικό ποσοστό των φοιτητών δεν μπορούν να εκτελέσουν μια σύνθετη αριθμητική πράξη ή ότι υπάρχουν χρονιές που αναγκάζονται να δεχτούν στις σχολές τους παιδιά που, από τα 60 ερωτήματα των εξατάσεων, απάντησαν σωστά στα 6. Στο δικό μας βαθμολογικό σύστημα αυτό σημαίνει 2. …… Η βάση του 10 δεν σημαίνει κάτι; Απολύτως τίποτα. Τι νόημα έχει αυτή η βάση, όταν τη μια χρονιά ο μέσος όρος στη Φυσική είναι 9 και την άλλη 14,5; Τι είναι αυτό το 10, λοιπόν; Τι αντικατοπτρίζει; Ο κόσμος μπερδεύεται, γιατί έχει την εικόνα του 10 που παίρνεις στο σχολείο και σημαίνει, ίσως, ότι είσαι έστω μέτριος μαθητής. Οι εξετάσεις όμως είναι εντελώς διαφορετικές. … …… Οι καθηγητές δεν θα έπρεπε να αξιολογούνται; Να αξιολογήσουμε το κυβερνητικό έργο στην εκπαίδευση και το υπάρχον εκπαιδευτικό σύστημα, για να ξέρουμε βάσει ποίων κριτηρίων θα αξιολογήσουμε και τους εκπαιδευτικούς; Η αξιολόγηση είναι γοητευτική ως έννοια, γιατί περιέχει τη λέξη «αξία». Στις ανθρωπιστικές επιστήμες η αξιολόγηση προϋποθέτει δυνατότητα παρατήρησης της καθημερινής δουλειάς. Αυτή είναι αδύνατη, γιατί ο αξιολογητής δεν θα δει μια καθημερινή διδασκαλία, αλλά μια εν τη παρουσία του. Παρότι έμπειρος καθηγητής, όταν τελειώνω το μάθημα, τα πόδια μου τρέμουν. Είμαι σε συνεχή εγρήγορση, να κρατήσω το ενδιαφέρον, να προχωρήσω την ύλη, να λύσω απορίες. Ποιος μπορεί να μετρήσει το πάθος μου; Ο σύμβουλος της μέσης εκπαίδευσης, διορισμένος με κομματικά κριτήρια ως επί το πλείστον; Μήπως οι ίδιοι οι μαθητές, συμπληρώνοντας φύλλα αξιολόγησης; Ακούγεται πιο δημοκρατικό, αλλά εγκυμονεί τον κίνδυνο ο εκπαιδευτικός που θέλει να προστατευτεί να γίνει μαθητοπατέρας … …… Η γνώση που παρέχει η εκπαίδευση μοιάζει, πλέον, με τη χύμα πληροφορία που δίνουν τα μίντια. Δεν έχει μια οργάνωση που να βοηθάει το παιδί να ξεχωρίσει το ουσιαστικό από το δευτερεύον. … Δεν υπάρχουν σήμερα ίσες ευκαιρίες στην εκπαίδευση. Παρά μόνο με τη στρεβλή έννοια, «εσύ είσαι κολυμβητής, εσύ από βουνό, σας ρίχνουμε στην ίδια θάλασσα και όποιος επιπλεύσει …» … όμως στον αδύναμο οφείλεις να δώσεις σωσίβιο.

Η Παιδεία σκοπό είχε να σώζει το Παιδί ... Στ’ ακρογιάλια του Αιγαίου, κάτω από τον γαλανό, φωτεινό ουρανό συντελέστηκε ένα θαύμα καλό κι ωφέλιμο για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Αναδύθηκε ο πρώτος οικουμενικός, παγκόσμιος, παγκοσμιοποιητικός πολιτισμός. Και η χώρα που τον γέννησε ονομάστηκε ΕΛ-ΛΑΣ, ΕΛ-σελήνη-ήλιος-φως και ΛΑΣ η πέτρα, φως και πέτρα. Στις παραλίες του Αιγαίου η γνώση βγήκε από τα θησαυροφυλάκια της όποιας εξουσίας και δόθηκε στο λαό. Και ο λαός έμαθε τον τρόπο από πέτρα, από εργαλείο, από αριθμός, να γίνεται φως, έμαθε τη μέθοδο που επιτρέπει στον άνθρωπο να είναι πάντα νέος, πάντα παιδί, να λούζεται μια παιδικότητα με κόπους και αγώνες ξανακερδισμένη, να μην απογοητεύεται, να μη χάνει τη γοητεία του, να είναι σιντριβάνι που συνεχώς αναβλύζει έμπνευση, χαρά, ζωντάνια και τίποτα δεν τον συντρίβει. Και η μέθοδος αυτή ονομάστηκε Παιδεία. Όσο λειτουργούσε εκείνη η Παιδεία κατάφερνε να είναι οι «Έλληνες αεί παίδες». Μπορεί το σώμα να γερνούσε αλλά υπήρχε ο τρόπος να σώζεται το παιδί, ελεύθερο από παιδιαρίσματα, να διατηρείται και να αυξάνεται η ζωντάνια, η χαρά, η έμπνευση, η δημιουργικότητα ασχέτως ηλικίας. Η Παιδεία σκοπό είχε να σώζει το παιδί ώστε να μπορεί ο θνητός να είναι και 40 χρονών παιδί, και 50 και 60 και 80 … Η βίβλος του Ελληνισμού είναι ο Όμηρος. Όμηρος σημαίνει Συνάντηση. «Ωμήρησε δέ μοι παρ᾽ εταίρων άγγελος ωκύς», «με συνάντησε εκ μέρους φίλων γρήγορος αγγελιοφόρος». Η Ελλάδα σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας της ήταν τόπος συνάντησης, τρόπος συνάντησης. Τόπος φιλόξενος που ήξερε να εκμεταλλεύεται ότι καλό έφερνε κάθε ξένος. Από τη μέθοδο εκείνη της συνάντησης προέκυψε ο οικουμενικός, ο παγκόσμιος, ελληνικός πολιτισμός και η ελληνική παιδεία ήταν η μέθοδος αναπαραγωγής του πανανθρώπινου εκείνου πολιτισμού. Η ελληνική παιδεία καλλιεργούσε ισομερώς ολόκληρο τον άνθρωπο. Ήταν καθολική παιδεία, του όλου ανθρώπου. Τρεις οι βασικοί δάσκαλοι, ο Γραμματιστής που γύμναζε το μυαλό, ο Παιδοτρίβης-γυμναστής που φρόντιζε να καλλιεργείται η δύναμη και ο Κιθαριστής-μουσικός που έργο του ήταν η καλλιέργεια της ευαισθησίας, της καλαισθησίας. Τριπλό ήταν το αίτημα, αναζήτηση της αλήθειας, της δύναμης και του κάλλους· αναζήτηση της αλήθειας, της ζωντάνιας και της ομορφιάς. Έλληνας επικράτησε να θεωρείται όχι αυτός που ήταν στη φυλή, στη ράτσα, στη καταγωγή, αλλά όποιος μετείχε της ελληνικής παιδείας, της Κοινής γλώσσας, του οικουμενικού ελληνικού πολιτισμού. Ο έρωτας, η ένωση, η συνουσία, ήταν το αίτημα και το μέσο εκείνης της Παιδείας. Ο έρωτας, η συνάντηση ανάμεσα στο δάσκαλο και το μαθητή, ανάμεσα στο δάσκαλο και τη γνώση, ανάμεσα στο μαθητή και τη γνώση. Η γνώση ήταν ένωση, κατάκτηση (κάτω-μέσα μου-εντός μου, κτήση-ένωση) και όχι κατάκτηση (κυριαρχία). Ο μαθητής καλούνταν να καταλάβει (κάτω-μέσα του-εντός του, να λάβει και να αγκαλιάσει και να ενωθεί) και όχι να καταλάβει (απλώς να κατανοήσει-to understand), καλούνταν να κατανοήσει (κάτω-μέσα του-εντός του, να νοήσει και να αγκαλιάσει και να ενωθεί) και όχι να κατανοήσει (απλώς να καταλάβει-to understand). Τον τρίτο π.Χ. αιώνα οι 72 μεταφραστές της Παλαιάς Διαθήκης από τα εβραϊκά στα ελληνικά επέλεξαν να ονομάσουν γνώση τον σωματικό έρωτα, «Αδάμ δε έγνω Εύαν την γυναίκα αυτού, και συλλαβούσα έτεκε τον Κάϊν» (Γέν. 4,1). Η γνώση ήταν εμπειρία και όχι πληροφόρηση, ήταν η απαραίτητη προϋπόθεση για να εμπιστευτεί, για να πιστέψει κανείς. Οι αιώνες περνούσαν και κάποτε κάποιοι επέλεξαν ότι έπρεπε να εστιάσουν όχι στο παιδί, στην έμπνευση, στην ομορφιά, αλλά στη δύναμη. Διαμορφώθηκε ένας άλλος πόλος, ένας άλλος τρόπος ζωής, μια άλλη παιδεία. Αντί για την ελληνική οικουμενικότητα που δεν έδινε καμιά σημασία στη ράτσα, αντί για την ελληνική παιδεία που πάσχιζε να σώσει το Παιδί στον δάσκαλο και στον μαθητή, κυριάρχησε πλέον στην Ευρώπη ο ρατσισμός που χώριζε τους ανθρώπους σε γαλαζοαίματους και παρακατιανούς, κυριάρχησε ένας πολιτισμός που στη θέση του Παιδιού έβαλε τον «σκεφτόμενο άνθρωπο», το «σκέφτομαι άρα υπάρχω». Διασπάστηκε η καθολικότητα της ανθρώπινης ύπαρξης και απολυτοποιήθηκε το μυαλό. Η παιδεία εστίαζε πλέον στη μονομερή καλλιέργειά του. Μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους εκείνη η ανάπηρη, σακάτικη παιδεία κυριάρχησε και στον τόπο μας. Η ισόρροπη καλλιέργεια της διάνοιας, της δύναμης, και της καλαισθησίας, μετατράπηκε σε μονόπλευρη καλλιέργεια του μισού μυαλού, της λεκτικής σκέψης. Η εικόνα, η εικονική σκέψη παραμελήθηκε. Το παιδί κυνηγήθηκε και στη θέση του θρονιάστηκε ο σοβαρός, με κύρος και καθωσπρεπισμό, ώριμος, βαρύς και βαρεμένος, άνθρωπος. Το μάθημα από έρωτας κατάντησε πόλεμος ανάμεσα στο μαθητή και το δάσκαλο. Η τραγική ειρωνεία είναι ότι ενώ σήμερα οι περισσότεροι απόγονοι των δημιουργών της αλλοτριωμένης και αλλοτριωτικής εγκεφαλοκεντρικής παιδείας έχουν πλησιάσει τον τρόπο της καθολικής ελληνικής Παιδείας, οι οφίσιαλ –ως θα οφείλαμε– κληρονόμοι της επιμένουμε να συντηρούμε τον μεσαιωνικό εφιάλτη του ανέραστου κακέκτυπού της, με αποτέλεσμα οι καημένοι οι μαθητές … «κούτσουρα» να μπαίνουν και κακοψημένα «τούβλα» να βγαίνουν, τσουρουφλισμένες καρδιές, καμένα μυαλά, ανέραστα κορμιά, έχοντας κλειδαμπαρωμένο το Παιδί στα πιο σκοτεινά μπουντρούμια της καρδιάς τους. Στ’ ακρογιάλια του Αιγαίου, κάτω από τον γαλανό, φωτεινό ουρανό συντελέστηκε ένα θαύμα καλό κι ωφέλιμο για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Βρέθηκε ο τρόπος να καλλιεργείται και να αναπτύσσεται το τσαγανό του ανθρώπου, βρέθηκε ο τρόπος ο θνητός από ασπόνδυλο μαλάκιο να μετατρέπεται σε σβέλτο κάβουρα, βρέθηκε ο τρόπος ο θνητός να φθείρει την τρέχουσα φθορά και να νικιέται ο χρόνος, βρέθηκε ο τρόπος το αεράκι της έμπνευσης να πνέει ακόμη κι όταν το φθαρτό σαρκίο πνέει τα λοίσθια … κι εκείνος ο τρόπος ονομάστηκε Παιδεία. Μπορεί να μοιάζει ότι χάθηκε εκείνη η Παιδεία αλλά λίγο αν το θελήσουμε, λίγο αν το ποθήσουμε «πάλι με χρόνους με καιρούς πάλι δικιά μας θάναι».

Share