Η Helen Fisher μελετά τον ερωτευμένο εγκέφαλο

		ΟΜΙΛΙΑ της Helen Fisher (Έλεν Φίσερ) στο TED (Technology-Τεχνολογία, Entertainment-Ψυχαγωγία, Design-Σχεδίαση) με τίτλο: «Η Helen Fisher μελετά τον ερωτευμένο εγκέφαλο». Φεβρουάριος 2008   ΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΩΝ ΥΠΟΤΙΤΛΩΝ Εγώ και οι συνεργάτες μου, ο Αρτ Άρον, η Λούσι Μπράουν και άλλοι, βάλαμε 37 ανθρώπους που ήταν τρελά ερωτευμένοι σε έναν Λειτουργικό Μαγνητικό Τομογράφο. (fMRI) 17 από αυτούς ήταν αισίως ερωτευμένοι, 15 είχαν μόλις απορριφθεί, και τώρα ξεκινάμε το τρίτο πείραμά μας: μελετούμε ανθρώπους που ισχυρίζονται ότι είναι ακόμα ερωτευμένοι μετά από 10 με 20 χρόνια γάμου. Λοιπόν, αυτή είναι η μικρή ιστορία αυτής της έρευνας. Στη ζούγκλα της Γουατεμάλας, στο Τικάλ, υπάρχει ένας ναός. Χτίστηκε από τον σπουδαιότερο Ηλιακό βασιλιά, της μεγαλύτερης πόλης κράτους, του μεγαλοπρεπέστερου πολιτισμού της Αμερικής, τους Μάγιας. Το όνομά του ήταν Κάσαν Καν Τζάουι. Ήταν πάνω από 1.80 ύψος. Έζησε μέχρι τα 80 του, και θάφτηκε κάτω από αυτό το μνημείο το 720μ.Χ. Οι επιγραφές των Μάγιας δηλώνουν πως ήταν βαθιά ερωτευμένος με τη γυναίκα του. Έτσι, έφτιαξε ένα ναό προς τιμήν της, που έβλεπε προς τον δικό του. Κάθε Άνοιξη και Φθινόπωρο, ακριβώς στην ισημερία, ο ήλιος ανατέλλει πίσω από το ναό του και λούζει ολοκληρωτικά το ναό της με τη σκιά του. Και καθώς ο ήλιος δύει πίσω από το ναό της το απόγευμα, λούζει ολοκληρωτικά το δικό του ναό με τη σκιά της. Μετά από 1.300 χρόνια, αυτοί οι δύο εραστές αγγίζονται και φιλιούνται ακόμη, από τους τάφους τους. Σε όλο τον κόσμο οι άνθρωποι ερωτεύονται. Τραγουδούν για τον έρωτα, χορεύουν για τον έρωτα, γράφουν ποιήματα και ιστορίες για τον έρωτα. Λένε μύθους και θρύλους για τον έρωτα. Μαραζώνουν από έρωτα και ζουν από έρωτα, σκοτώνουν από έρωτα και πεθαίνουν από έρωτα. Όπως είπε κάποτε ο Γουώλτ Γιούτματ, είπε, "Ω, θα διακινδύνευα τα πάντα για σένα". Οι ανθρωπολόγοι έχουν βρει αποδείξεις ρομαντικής αγάπης, σε 170 κοινωνίες. Δε βρήκαν ποτέ κοινωνία που να μην την είχε. Αλλά ο έρωτας δεν είναι πάντα χαρούμενη εμπειρία. Σε μια μελέτη φοιτητών, έκαναν πολλές ερωτήσεις για τον έρωτα, αλλά οι δύο που ξεχώρισαν για μένα ήταν: "Έχετε απορριφθεί ποτέ από κάποιον που αγαπήσατε αληθινά;" Και η δεύτερη ερώτηση ήταν: "Έχετε απορρίψει ποτέ κάποιον που σας αγάπησε αληθινά;" Πάνω από το 95% ανδρών και γυναικών, απάντησαν "ναι" και στα δύο. Σχεδόν κανείς δε γλυτώνει αλώβητος από τον έρωτα. Έτσι, πριν αρχίσω να σας λέω για τον εγκέφαλο, θέλω να σας διαβάσω αυτό που πιστεύω πως είναι το πιο δυνατό ερωτικό ποίημα στη Γη. Υπάρχουν κι άλλα ερωτικά ποιήματα που είναι φυσικά εξ' ίσου καλά, αλλά δε νομίζω πως το συγκεκριμένο μπορεί να συγκριθεί. Ειπώθηκε από έναν ανώνυμο Ινδιάνο Κουακιούτλ, της Νοτίου Αλάσκας σε έναν Ιεραπόστολο το 1896 και είναι το παρακάτω. Δεν είχα ποτέ την ευκαιρία να το απαγγείλω στο παρελθόν. "Φωτιά διαπερνά το κορμί μου, με τον πόνο της αγάπης μου για σένα, πόνος διαπερνά το κορμί μου, με τη φωτιά της αγάπης μου για σένα. Πόνος σαν από έξαψη, έτοιμη να εκραγεί με την αγάπη μου για σένα, αναλώνομαι από τη φωτιά, με την αγάπη μου για σένα. Θυμάμαι αυτά που μου είπες. Σκέφτομαι την αγάπη σου για μένα. Σπαράσσομαι απ' την αγάπη σου για μένα. Πόνος και περισσότερος πόνος, που πηγαίνεις με την αγάπη μου; Μου είπαν πως θα φύγεις από εδώ. Μου είπαν πως θα με αφήσεις εδώ. Το κορμί μου μουδιάζει από θλίψη. Θυμήσου όσα σου είπα, αγάπη μου. Αντίο αγάπη μου, αντίο". Η Έμιλυ Ντίκινσον έγραψε κάποτε: "Ο χωρισμός είναι το μόνο που χρειάζεται να ξέρουμε από την κόλαση". Πόσοι άνθρωποι έχουν υποφέρει μέσα στα εκατομμύρια χρόνια της ανθρώπινης εξέλιξης; Πόσοι άνθρωποι στον κόσμο χορεύουν από ευτυχία αυτό ακριβώς το λεπτό; Η ρομαντική αγάπη είναι ένα από τα πιο ισχυρά αισθήματα στη Γη. Έτσι, αρκετά χρόνια πριν, αποφάσισα να κοιτάξω μέσα στον εγκέφαλο και να μελετήσω αυτή την τρέλα. Η πρώτη μας μελέτη ανθρώπων που ήταν αισίως ερωτευμένοι διαφημίστηκε ευρέως, έτσι θα πω μόνο λίγα πράγματα γι' αυτή. Βρήκαμε δραστηριότητα σε ένα πολύ μικρό τμήμα, κοντά στη βάση του εγκεφάλου, που ονομάζεται "κοιλιακή καλυπτρική περιοχή" (VTA). Βρήκαμε δραστηριότητα σε κάποια κύτταρα που ονομάζονται ApEn. Τα κύτταρα αυτά παράγουν ντοπαμίνη, ένα φυσικό διεγερτικό, και το ψεκάζουν σε πολλές εγκεφαλικές περιοχές. Αυτό το κομμάτι, το VTA, είναι τμήμα του συστήματος επιβράβευσης του εγκεφάλου. Βρίσκεται σε χαμηλότερη θέση από τη διεργασία νοητικής σκέψης. Είναι πιο κάτω από τα συναισθήματά σας. Είναι κομμάτι αυτού που ονομάζουμε ερπετικό πυρήνα του εγκεφάλου, και σχετίζεται με τις επιθυμίες, με τα κίνητρα, με την εστίαση και τον πόθο. Στην πραγματικότητα το ίδιο εγκεφαλικό τμήμα, όπου βρήκαμε δραστηριότητα, γίνεται ενεργό όταν αισθάνεται κανείς την επίδραση της κοκαΐνης. Αλλά η ρομαντική αγάπη, είναι πολύ ισχυρότερη από την επίδραση της κοκαΐνης. Τουλάχιστον από την κοκαΐνη συνέρχεσαι. Η ρομαντική αγάπη είναι μια εμμονή. Σε καταλαμβάνει. Χάνεις την αίσθηση του εαυτού. Δε μπορείς να σταματήσεις να σκέφτεσαι για ένα άλλο ανθρώπινο πλάσμα. Κάποιος κατασκηνώνει στο κεφάλι σου. Όπως είπε ένας Ιάπωνας ποιητής του όγδοου αιώνα: "Η προσμονή μου δεν είχε χρόνο όταν με κατέλαβε" Άγριος είναι ο έρωτας. Και η εμμονή μπορεί να γίνει χειρότερη όταν μας απορρίπτουν. Έτσι, αυτή τη στιγμή, η Λούσι Μπράουν κι εγώ, οι νευροεπιστήμονες της εργασίας μας, μελετούν τα δεδομένα των ανθρώπων που τοποθετήθηκαν στον μαγνητικό τομογράφο, αμέσως μετά από μια απόρριψη. Ήταν πράγματι πάρα πολύ δύσκολο, να βάζουμε αυτούς τους ανθρώπους στο μηχάνημα, επειδή ήταν σε τόσο κακή κατάσταση. (Γέλια) Εν πάση περιπτώσει, βρήκαμε δραστηριότητα σε τρεις εγκεφαλικές περιοχές. Βρήκαμε δραστηριότητα στην εγκεφαλική περιοχή, στην ίδια ακριβώς εγκεφαλική περιοχή που σχετίζεται με την έντονα ρομαντική αγάπη. Πολύ κακή συμφωνία. Ξέρετε, όταν σε έχουν παρατήσει, το μόνο που θέλεις να κάνεις, είναι να ξεχάσεις αυτό το ανθρώπινο πλάσμα, και να συνεχίσεις τη ζωή σου, αλλά όχι, απλά το αγαπάς περισσότερο. Όπως είπε κάποτε ο ποιητής Τέρενς, ο Ρωμαίος ποιητής, είπε: "Όσο λιγότερη είναι η ελπίδα μου, τόσο πιο θερμή είναι η αγάπη μου". Πράγματι, τώρα ξέρουμε το γιατί. 2.000 χρόνια αργότερα, μπορούμε να το εξηγήσουμε αυτό μέσα στον εγκέφαλο. Το εγκεφαλικό σύστημα, το σύστημα επιβράβευσης των επιθυμιών, των κινήτρων, του πόθου και της εστίασης, γίνεται πιο ενεργό όταν δεν μπορείς να πάρεις αυτό που θέλεις. Σε αυτήν την περίπτωση, το μεγαλύτερο έπαθλο της ζωής: έναν κατάλληλο ερωτικό σύντροφο. Βρήκαμε επίσης δραστηριότητα και σε άλλα τμήματα του εγκεφάλου, σε ένα τμήμα που σχετίζεται με τον υπολογισμό κέρδους και ζημίας. Ξέρετε, βρίσκεσαι ξαπλωμένος εκεί, κοιτάζεις την εικόνα και βρίσκεσαι μέσα σε αυτό το μηχάνημα και υπολογίζεις, ξέρετε, τι δεν πήγε καλά. Πώς; Ξέρετε. Τι έχω χάσει; Η αλήθεια είναι ότι η Λούσι κι εγώ έχουμε ένα αστείο γι' αυτό. Προέρχεται από ένα θεατρικό του Ντέϊβιντ Μάμετ, και είναι δυο απατεώνες στο έργο, και η γυναίκα, εξαπατά τον άνδρα, κι αυτός την κοιτάζει και λέει: "Α, είσαι ένα κακό πόνυ. Δεν πρόκειται να στοιχηματίσω σε σένα". Πράγματι είναι αυτό το κομμάτι του εγκεφάλου, το κέντρο του επικλινή πυρήνα (nucleus accumbens) που ενεργοποιείται και μετράς τα κέρδη και τις ζημίες. Είναι το ίδιο κέντρο που ενεργοποιείται όταν είσαι διατεθειμένος να πάρεις μεγάλα ρίσκα για μεγάλα κέρδη και μεγάλες ζημίες. Τέλος, βρήκαμε δραστηριότητα σε μια εγκεφαλική περιοχή που σχετίζεται με τους ισχυρούς δεσμούς προς άλλο άτομο. Δε θα πρέπει να μας κάνει εντύπωση που άνθρωποι υποφέρουν ανά τον κόσμο και έχουμε τόσα πολλά εγκλήματα πάθους. Όταν έχεις απορριφθεί στον έρωτα, όχι μόνο κατακλύζεσαι από συναισθήματα ρομαντικής αγάπης, αλλά αισθάνεσαι ισχυρό δέσιμο προς το άτομο αυτό. Εξάλλου, αυτό το εγκεφαλικό κύκλωμα της επιβράβευσης λειτουργεί, και νιώθετε έντονη ενέργεια, έντονη εστίαση, έντονο κίνητρο και προθυμία να ρισκάρετε τα πάντα για να κερδίσετε το σπουδαιότερο έπαθλο της ζωής. Τι έμαθα λοιπόν από αυτό το πείραμα που θα ήθελα να το μοιραστώ με τον κόσμο; Κυρίως, έφτασα να σκεφτώ ότι η ρομαντική αγάπη είναι μια παρόρμηση, μια βασική παρόρμηση ζευγαρώματος. Όχι η σεξουαλική παρόρμηση - αυτή σε κάνει να βγεις εκεί έξω αναζητώντας μια ολόκληρη γκάμα ερωτικών συντρόφων. Η ρομαντική αγάπη σου επιτρέπει να εστιάζεις την ενέργεια του ζευγαρώματος σε έναν κάθε φορά, να διαφυλάττεις την ενέργεια του ζευγαρώματος και να ξεκινάς τη διαδικασία, με αυτό το ένα άτομο. Σκέφτομαι όλη την ποίηση που έχω διαβάσει για τη ρομαντική αγάπη, και αυτό που τη συνοψίζει καλύτερα είναι κάτι που ειπώθηκε από τον Πλάτωνα πάνω από 2.000 χρόνια πριν. Είπε: "Ο Θεός του έρωτα ζει σε κατάσταση ανάγκης. Είναι μια ανάγκη. Είναι μια παρόρμηση. Είναι μια ομοιοστατική ανισορροπία. Όπως η πείνα και η δίψα, είναι σχεδόν αδύνατον να εξαλειφθεί". Έχω φτάσει να πιστεύω ότι η ρομαντική αγάπη είναι μια εξάρτηση: Μια υπέροχη εξάρτηση όταν πηγαίνει καλά και μια άκρως τραγική εξάρτηση όταν εξελίσσεται άσχημα. Και πράγματι έχει όλα τα χαρακτηριστικά της εξάρτησης. Εστιάζεις στο άτομο, το σκέφτεσαι μανιωδώς, το ποθείς και διαστρέφεις την πραγματικότητα, τη διάθεσή σου να πάρεις μεγάλα ρίσκα για κερδίσεις αυτό το άτομο. Έχει τα τρία κύρια χαρακτηριστικά της εξάρτησης. Εθισμό - θέλετε να βλέπετε το άτομο όλο και περισσότερο - εσωστρέφεια και τέλος, υποτροπή. Έχω μια φίλη που τώρα ξεπερνά έναν απαίσιο ερωτικό δεσμό, είναι τώρα περίπου οκτώ μήνες που άρχισε να νιώθει καλύτερα. Οδηγούσε με το αυτοκίνητό της τις προάλλες, και έξαφνα άκουσε ένα τραγούδι στο ραδιόφωνο του αυτοκινήτου που της θύμισε αυτόν τον άνδρα. Και αυτή -όχι μόνον ο πόθος γύρισε αστραπιαία, αλλά χρειάστηκε να σταματήσει στην άκρη του δρόμου και να κλάψει. Έτσι ένα πράγμα που θέλω να δει η ιατρική κοινότητα, και η νομική κοινότητα, ακόμη και η φοιτητική κοινότητα, να δουν αν μπορούν να καταλάβουν ότι στ' αλήθεια η ρομαντική αγάπη είναι μια από τις πιο εθιστικές ουσίες πάνω στη Γη. Θα ήθελα επίσης να πω στον κόσμο ότι και τα ζώα ερωτεύονται. Δεν υπάρχει ζώο πάνω σ' αυτόν τον πλανήτη που να ζευγαρώνει με ό,τι βρεθεί μπροστά του. Πολύ μεγάλος ή μικρός, πολύ ατημέλητος, πολύ κουτός, και δε θα το κάνουν. Εκτός κι αν είσαι αιχμάλωτος σε ένα κλουβί εργαστηρίου - και ξέρετε, όταν περνάς όλη τη ζωή σου μέσα σε ένα μικρό κουτί, δε θα είσαι πολύ εκλεκτικός με ποιον κάνεις σεξ - αλλά έχω εξετάσει εκατοντάδες είδη, και παντού στην άγρια φύση, τα ζώα έχουν προτιμήσεις. Στην πραγματικότητα οι ηθολόγοι το ξέρουν αυτό. Υπάρχουν πάνω από οκτώ λέξεις γι' αυτό που αποκαλούν ζωική επιλεκτικότητα: επιλεκτική ερωτοτροπία, επιλογή συντρόφου, επιλογή του θηλυκού, σεξουαλική επιλογή. Πράγματι, υπάρχουν τρία ακαδημαϊκά άρθρα στα οποία μελετήθηκε αυτή η έλξη, που μπορεί να διαρκέσει ένα δευτερόλεπτο, αλλά είναι καθορισμένη έλξη, και είτε εμπλέκεται αυτό το ίδιο τμήμα του εγκεφάλου, αυτό το σύστημα επιβράβευσης, είτε τα χημικά αυτού του συστήματος. Στην πραγματικότητα πιστεύω πως αυτή η έλξη μπορεί να είναι στιγμιαία - μπορείτε να δείτε έναν ελέφαντα να ψάχνει άμεσα για άλλον ελέφαντα. Πιστεύω πως αυτή είναι η πραγματική καταγωγή αυτού που εμείς αποκαλούμε "έρωτα με την πρώτη ματιά". Οι άνθρωποι συχνά με ρωτούν εάν αυτά που γνωρίζω για τον έρωτα τον έχουν χαλάσει για μένα. Κι εγώ απλά απαντώ: ελάχιστα. Μπορεί να γνωρίζεις κάθε συστατικό ενός κομματιού κέικ σοκολάτας, αλλά όταν έπειτα κάθεσαι και το τρως, μπορείς να νιώσεις την ίδια χαρά. Φυσικά κάνω τα ίδια λάθη που κάνει ο καθένας, αλλά έχει αλήθεια βαθύνει την κατανόησή μου και τη συμπόνοια μου, για κάθε ανθρώπινη ζωή. Εδώ που τα λέμε, στη Νέα Υόρκη, πιάνω συχνά τον εαυτό μου να κοιτάζει παιδικά καροτσάκια και να λυπάται το βρέφος, και κάποιες φορές όντως αισθάνομαι λύπη για το κοτόπουλο στο πιάτο μου, όταν σκέφτομαι πόσο ισχυρό είναι αυτό το εγκεφαλικό σύστημα. Το νεότερο πείραμά μας, οργανώθηκε από το συνεργάτη μου, Αρτ Άρον, ο οποίος έβαλε ανθρώπους που δηλώνουν ότι είναι ακόμη ερωτευμένοι σε μακροπρόθεσμους δεσμούς, στον Λειτουργικό μαγνητικό τομογράφο (fMRI). Βάλαμε ως τώρα πέντε άτομα, και πράγματι βρήκαμε το ίδιο πράγμα. Δεν λένε ψέμματα. Οι εγκεφαλικές περιοχές που σχετίζονται με την έντονη ρομαντική αγάπη, ενεργοποιούνται ακόμη, 25 χρόνια μετά. Υπάρχουν πολλά ερωτήματα ακόμα που μένει να απαντηθούν και να ερωτηθούν για τη ρομαντική αγάπη. Το ερώτημα στο οποίο εργάζομαι αυτή τη στιγμή και θα σας μιλήσω γι' αυτό για λίγο πριν τελειώσω, είναι το γιατί ερωτευόμαστε ένα άτομο κι όχι κάποιο άλλο. Δε θα περνούσε ποτέ από το μυαλό μου αυτό το ερώτημα, αλλά το match.com, η διαδικτυακή σελίδα γνωριμιών, ήρθε σε μένα πριν τρία χρόνια και με ρώτησε γι' αυτό. Και είπα πως δεν ήξερα. Ξέρω τι συμβαίνει στον εγκέφαλο, όταν ερωτεύεσαι πραγματικά, αλλά δεν ξέρω γιατί ερωτεύεσαι ένα άτομο αντί για κάποιο άλλο. Έτσι τα τρία τελευταία χρόνια, ασχολήθηκα μ' αυτό. Υπάρχουν πολλοί λόγοι που ερωτεύεσαι κάποιον και όχι κάποιον άλλον, που οι ψυχολόγοι μπορούν να σας πουν. Τείνουμε να ερωτευόμαστε κάποιον του ίδιου κοινωνικό-οικονομικού περιβάλλοντος, του ίδιου γενικού επιπέδου ευφυίας, του ίδιου γενικού επιπέδου ομορφιάς, των ίδιων θρησκευτικών αξιών. Η παιδική ηλικία σίγουρα παίζει κάποιο ρόλο αλλά κανείς δεν ξέρει με ποιο τρόπο. Μέχρις εδώ αυτά γνωρίζουν. Όχι, δε βρήκαν ποτέ με ποιο τρόπο δύο προσωπικότητες ταιριάζουν μαζί ώστε να φτιάξουν έναν καλό δεσμό. Έτσι, άρχισα να σκέφτομαι ότι ίσως η βιολογία σας, σας έλκει προς κάποια άτομα, αντί για κάποια άλλα. Συνέταξα ένα ερωτηματολόγιο για να δω σε ποιο βαθμό εκφράζετε τη ντοπαμίνη σας, τη σεροτονίνη, τα οιστρογόνα και την τεστοστερόνη σας. Νομίζω πως έχουμε αναπτύξει τέσσερις ευρείς τύπους προσωπικοτήτων που σχετίζονται με το ποσοστό αυτών των τεσσάρων χημικών μέσα στον εγκέφαλο. Σε αυτό τον ιστοχώρο διαδικτυακών γνωριμιών που δημιούργησα, που ονομάζεται chemistry.com, πρώτα σας ρωτώ μια σειρά ερωτήσεων για να δω σε ποιο βαθμό εκφράζετε αυτά τα χημικά, και παρατηρώ, ποιος διαλέγει ποιον να ερωτευτεί. 3.7 εκατομμύρια άνθρωποι συμπλήρωσαν το ερωτηματολόγιο στην Αμερική και περίπου 600.000 άνθρωποι, το συμπλήρωσαν από 33 άλλες χώρες. Συγκρίνω αυτή τη στιγμή τα δεδομένα, και σε κάποιο βαθμό -πάντα θα υπάρχει μαγεία στον έρωτα, αλλά πιστεύω πως θα έρθω πιο κοντά στην κατανόηση του γιατί μπαίνοντας σε ένα δωμάτιο όπου όλοι προέρχονται από το περιβάλλον σας, έχουν το ίδιο γενικό επίπεδο ευφυίας, το ίδιο γενικό επίπεδο ομορφιάς, και δεν νιώθετε έλξη για όλους. Νομίζω πως υπάρχει βιολογία σ' αυτό. Πιστεύω πως θα καταλήξουμε τα επόμενα χρόνια να καταλάβουμε όλων των ειδών τους εγκεφαλικούς μηχανισμούς που μας έλκουν σε κάποιο άτομο, αντί για κάποιο άλλο. Έτσι θα κλείσω με αυτό. Αυτοί είναι οι μεγαλύτεροι άνθρωποι μου. Ο Φόκνερ είπε κάποτε: "Το παρελθόν δεν έχει πεθάνει, δεν είναι καν παρελθόν". Πράγματι κουβαλάμε πολλά από το παρελθόν μας, στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Έτσι υπάρχει ένα πράγμα που με κάνει να αναζητώ την κατανόηση της ανθρώπινης φύσης, κι αυτό εδώ μου το θυμίζει. Αυτές είναι δύο γυναίκες. Οι γυναίκες τείνουν να αντιλαμβάνονται την οικειότητα διαφορετικά από τους άνδρες. Οι γυναίκες αντιλαμβάνονται την οικειότητα μιλώντας πρόσωπο με πρόσωπο. Περιστρεφόμαστε η μια γύρω απ' την άλλη, κάνουμε αυτό που ονομάζουμε "αγκυροβόλο βλέμμα" και συζητάμε. Αυτό είναι οικειότητα για τις γυναίκες. Πιστεύω πως προέρχεται από τα εκατομμύρια χρόνια που κρατούσαμε το μωρό μπροστά στο πρόσωπό μας, το καλοπιάναμε, το επιπλήτταμε, το εκπαιδεύαμε με λέξεις. Οι άνδρες τείνουν να αντιλαμβάνονται την οικειότητα, πλάι-πλάι. (Γέλια) Μόλις ένας άντρας κοιτάξει στα μάτια, ο άλλος κοιτάζει μακριά. (Γέλια) Πιστεύω πως προέρχεται από εκατομμύρια χρόνια που στέκονταν πίσω απ' αυτό - κάθονταν πίσω από ένα θάμνο, κοιτάζοντας ίσια μπροστά, προσπαθώντας να χτυπήσουν το βουβάλι στο κεφάλι με μια πέτρα. (Γέλια) Πιστεύω πως για εκατομμύρια χρόνια οι άνδρες έρχονταν αντιμέτωποι με τους εχθρούς τους, και κάθονταν πλάι-πλάι με τους φίλους τους. Έτσι το τελευταίο μου σχόλιο είναι αυτό: Ο έρωτας υπάρχει μέσα μας. Είναι βαθιά εγκατεστημένος στον εγκέφαλο. Η πρόκληση είναι να καταλάβουμε ο ένας τον άλλο. Ευχαριστώ. (Χειροκρότημα)