Rupert Sheldrake «Η Αυταπάτη της Επιστήμης» και δογματισμός επιστημόνων

	Ο  O Ρούπερτ Σέλντρεϊκ (Rupert Sheldrake)  γεννήθηκε το 1942 στην Αγγλία. Εργάστηκε ως βιοχημικός και κυτταροβιολόγος στο πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ από το 1967 έως το 1973. Θεωρώντας ότι η επιστήμη είναι «ένα σύστημα μεθόδων για τη διερεύνηση οποιουδήποτε θέματος επιδέχεται συστηματικής έρευνας» προσπαθεί να επεκτείνει την επιστημονική έρευνα σε θέματα σχετικά με την ανάπτυξη και συμπεριφορά των ζώων και των φυτών, την τηλεπάθεια, την αντίληψη και τη μεταφυσική. Εκτός των βιβλίων του, δημοσιεύει επιστημονικές μελέτες σε αρκετές περιοδικές εκδόσεις. Το 2013 μίλησε στο Ted.com με θέμα: «Η Αυταπάτη της Επιστήμης». Η ομιλία του εκείνη έχει διαγραφεί από τον ιστότοπο του Ted.com αλλά υπάρχει στο YouTube με υπότιτλους στα Ελληνικά: Το κείμενο της ομιλίας του Ρούπερτ Σέλντρεϊκ και τρεις περιπτώσεις που η επιστημονική έρευνα καθυστέρησε εξ αιτίας του δογματισμού κάποιων επιστημόνων. Το κείμενο της ομιλίας του Ρούπερτ Σέλντρεϊκ Η αστρονόμος Cecilia Payne (1900-1979) Πως ο Cassini «έθαψε» τον Ole Rømer Η περίπτωση του Αϊνστάιν   1 Το κείμενο της ομιλίας του Ρούπερτ Σέλντρεϊκ Η αυταπάτη της επιστήμης είναι το πιστεύω πως η επιστήμη έχει ήδη καταλάβει τη φύση της πραγματικότητας στη θεωρία, και έχει αφήσει μόνο τη συμπλήρωση των λεπτομερειών. Αυτό είναι ένα πολύ διαδεδομένο πιστεύω στην κοινωνία μας. Είναι το είδος ενός συστήματος πεποιθήσεων των ανθρώπων που λένε «Δε πιστεύω στο Θεό, πιστεύω στην επιστήμη». Είναι ένα σύστημα πεποιθήσεων που τώρα έχει εξαπλωθεί σε ολόκληρο τον κόσμο. Αλλά υπάρχει μία σύγκρουση στη καρδιά της επιστήμης ανάμεσα στην επιστήμη ως μία μέθοδο έρευνας βασιζόμενη στη λογική, στην απόδειξη, στην υπόθεση και στην συλλογική διερεύνηση, και στην επιστήμη ως ένα σύστημα πεποιθήσεων ή μία κοσμοθεωρία. Και δυστυχώς, η πτυχή της επιστήμης ως μία κοσμοθεωρία έχει έρθει να αναστείλει και να περιορίσει την ελεύθερη έρευνα, η οποία είναι η ίδια η ζωογόνος δύναμη της επιστημονικής προσπάθειας. Από τα τέλη του 19ου αιώνα, η επιστήμη έχει διεξαχθεί κάτω από την πτυχή ενός συστήματος πεποιθήσεων ή μίας κοσμοθεωρίας, η οποία είναι κατ' ουσίαν αυτή του υλισμού - φιλοσοφικού υλισμού. Και οι επιστήμες τώρα είναι εξ ολοκλήρου θυγατρικές της υλιστικής κοσμοθεωρίας. Πιστεύω πως όσο βγαίνουμε από αυτό, οι επιστήμες θα αναγεννηθούν. Αυτό που κάνω στο βιβλίο μου «Η αυταπάτη της επιστήμης», το οποίο ονομάζεται «Ελεύθερη επιστήμη» στην Αμερική, είναι να πάρω τα δέκα δόγματα, ή τις εικασίες της επιστήμης, και να τις μετατρέψω σε ερωτήσεις. Να δω πόσο βάσιμες είναι, άμα τις κοιτάξουμε επιστημονικά. Καμία από αυτές δεν είναι πολύ βάσιμη... Αυτό που θα κάνω, είναι αρχικά να εξετάσω στα γρήγορα τι είναι αυτά τα δέκα δόγματα. Και μετά θα έχω χρόνο να αναλύσω μόνο ένα ή δύο απ’ αυτά. Σε γενικές γραμμές, τα δέκα δόγματα, τα όποια είναι η αναμφισβήτητη κοσμοθεωρία των πιο μορφωμένων ανθρώπων στον πλανήτη, είναι: Πρώτον, η φύση είναι μηχανική ή λειτουργεί σαν μηχανή. Το σύμπαν είναι σαν μια μηχανή, τα ζώα και τα φυτά είναι σαν μηχανές, εμείς είμαστε σαν μηχανές. Στην πραγματικότητα, είμαστε μηχανές. Είμαστε αργοκίνητα ρομπότ, σύμφωνα με την παραστατική φράση του Ρίτσαρντ Ντόκινς. Με εγκεφάλους οι οποίοι είναι γενεσιολογικά προγραμματισμένοι υπολογιστές. Δεύτερον, η ύλη δεν έχει συνείδηση. Ολόκληρο το σύμπαν αποτελείται από ύλη χωρίς συνείδηση. Δεν υπάρχει συνείδηση στα αστέρια, στους γαλαξίες, στους πλανήτες, στα ζώα, στα φυτά, και δεν υπάρχει ούτε και σε εμάς, αν αυτή η θεωρία είναι σωστή. Οπότε, πολύ από τη φιλοσοφία σχετικά με το νου τα τελευταία εκατό χρόνια προσπαθεί να αποδείξει ότι στην πραγματικότητα δεν έχουμε καθόλου συνείδηση. Οπότε, αν η ύλη δεν έχει συνείδηση, τότε οι νόμοι της φύσης είναι προκαθορισμένοι. Αυτό είναι το τρίτο δόγμα. Οι νόμοι της φύσης είναι οι ίδιοι τώρα όπως ήταν και την εποχή της μεγάλης έκρηξης (θεωρία του big bang) και θα είναι οι ίδιοι για πάντα. Δεν είναι μόνο οι νόμοι, αλλά και οι σταθερές της φύσης είναι προκαθορισμένες, και γι'αυτό λέγονται "σταθερές". Τέταρτο δόγμα. Το συνολικό ποσό της ύλης και της ενέργειας είναι πάντα το ίδιο. Δεν αλλάζει ποτέ σε συνολική ποσότητα, εκτός από τη στιγμή της μεγάλης έκρηξης, όταν όλα ξεπετάχτηκαν και δημιουργήθηκαν απ'το πουθενά σε μία μόνο στιγμή. Το πέμπτο δόγμα είναι πως η φύση είναι άσκοπη. Δεν υπάρχει κανένας σκοπός σε όλη τη φύση και η διαδικασία της εξέλιξης δεν έχει σκοπό ή κατεύθυνση. Έκτο δόγμα, η βιολογική κληρονομιά είναι υλιστική. Οτιδήποτε κληρονομείς υπάρχει στα γονίδια σου, ή σε επιγενετική τροποποίηση αυτών, ή σε κυτταροπλασματική κληρονομιά. Είναι υλιστικό. Έβδομο δόγμα, οι αναμνήσεις αποθηκεύονται στον εγκέφαλο σου ως υλιστικά ίχνη. Με κάποιο τρόπο, οτιδήποτε θυμάσαι υπάρχει στον εγκέφαλο σου σε τροποποιημένες νευρικές απολήξεις, φωσφορυλιωμένες πρωτεΐνες, κανείς δε ξέρει πως λειτουργεί. Αλλά παρόλα αυτά, σχεδόν όλοι στον επιστημονικό κόσμο πιστεύουν πως πρέπει να είναι στον εγκέφαλο. Όγδοο δόγμα, το μυαλό σου είναι μέσα στο κεφάλι σου. Όλη σου η συνείδηση είναι η λειτουργία του εγκεφάλου σου και τίποτ' άλλο. Ένατο δόγμα, που ακολουθεί το όγδοο δόγμα, τα πνευματικά φαινόμενα όπως η τηλεπάθεια είναι αδύνατο να συμβούν. Οι σκέψεις και οι προθέσεις σου δε γίνεται να έχουν κάποια επίδραση από απόσταση, επειδή το μυαλό σου βρίσκεται μέσα στο κεφάλι σου. Οπότε, οποιαδήποτε προφανή απόδειξη όσων αφορά την τηλεπάθεια και άλλα πνευματικά φαινόμενα, είναι απατηλά. Οι άνθρωποι πιστεύουν πως αυτά τα πράγματα συμβαίνουν, μόνο και μόνο επειδή δεν γνωρίζουν αρκετά για τα στατιστικά, ή εξαπατώνται από συμπτώσεις, ή απλώς επειδή θα ήθελαν να είναι πραγματικότητα. Και, δέκατο δόγμα, η μηχανιστική ιατρική είναι το μοναδικό είδος που λειτουργεί. Γι' αυτό το λόγο οι κυβερνήσεις χρηματοδοτούν μόνο έρευνες σχετικά με την μηχανιστική ιατρική και αγνοούν τις συμπληρωματικές και εναλλακτικές θεραπείες. Αυτές δε γίνεται να κάνουν δουλειά επειδή δεν είναι μηχανιστικές. Μπορεί να φαίνεται πως λειτουργούν επειδή οι άνθρωποι θα γινόντουσαν καλύτερα ούτως ή άλλως, ή επειδή είναι ένα φαινόμενο placebo. Αλλά το μοναδικό είδος που λειτουργεί είναι η μηχανιστική ιατρική. Λοιπόν, αυτή είναι η αναμφισβήτητη κοσμοθεωρία που υποστηρίζεται από σχεδόν όλους τους μορφωμένους ανθρώπους αυτού του κόσμου. Είναι η βάση του εκπαιδευτικού συστήματος, του Εθνικού Συστήματος Υγείας, του Συμβούλιου Ιατρικής Έρευνας, των κυβερνήσεων, και είναι η εξ ορισμού κοσμοθεωρία των μορφωμένων ανθρώπων. Αλλά πιστεύω πως κάθε ένα από αυτά τα δόγματα είναι πολύ, πολύ αμφισβητήσιμο. Και όταν τα εξετάζουμε, καταρρέουν. Θα μιλήσω πρώτα για την ιδέα ότι οι νόμοι της φύσης είναι προκαθορισμένοι. Αυτή η θεωρία προέρχεται από μια πιο παλιά κοσμοθεωρία, πριν το 1960, όταν εμφανίστηκε η θεωρία του big bang. Οι άνθρωποι πίστευαν πως ολόκληρο το σύμπαν είναι αιώνιο και κυβερνάται από αιώνιους μαθηματικούς νόμους. Όταν ήρθε η θεωρία του big bang, τότε αυτό το πιστεύω συνεχίστηκε, παρόλο που το big bang αποκάλυπτε ένα σύμπαν που ήταν ριζικά εξελικτικό εδώ και 14 δισεκατομμύρια χρόνια. Μεγάλωνε, αναπτυσσόταν και εξελισσόταν για 14 δισεκατομμύρια χρόνια. Μεγάλωνε και ψύχραινε (;) και πιο πολλές δομές και πρότυπα εμφανίζονταν μέσα σε αυτό. Αλλά η ιδέα είναι πως όλοι οι νόμοι της φύσης είχαν καθοριστεί τη στιγμή του big bang, σαν έναν κοσμικό ναπολεόντειο κώδικα. Όπως συνήθιζε να λέει ο φίλος μου Terence McKenna, η σύγχρονη επιστήμη βασίζεται στην αρχή "δώστε μας ένα θαύμα, και εμείς θα εξηγήσουμε τα υπόλοιπα". Και το ένα θαύμα είναι η εμφάνιση όλης της ύλης και της ενέργειας στο σύμπαν και όλους τους νόμους που το κυβερνάνε, από το τίποτα, μέσα σε μια στιγμή. Λοιπόν, σε ένα εξελικτικό σύμπαν, για ποιο λόγο να μην εξελίσσονται και οι ίδιοι οι νόμοι της φύσης; Ούτως ή άλλως οι ανθρώπινοι νόμοι αλλάζουν, και η ιδέα των νόμων της φύσης βασίζεται σε μια αλληγορία των ανθρώπινων νόμων. Είναι μία πολύ ανθρωποκεντρική αλληγορία - μόνο οι άνθρωποι έχουν νόμους. Στην πραγματικότητα, μόνο οι πολιτισμένες κοινωνίες έχουν νόμους. Όπως είχε πει κάποτε ο C.S. Lewis, το να πει κάποιος πως μία πέτρα πέφτει στη γη επειδή υπακούει έναν νόμο, κάνει την πέτρα έναν άνθρωπο, ακόμη κι έναν πολίτη. Είναι μία αλληγορία (μεταφορά) την οποία συνηθίσαμε σε τέτοιο σημείο που ξεχάσαμε πως είναι μια μεταφορά. Σε ένα εξελικτικό σύμπαν, πιστεύω πως μία πολύ καλύτερη ιδέα είναι η ιδέα των «συνηθειών». Πιστεύω πως οι «συνήθειες» της φύσης εξελίσσονται - οι κανονικότητες της φύσης είναι κατ' ουσίαν συνήθειες. Αυτό ήταν μία ιδέα που ξεκίνησε την αρχή του 20ου αιώνα από τον Αμερικανό φιλόσοφο C.S. Pierce, και είναι μία ιδέα με την οποία πολλοί άλλοι φιλόσοφοι έχουν ασχοληθεί, και είναι μία που εγώ προσωπικά έχω αναπτύξει ως μία επιστημονική υπόθεση - την υπόθεση της μορφικής αντήχησης, η οποία είναι η βάση αυτών των εξελισσόμενων «συνηθειών». Σύμφωνα με αυτή την υπόθεση, τα πάντα στη φύση έχουν ένα είδος συλλογικής μνήμης, η αντήχηση συμβαίνει επί της βάσης της ομοιότητας. Όταν ένα έμβρυο καμηλοπάρδαλης μεγαλώνει στη μήτρα της μητέρας του, συντονίζεται στην μορφική αντήχηση των προηγούμενων καμηλοπάρδαλων. Ελκύει αυτή τη συλλογική μνήμη, μεγαλώνει σα μια καμηλοπάρδαλη, και φέρεται σα μια καμηλοπάρδαλη, επειδή ελκύει αυτή τη συλλογική μνήμη. Έχει τα σωστά γονίδια για να φτιάξει τις σωστές πρωτεΐνες. Αλλά τα γονίδια κατά τη γνώμη μου, είναι υπερβολικά υπερτιμημένα. Η μόνη τους ευθύνη είναι οι πρωτεΐνες που μπορεί να φτιάξει ο οργανισμός, όχι η μορφή ή το σχήμα ή η συμπεριφορά. Κάθε είδος έχει ένα είδος συλλογικής μνήμης. Ακόμη και οι κρύσταλλοι. Αυτή η θεωρία προβλέπει πως αν φτιάξεις ένα καινούριο είδος κρυστάλλου για πρώτη φορά, την πρώτη φορά που θα τον δημιουργήσεις, δε θα έχει κάποια υπάρχουσα «συνήθεια». Αλλά όταν κρυσταλλώσει, τότε την επόμενη φορά που θα τον φτιάξεις, θα υπάρξει μια επιρροή από τον πρώτο κρύσταλλο στον δεύτερο, παγκοσμίως χάρης την μορφική αντήχηση, θα κρυσταλλώσει πιο εύκολα. Τη τρίτη φορά, θα υπάρξει επιρροή από τον πρώτο και τον δεύτερο κρύσταλλο. Στην πραγματικότητα υπάρχουν επαρκείς αποδείξεις που δείχνουν πως είναι πιο εύκολο σε νέες ενώσεις σ' όλο τον κόσμο να κρυσταλλώσουν, όπως θα προέβλεπε αυτή η θεωρία. Η θεωρία αυτή επίσης προβλέπει πως αν εκπαιδεύσεις ζώα να μάθουν κάποιο καινούριο κόλπο, για παράδειγμα τα ποντίκια να μάθουν ένα καινούριο κόλπο στο Λονδίνο, τότε παγκοσμίως τα ποντίκια της ίδιας ράτσας μπορούνε να μάθουνε το ίδιο κόλπο πιο γρήγορα μόνο και μόνο επειδή τα ποντίκια το είχανε μάθει εδώ. Και μυστηριωδώς, υπάρχουν ήδη αποδείξεις πως αυτό πραγματικά συμβαίνει. Τέλος πάντων, αυτή είναι με λίγα λόγια η δική μου θεωρία της μορφικής αντήχησης. Τα πάντα εξαρτώνται σε εξελικτικές «συνήθειες», όχι σε καθορισμένους νόμους. Αλλά θέλω να χρησιμοποιήσω και λίγα λεπτά σχετικά με τις σταθερές της φύσης. Επειδή αυτές είναι, πάλι, δεδομένο πως είναι σταθερές. Πράγματα όπως η σταθερά της βαρύτητας, της ταχύτητας του φωτός ονομάζονται θεμελιώδεις σταθερές. Είναι όντως συνεχείς; (σταθερές) Λοιπόν, όταν άρχισα να ενδιαφέρομαι γι' αυτήν την ερώτηση, προσπάθησα να το ανακαλύψω. Τις δίνουν (τις σταθερές) στα εγχειρίδια της Φυσικής. Τα εγχειρίδια της Φυσικής απαριθμούν τις ήδη υπάρχουσες σταθερές, αναγράφουν την τιμή τους. Αλλά εγώ ήθελα να δω αν έχουν αλλάξει, οπότε βρήκα τους παλιούς τόμους των εγχειρίδιων Φυσικής. Πήγα στη βιβλιοθήκη του γραφείου Ευρεσιτεχνιών, εδώ στο Λονδίνο - είναι το μοναδικό μέρος όπου έχουν κρατήσει τους παλιούς τόμους. Συνήθως οι άνθρωποι τους πετάνε όταν οι καινούριες τιμές (οι τόμοι) δημοσιεύονται, πετάνε τους παλιούς. Όταν το έκανα αυτό ανακάλυψα πως η ταχύτητα του φωτός μειώθηκε από το 1928, μέχρι το 1945 σχεδόν 20 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο. Αυτό είναι μία τεράστια πτώση επειδή αυτές οι τιμές δίνονται χωρίς σφάλματα κλασμάτων του δευτερολέπτου / / σφάλματα δεκαδικών ψηφίων. Και όμως, σε ολόκληρο τον κόσμο, μειώθηκε, και όλοι λάμβαναν πολύ παρόμοιες τιμές ο ένας με τον άλλον, με μικροσκοπικά λάθη. Έπειτα, το 1948, ξανα-ανέβηκε. Και έπειτα οι άνθρωποι άρχισαν να λαμβάνουν πάλι πολύ παρόμοιες τιμές. Αυτό μου κέντρισε πολύ το ενδιαφέρον και δε μπορούσα να το κατανοήσω, οπότε πήγα να συναντήσω τον επικεφαλή της μετρολογίας στο Εθνικό Εργαστήριο Φυσικής στο Teddington. Η μετρολογία είναι η επιστήμη κατά την οποία οι άνθρωποι υπολογίζουν τις σταθερές. Και τον ρώτησα σχετικά με αυτό. Του είπα "τι νόημα βγάζεις από αυτήν την πτώση της ταχύτητας του φωτός από το 1928 στο 1945;" Και μου είπε "Ωχ θεέ μου", μου είπε "αποκάλυψες το πιο ντροπιαστικό επεισόδιο στην ιστορία της επιστήμης μας." Οπότε του είπα "λοιπόν, γίνεται η ταχύτητα του φωτός να έχει όντως μειωθεί; Και αν όντως έγινε αυτό, τότε θα έχει εκπληκτικές επιπτώσεις". Μου είπε "Όχι, όχι, εννοείται πως δε μπορεί να μειωθεί. Είναι μία σταθερά!" "Ω! Τότε πως εξηγείς το γεγονός ότι όλοι λάμβαναν την ταχύτητα να πηγαίνει πιο αργά εκείνη την περίοδο; Μήπως επειδή παραποίησαν τα αποτελέσματα, για να λάβουν ότι πίστευαν πως άλλοι άνθρωποι λάμβαναν και η όλη ιστορία δημιουργήθηκε στα μυαλά των Φυσικών;" Μου είπε "Δε μας αρέσει να χρησιμοποιούμε τη λέξη 'παραποιώ'." Του είπα "Τότε, τι προτιμάς;" Μου είπε "κοίταξε, προτιμάμε να το ονομάζουμε 'διανοητικό κλείδωμα φάσης'." (intellectual phase-locking) Οπότε του είπα "λοιπόν, αν αυτό συνέβαινε τότε, πως μπορείς να είσαι τόσο σίγουρος πως δεν συμβαίνει σήμερα; Και οι σημερινές τιμές που υπάρχουν δεν είναι ένα 'διανοητικό κλείδωμα φάσης';" Και μου είπε "Ω, ξέρουμε πως δε συμβαίνει κάτι τέτοιο." Του είπα "πως το γνωρίζουμε;" Μου είπε "λοιπόν", είπε "έχουμε λύσει το πρόβλημα". Και του είπα "ναι, αλλά πως;" Μου είπε "ε, καθορίσαμε τη ταχύτητα του φωτός εξ ορισμού, το 1972". Και του είπα "όμως μπορεί να αλλάξει πάλι." Μου είπε "ναι, αλλά δε θα το μάθουμε ποτέ, επειδή καθορίσαμε τον μετρητή με βάση την ταχύτητα του φωτός, οπότε οι μονάδες θα άλλαζαν μαζί μ' αυτήν!" Οπότε, ήταν πολύ χαρούμενος με αυτό, είχαν λύσει το πρόβλημα. Αλλά εγώ του είπα "λοιπόν, τότε τι γίνεται με το G;" Η σταθερά της βαρύτητας, γνωστή στο εμπόριο ως "μεγάλο G", καθώς γράφεται με κεφαλαίο G. Η σταθερά της Παγκόσμιας Έλξης του Νεύτωνα. "Αυτή ποικίλει -ως τιμή- με παραπάνω από 1,3% διαφορά τα πρόσφατα χρόνια. Και φαίνεται πως διαφέρει από μέρος σε μέρος και από εποχή σε εποχή." Μου απάντησε "Ω, αυτά είναι απλώς λάθη. Και δυστυχώς υπάρχουν αρκετά μεγάλα λάθη με το μεγάλο G." Οπότε του είπα "καλώς, αλλά τι γίνεται αν όντως αλλάζει; Εννοώ, πως ίσως όντως αλλάζει" Και έπειτα κοίταξα το πως το κάνουν, αυτό που γίνεται είναι: το υπολογίζουν σε διαφορετικά εργαστήρια, κάθε μέρα λαμβάνουν διαφορετικές τιμές και έπειτα υπολογίζουν το μέσο όρο. Και μετά, άλλα εργαστήρια σε όλο τον κόσμο κάνουν το ίδιο πράγμα, συνήθως λαμβάνουν ένα διαφορετικό μέσο όρο. Και τέλος, η Διεθνής Επιτροπή Μετρολογίας συναντιέται κάθε δέκα χρόνια περίπου και υπολογίζει το μέσο όρο των εργαστηρίων σε όλο τον κόσμο για να βρούνε την τιμή του μεγάλου G. Αλλά τι γίνεται αν το G πραγματικά είχε διακυμάνσεις; Τι γίνεται αν άλλαζε; Υπάρχει ήδη απόδειξη πως στην πραγματικότητα αλλάζει καθόλη τη διάρκεια της μέρας και καθόλη τη διάρκεια του χρόνου. Τι γίνεται αν η Γη, όπως κινείται στο γαλαξιακό περιβάλλον περνούσε μέσα από κομμάτια σκοτεινής ύλης ή άλλους περιβαλλοντικούς παράγοντες που θα μπορούσαν να την αλλάξουν; Ίσως όλες οι τιμές αλλάζουν μαζί. Τι γίνεται αν αυτά τα λάθη αυξάνονται κα μειώνονται μαζί; Για περισσότερο από δέκα χρόνια προσπαθώ να πείσω τους μετρολόγους να κοιτάξουν τα ακατέργαστα δεδομένα. Στην πραγματικότητα, τώρα προσπαθώ να τους πείσω να τα ανεβάσουν στο Ίντερνετ, με τις ημερομηνίες, και τις πραγματικές μετρήσεις, και να δούνε αν συσχετίζονται. Να δούνε αν όλες οι τιμές αυξάνονται κάποια στιγμή, και μειώνονται την επόμενη. Αν γίνεται αυτό, μπορεί να διακυμαίνονται όλες μαζί. Και αυτό θα μας έλεγε κάτι πάρα πολύ ενδιαφέρων. Αλλά κανείς δεν το έχει κάνει αυτό. Δεν το έχουν κάνει επειδή το G είναι μία σταθερά. Δεν υπάρχει λόγος να ψάχνουμε αλλαγές. Βλέπετε, αυτό είναι ένα πολύ απλό παράδειγμα όπου η δογματική υπόθεση στην πραγματικότητα αναστέλλει την έρευνα. Εγώ, ο ίδιος, πιστεύω πως οι σταθερές μπορεί να ποικίλουν αρκετά. Όμως, εντός στενών ορίων. Αλλά μπορεί όλες να ποικίλουν, και πιστεύω μία μέρα θα έρθει, όταν οι δημοσιογράφοι της επιστήμης, όπως στην εφημερίδα Φύση, θα έχουνε μία εβδομαδιαία αναφορά των σταθερών, όπως οι αναφορές του χρηματιστηρίου στις εφημερίδες. "Αυτήν την εβδομάδα, το μεγάλο G ανέβηκε ελαφρώς, η φόρτωση του ηλεκτρονίου μειώθηκε, η ταχύτητα του φωτός είναι σταθερή, και ούτω καθεξής." Οπότε, αυτός είναι ένας τομέας στον οποίο πιστεύω πως το να σκέφτεται κανείς τόσο δογματικά θα ευρύνει τα πράγματα. Ένας απ' τους μεγαλύτερους τομείς είναι η φύση του μυαλού. Αυτό είναι το μεγαλύτερο άλυτο πρόβλημα, όπως έχει πει ο Graham, πως η επιστήμη απλώς δε μπορεί να δεχτεί το γεγονός πως έχουμε συνείδηση. Και δε μπορεί να δεχτεί το γεγονός πως οι σκέψεις μας δε φαίνεται να υπάρχουν μέσα στον εγκέφαλο μας. Οι εμπειρίες μας δε φαίνεται να βρίσκονται όλες μέσα στον εγκέφαλο μας. Η εικόνα που έχετε εσείς για εμένα τώρα δε φαίνεται να είναι μέσα στον εγκέφαλο σας, αλλά η επίσημη θεωρία είναι πως υπάρχει ένας μικρός Ρούπερτ κάπου μέσα στο κεφάλι σας. Και οτιδήποτε άλλο υπάρχει σε αυτό το δωμάτιο είναι μέσα στο κεφάλι σας - η εμπειρία σας βρίσκεται μέσα στον εγκέφαλο σας. Προτείνω μάλιστα πως η όραση περιλαμβάνει μία εξωτερική προβολή εικόνων - αυτό που βλέπετε είναι μέσα στο μυαλό σας αλλά όχι μέσα στο κεφάλι σας. Το μυαλό μας επεκτείνεται έξω από τον εγκέφαλο μας στην πιο απλή πράξη αντίληψης. Πιστεύω πως προεκβάλλουμε τις εικόνες που βλέπουμε, και αυτές οι εικόνες αγγίζουν αυτό που κοιτάμε. Αν εγώ σας βλέπω από πίσω, δε γνωρίζετε πως είμαι εκεί. Μπορώ να σας επηρεάσω; Μπορείτε να νιώσετε το βλέμμα μου; Υπάρχουν πολλές αποδείξεις πως αυτό είναι δυνατό. Η αίσθηση του να μας κοιτάνε είναι μία εξαιρετικά συνηθισμένη εμπειρία, και πρόσφατες πειραματικές μαρτυρίες υποδηλώνουν πως αυτό είναι αληθές. Τα ζώα φαίνεται πως το έχουν επίσης, πιστεύω πως αυτή η ικανότητα έχει αναπτυχθεί στο πλαίσιο της σχέσης του αρπακτικού/θηράματος. Τα ζώα θηράματα που μπορούσαν να νιώσουν το βλέμμα του αρπακτικού μπορούσαν να επιβιώσουν καλύτερα από αυτά που δεν το ένιωθαν. Αυτό θα οδηγούσε σε έναν ολοκληρωτικά καινούριο τρόπο σκέψης σχετικά με τις οικολογικές σχέσεις μεταξύ των αρπακτικών και των θηραμάτων. Και επίσης σχετικά με την έκταση του μυαλού μας. Αν κοιτάμε μακρινά αστέρια, πιστεύω πως το μυαλό μας απλώνεται, με μία έννοια, για να αγγίξει αυτά τα αστέρια, και κυριολεκτικά επεκτείνεται σε αστρονομικές διαστάσεις. Το μυαλό μας δεν είναι μόνο μέσα στο κεφάλι μας. Τώρα, μπορεί να φαίνεται εκπληκτικό το γεγονός πως αυτό είναι ένα θέμα συζήτησης τον 21ο αιώνα. Γνωρίζουμε τόσα λίγα σχετικά με το ίδιο μας το μυαλό, ώστε το που βρίσκονται ακριβώς οι εικόνες μέσα στο μυαλό μας είναι ένα δημοφιλές θέμα συζήτησης όσων αφορά τις μελέτες σχετικά με την συνείδηση που γίνονται τώρα. Δεν έχω χρόνο για να μιλήσω για περισσότερα από αυτά τα δόγματα, αλλά όλα τους είναι αμφισβητήσιμα. Αν κάποιος τα αμφισβητήσει, τότε ανοίγονται νέες μορφές έρευνας και νέες πιθανότητες. Και πιστεύω πως όσο αμφισβητούμε αυτά τα δόγματα, τα οποία έχουν κρατήσει την επιστήμη πίσω εδώ και τόσο πολύ καιρό, η επιστήμη θα υποβληθεί μία αναγέννηση. Είμαι ολοκληρωτικά πιστός στην σπουδαιότητα της επιστήμης. Έχω ξοδέψει τη ζωή μου ως ερευνητικός επιστήμονας, όλη μου την καριέρα. Αλλά πιστεύω πως αν μετακινηθούμε μακριά από αυτά τα δόγματα, η επιστήμη μπορεί να αναγεννηθεί. Για άλλη μια φορά, θα γίνει ενδιαφέρουσα, και ελπίζω, να δώσει μία θετική στάση προς τη ζωή. Σας ευχαριστώ.   2 Η αστρονόμος Cecilia Payne (1900-1979) Στις αρχές του 20ου αιώνα οι επιστήμονες νόμιζαν ότι στον Ήλιο κυρίαρχο στοιχείο ήταν ο σίδηρος. Σ' αυτό το συμπέρασμα είχαν φτάσει διαβάζοντας τις γραμμές των φασματοσκοπίων. Μία αγγλίδα, η Σεσίλια Πέιν, πρότεινε στη διατριβή της έναν άλλο τρόπο ανάγνωσης των φασματικών γραμμών και απέδειξε ότι κυρίαρχο στοιχείο στον Ήλιο είναι το υδρογόνο. Όμως, η παλιά φρουρά «ήξερε», το υδρογόνο δεν έκανε τίποτε. Δεν ήταν εκεί, δεν μπορούσε να είναι εκεί. Οι σταδιοδρομίες τους –όλοι οι λεπτομερείς υπολογισμοί τους και η δύναμη και η πατρωνία που πήγαζαν από αυτούς– εξαρτιόνταν από το να είναι σίδηρος το στοιχείο που υπήρχε στον ήλιο. … Ο σύμβουλος της διατριβής της δήλωσε «το λάθος της» και στη συνέχεια, ο δικός του παλιός σύμβουλος διατριβής, ο υπερόπτης Χένρι Νόρις Ράσελ, διακήρυξε ότι αυτή έκανε λάθος και εάν του εναντιωνόταν δεν θα είχε μεγάλη χρηματική υποστήριξη. Ο Ράσελ έλεγχε τις περισσότερες χορηγίες στον τομέα της αστρονομίας. Για κάποιο διάστημα η Πέιν προσπάθησε να δώσει τη μάχη της. Δεν είχε αποτέλεσμα. Ανταλλάχθηκαν επιστολές μεταξύ Πέιν και Ράσελ, αλλά εάν ήθελε να γίνει αποδεκτή η έρευνά της έπρεπε να ανακαλέσει. Στη δημοσιευμένη της διατριβή έπρεπε να προσθέσει την ταπεινωτική αράδα: «Η τεράστια αφθονία υδρογόνου σχεδόν με βεβαιότητα δεν υφίσταται». Λίγα χρόνια αργότερα δικαιώθηκε. Η Πέιν είχε δείξει το σωστό καύσιμο. Όμως ο σύμβουλος της διατριβής της σχεδόν σταμάτησε την καριέρα της, εξασφαλίζοντας να μην πλησιάσει τον νέο ηλεκτρονικό εξοπλισμό. Εξασφάλισε επίσης, ως διευθυντής του Αστεροσκοπείου του Χάρβαρντ, ότι όταν η Πέιν έκανε μαθήματα, αυτά δεν θα έμπαιναν στους οδηγούς σπουδών του Χάρβαρντ. Χρόνια αργότερα η Πέιν ανακάλυψε ότι ήταν καταχωρημένη στα «έξοδα εξοπλισμού», όταν της δινόταν ο μισθός της. Και σαν μην έφτανε αυτό, όταν πλέον αποδείχθηκε ότι είχε δίκιο η Πέιν, που είχε τολμήσει να αμφισβητήσει τη συναίνεση ότι τα άστρα αποτελούνταν από σίδηρο, ο Ράσελ και οι άλλοι άφηναν να εννοηθεί ότι αυτοί «πάντα» ήξεραν ότι υπήρχε πληθώρα υδρογόνου στον ήλιο. Οι καθηγητές της Πέιν προσπάθησαν να παρεμποδίσουν την καριέρα της και ποτέ δεν ζήτησαν συγνώμη.   3 Πως ο Cassini «έθαψε» τον Ole Rømer Το 1676 το επιστημονικό κατεστημένο θεωρούσε ότι το φως διαδίδεται ακαριαία, ότι ταξιδεύει σαν μια στιγμιαία λάμψη. Τότε παγκόσμια αυθεντία στα θέματα τα σχετικά με τον πλανήτη Δία ήταν ο Ζαν-Ντομινίκ Κασινί (1625-1712) επικεφαλής του νεοϊδρυμένου Αστεροσκοπείου του Παρισιού. Εκείνη την εποχή βρέθηκε στο Παρίσι ο Δανός επιστήμονας Όλε Ρέμερ (1644-1720). Ο Κασινί είχε συσσωρεύσει αναρίθμητες λεπτομερείς παρατηρήσεις για τους δορυφόρους του Δία, όμως υπήρχε πρόβλημα με τον εσώτερο δορυφόρο του, την Ιώ, η οποία δεν εκτελούσε μια πλήρη περιστροφή γύρω από τον Δία κάθε σαράντα δυόμισι ώρες, όπως ήταν το αναμενόμενο, αλλά μερικές φορές κινούνταν λίγο ταχύτερα κι άλλες λίγο βραδύτερα. Η ανωμαλία αυτή ήταν ένα άλυτο πρόβλημα για την εποχή εκείνη. Ο Ρέμερ είχε την έμπνευση να αντιστρέψει το πρόβλημα. Το ερώτημα δεν ήταν πώς ταξίδευε η Ιώ, σκέφτηκε ο Ρέμερ. Ήταν πώς ταξίδευε η Γη. Υπέθεσε ότι το φως χρειάζεται κάποιο χρονικό διάστημα για να διανύσει τη μεγάλη απόσταση από τον Δία μέχρι τη Γη. Το καλοκαίρι, που η Γη είναι πιο κοντά στον Δία, το φως της Ιούς, θα έφτανε συντομότερα. Το χειμώνα, που η Γη βρίσκεται στην άλλη μεριά του ηλιακού συστήματος, το φως της Ιούς, θα χρειαζόταν περισσότερο χρόνο για να φτάσει στη Γη. Τον Αύγουστο του 1676 ο Κασινί ανήγγειλε ότι, στις 9 Νοεμβρίου στις 17:27 ο δορυφόρος Ιώ θα εμφανιστεί πίσω από τον Δία. Ο Ρέμερ υποστήριξε ότι η πρόβλεψη του Κασινί ήταν λανθασμένη και ότι μόνο στις 17:37 θα μπορέσουν να δουν την Ιώ. Πράγματι στις 17:37 και 49 δευτερόλεπτα εμφανίστηκε η Ιώ. Ο Ρέμερ είχε εκτελέσει ένα άψογο πείραμα, με σαφή πρόβλεψη, ωστόσο οι Αστρονόμοι της εποχής δεν αποδέχονταν ότι το φως ταξίδευε με πεπερασμένη ταχύτητα. Ο Κασινί ήταν παγκόσμια αυθεντία. Η επίσημη γραμμή συνέχισε να είναι ότι η ταχύτητα του φωτός ήταν ένας μυστικός, μη μετρήσιμος αριθμός και δεν έπρεπε να έχει επίδραση στις αστρονομικές μετρήσεις. Ο Ρέμερ τα παράτησε, γύρισε στη Δανία και για πολλά χρόνια ήταν διευθυντής του λιμανιού της Κοπεγχάγης. Μόνο πενήντα χρόνια αργότερα –αφού είχε περάσει άλλη μια γενιά και ο Κασινί είχε πεθάνει– έγιναν και άλλα πειράματα που έπεισαν τους αστρονόμους ότι ο Ρέμερ είχε δίκιο. Η τιμή της ταχύτητας του φωτός που είχε εκτιμήσει ο Ρέμερ προσέγγιζε την καλύτερη σύγχρονη εκτίμηση που είναι περίπου 670.000.000 μίλια την ώρα (300.000 χιλιόμετρα το δευτερόλεπτο). Ο Ρέμερ πέθανε το 1710, δεκαεφτά χρόνια πριν αποδειχθεί ότι είχε δίκιο για την ταχύτητα του φωτός. Το 1997, εκτοξεύτηκε ένα διαστημικό σκάφος της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος για ένα ταξίδι στον Πλούτωνα. Κατά τη διαδρομή του πέρασε από τον πλανήτη Δία. Το σκάφος ονομάστηκε Κασινί. Η Γαλλία ήταν ο βασικός χρηματοδότης της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος. Τιμήθηκε αυτός που εξ αιτίας του καθυστέρησε η επιστημονική πρόοδος τουλάχιστον 50 χρόνια!   4 Η περίπτωση του Αϊνστάιν Το 1905, όταν ο Αϊνστάιν δημοσίευσε την εξίσωση E=mc2 αυτή αγνοήθηκε σχεδόν ολοκληρωτικά. Απλά, δεν ταίριαζε με αυτό που έκαμναν τότε οι περισσότεροι επιστήμονες. Το άρθρο του το δημοσίευσε σ' ένα διακεκριμένο περιοδικό αλλά ο ένας μετά τον άλλο οι φυσικοί ξεφύλλισαν το περιοδικό και είτε το διάβασαν επιπόλαια είτε απλώς αγνόησαν αυτό το εξαιρετικά παράξενο άρθρο. Κάποια στιγμή ο Αϊνστάιν προσπάθησε να υποβάλλει αίτηση για μια θέση κατώτερου διδάσκοντος στο Πανεπιστήμιο της Βέρνης. Έστειλε το άρθρο για τη σχετικότητα. Απορρίφθηκε. Λίγο αργότερα έκανε αίτηση σε ένα γυμνάσιο. Η εξίσωση σφραγίστηκε στο φάκελο μαζί με τα υπόλοιπα έντυπα της αίτησής του. Υπήρχαν είκοσι ένας αιτούντες και τρεις κλήθηκαν για συνέντευξη. Ο Αϊνστάιν δεν ήταν ανάμεσά τους. Το 1906, ο Πουανκαρέ, συνειδητοποιώντας ότι ο Αϊνστάιν είχε ανοίξει ένα απέραντο πεδίο, αντέδρασε εντελώς ψυχρά. Αντί να εξετάσει πιο προσεκτικά αυτή την εξίσωση, που θα μπορούσε να την είχε μελετήσει στην πολύ πρώιμη φάση της και να τη φέρει στους συναδέλφους του στο Παρίσι για περαιτέρω ανάπτυξη, κράτησε σοβαρή απόσταση, δεν μίλησε ποτέ γι' αυτή και σπάνια ανέφερε το όνομα του Αϊνστάιν. ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ από το βιβλίο του David Bodanis, «Η βιογραφία της πιο διάσημης εξίσωσης στον κόσμο: E=mc2» εκδ. ΛΙΒΑΝΗ Αθήνα 2003.