Iain McGilchrist - Εγκεφαλικά Ημισφαίρια και Δυτικός Κόσμος ...

	Ο Iain McGilchrist (http://www.iainmcgilchrist.com), ψυχίατρος που εργάζεται στο Λονδίνο με το βιβλίο του «The Divided Brain and the Making of the Western World» επαναφέρει το θέμα των δύο εγκεφαλικών ημισφαιρίων με πολύ ωραίο και επιστημονικά τεκμηριωμένο τρόπο: Δεν είναι αλήθεια ότι η γλώσσα κατοικοεδρεύει μόνο στο αριστερό ημισφαίριο, σημαντικά της στοιχεία βρίσκονται και στο δεξί. Δεν είναι αλήθεια ότι οι οπτικές εικόνες κατοικοεδρεύουν μόνο στο δεξί ημισφαίριο, πολλές βρίσκονται και στο αριστερό. Για τη Φαντασία χρειαζόμαστε και τα δύο ημισφαίρια. Για τη Λογική χρειαζόμαστε και τα δύο ημισφαίρια. Το αριστερό ημισφαίριο με αφηρημένη, ανεικονική γλώσσα προβάλλει έναν σαφή κόσμο που του παρέχει τη δυνατότητα να διαχειρίζεται πράγματα γνωστά, σταθερά, στατικά, απομονωμένα, ασύνδετα μεταξύ τους, ρητά, γενικής φύσης, αλλά σε τελευταία ανάλυση, άψυχα. Η γνώση που προκύπτει από το αριστερό ημισφαίριο εντάσσεται μέσα σε ένα κλειστό σύστημα. Έχει το πλεονέκτημα της τελειότητας, αλλά αυτή τη τελειότητα τελικά την πληρώνουμε με το τίμημα της κενότητας, του κενού. Τα πουλιά και τα ζώα χρησιμοποιούν αρκετά αξιόπιστα το αριστερό τους ημισφαίριο για αυτή την προσηλωμένη εστίαση της προσοχής τους σε κάτι του οποίου ήδη γνωρίζουν την σπουδαιότητα. Όταν ένα πουλί να προσπαθεί να φάει ένα σπόρο σε ένα φόντο από ίδιου μεγέθους κόκκους άμμου ή πετρούλες πρέπει να επικεντρωθεί συγκεκριμένα και ξεκάθαρα σε αυτό το μικρό σπόρο και να είναι σε θέση να τον επιλέξει μέσα από αυτό το φόντο. Για να αποκτήσει αυτό το είδος της προσοχής χρειάζεται το αριστερό του ημισφαίριο. Η εικόνα για τον κόσμο που προκύπτει από το αριστερό ημισφ. είναι πειστική επειδή αποκεφαλίζει κάθε τι που δεν ταιριάζει με το μοντέλο του και το πετάει μακριά. Έτσι, το μοντέλο που δημιουργεί είναι απολύτως συνεπές, επειδή φτιάχτηκε για να είναι συνεπές, από την κατασκευή του είναι συνεπές. Είναι σαν να βρισκόμαστε σε μια αίθουσα με καθρέφτες και όσο περισσότερο παγιδευόμαστε σ’ αυτή τόσο πιο πολύ ευτελίζουμε και ειρωνευόμαστε, τα πράγματα που θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν να βγούμε έξω από αυτή, και όλο και περισσότερο είμαστε πεπεισμένοι για την ορθότητα της εικόνας μας για τον κόσμο γιατί απλώς ξαναεπιστρέφει σε μας ενισχυμένο, αυτό που ήδη ξέρουμε, γι’ αυτό που ξέρουμε, γι’ αυτό που νομίζουμε ότι ξέρουμε ... Το δεξί ημισφαίριο προβάλλει έναν κόσμο από πρόσωπα, που αλλάζουν, εξελίσσονται, διασυνδέονται, παραμένουν άρρητα, ζωντανά όντα με σάρκα και οστά μέσα σε ένα κόσμο γεμάτο ζωή, αλλά στη φύση τους, όντα που ποτέ δεν γίνονται πλήρως κατανοητά, απολύτως γνωστά, και σε αυτό το κόσμο όλα βρίσκονται σε μια διασύνδεση μεταξύ τους. Τα πουλιά και τα ζώα χρησιμοποιούν το δεξί τους ημισφαίριο για να βρίσκονται σε μια γενικότερη εγρήγορση για οτιδήποτε που θα μπορούσε να συμβεί, χωρίς όμως να γνωρίζουν από πριν, τι ακριβώς θα μπορούσε να είναι αυτό. Χρησιμοποιούν το δεξί τους ημισφαίριο για να συνδέονται με τον κόσμο. Προσεγγίζουν τους συντρόφους τους και δένονται μαζί τους χρησιμοποιώντας μάλλον το δεξί τους ημισφαίριο. Όταν ένα πουλί να προσπαθεί να φάει ένα σπόρο για να παραμείνει ζωντανό πρέπει να βρίσκεται σε επιφυλακή για τα αρπακτικά ζώα ή πουλιά. Για να αποκτήσει την γενικότερη αυτή εγρήγορση χρειάζεται το δεξί του ημισφαίριο. Το δεξί ημισφαίριο βλέπει τα πράγματα σε ευρύ πλαίσιο, αντιλαμβάνεται το κρυμμένο νόημα, τη μεταφορά, τη γλώσσα του σώματος, το ψυχολογικό υπόβαθρο της έκφρασης του προσώπου. Ασχολείται με τον υλικό κόσμο, στον οποίο ενσωματωνόμαστε και με τον οποίο σχετιζόμαστε, αυτόν τον χειροπιαστό κόσμο. Κατανοεί άτομα-πρόσωπα όχι απλώς αφηρημένες κατηγορίες. Έχει προτίμηση για οτιδήποτε ζωντανό κι όχι μηχανικό. Έχουμε την ανάγκη να βασιζόμαστε σε βεβαιότητες για να χειραγωγούμε τον κόσμο αλλά για να τον κατανοήσουμε βαθύτερα χρειαζόμαστε τη γνώση που προκύπτει στο δεξί ημισφαίριο. Το δεξί ημισφαίριο παρέχει μια σταθερή, ευρεία, ανοικτή, σαφή επαγρύπνηση-εγρήγορση ενώ το αριστερό ημισφαίριο παρέχει μια στενή, αυστηρά επικεντρωμένη στις λεπτομέρειες, προσοχή. «Το διαισθητικό μυαλό (δεξί ημισφ.) είναι ιερό Δώρο και το ορθολογικό μυαλό είναι πιστός Υπηρέτης (αριστερό ημισφ.). Έχουμε δημιουργήσει μια κοινωνία που σέβεται τον Υπηρέτη αλλά έχει ξεχάσει το Δώρο».       1. Ομιλία του Iain McGilchrist στο RSA για το βιβλίο του The Master and His Emissary με υπότιτλους στα ελληνικά (Animated) 2. Παρουσίαση του βιβλίου του Iain McGilchrist: The Master and His Emissary ... στο περιοδικό του MIT: Journal of Interdisciplinary History 3. Απόσπασμα συνέντευξης που έδωσε ο Iain McGilchrist 4. Το 2012 ο Iain McGilchrist εξέδωσε και ένα άλλο, σχετικό με το θέμα, βιβλίο The Divided Brain and the Search for Meaning. Why Are We So Unhappy?   1. Ομιλία του McGilchrist στο RSA για το βιβλίο του The Master and His Emissary με υπότιτλους στα ελληνικά (Animated) Ιούλιος 2012 Iain McGilchrist - Εγκεφαλικά Ημισφαίρια και Δυτικός Κόσμος ... Το κείμενο των υπότιτλων: 00:00:06 - 00:00:48 Iain McGilchrist: «Το Αφεντικό κι ο Υπηρέτης του: Ο διηρημένος εγκέφαλος και η δημιουργία του Δυτικού κόσμου». Η διαίρεση του εγκεφάλου είναι ένα θέμα για το οποίο δεν αρέσει πλέον στους νευροεπιστήμονες να μιλάνε. Απολάμβανε ένα είδος δημοτικότητας στις δεκαετίες του '60 και του '70 μετά τις πρώτες εγχειρήσεις διαίρεσης του εγκεφάλου (διχοτόμησης του μεσολόβιου) και οδήγησε σε μια εκλαΐκευση η οποία αποδείχθηκε απολύτως λανθασμένη. Δεν είναι αλήθεια ότι το ένα ημισφαίριο του εγκεφάλου δημιουργεί τον λόγο και το άλλο το συναίσθημα, και τα δύο ημισφαίρια εμπλέκονται βαθύτατα και στις δύο λειτουργίες. Δεν είναι αλήθεια ότι η γλώσσα κατοικοεδρεύει μόνο στο αριστερό ημισφαίριο, σημαντικά της στοιχεία βρίσκονται στο δεξί. Δεν είναι αλήθεια ότι οι οπτικές εικόνες κατοικοεδρεύουν μόνο στο δεξί ημισφαίριο, πολλές βρίσκονται στο αριστερό. 00:00:48 - 00:01:23 Έτσι, από μια κρίση απελπισίας, οι άνθρωποι, σταμάτησαν να μιλάνε γι' αυτό το πρόβλημα, το οποίο όμως δεν μπορούσαν να εξορκίσουν γιατί το όργανο που δημιουργεί τη διασύνδεση αυτή είναι βαθιά διηρημένο. Είναι εκεί, μέσα σε όλους μας. Και γινόταν όλο και πιο διηρημένο κατά τη διάρκεια της εξέλιξης του ανθρώπου μια και ο λόγος του μεσολόβιου, προς τον όγκο των ημισφαιρίων, συνεχώς μίκραινε κατά τη διάρκεια της εξέλιξης. Και πόσο μάλλον αν λάβει κανείς υπ' όψιν του, ότι μία από τις κύριες λειτουργίες, αν όχι η κύρια, του μεσολόβιου, είναι, στην πραγματικότητα, να αναστέλλει, να αναστέλλει το άλλο ημισφαίριο. 00:01:23 - 00:01:46 Οπότε, κάτι πολύ σημαντικό συντελείται εδώ και υπάρχει σοβαρός λόγος να διατηρούνται τα πράγματα χωρισμένα το ένα από το άλλο. Κι όχι μόνο αυτό, ο εγκέφαλος είναι βαθιά ασύμμετρος, είναι ευρύτερος πίσω-αριστερά και επίσης ευρύτερος μπροστά-δεξιά και ελαφρώς προεξέχει προς τα εμπρός και προς τα πίσω. Είναι σαν κάποιος να πήρε στα χέρια του τον εγκέφαλο και του έδωσε ένα είδος απότομης στροφής δεξιόστροφα. 00:01:46 - 00:02:24 Τι να σημαίνουν όλα αυτά; Εάν απλά υπήρχε ανάγκη για περισσότερο εγκεφαλικό χώρο αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί συμμετρικά, το «κουτί» στο οποίο περιέχονται όλα αυτά είναι συμμετρικό. Γιατί να μπαίνει στον κόπο να επεκτείνει μερικά τμήματα του ενός ημισφαιρίου και μερικά τμήματα του άλλου εκτός αν έχουν να κάνουν διαφορετικά πράγματα. Τι κάμνουν; Κατ' αρχήν δεν είμαστε μόνο εμείς που έχουμε τέτοιους διηρημένους εγκεφάλους, τα πτηνά και τα ζώα επίσης έχουν. Νομίζω ότι ο απλούστερος τρόπος να σκεφτεί κανείς πάνω σ' αυτό είναι αν φανταστεί ένα πουλί να προσπαθεί να φάει ένα σπόρο σε ένα φόντο από ίδιου μεγέθους κόκκους άμμου ή πετρούλες και να πρέπει να επικεντρωθεί συγκεκριμένα και ξεκάθαρα σε αυτό το μικρό σπόρο και να είναι σε θέση να τον επιλέξει μέσα από αυτό το φόντο. 00:02:24 - 00:03:06 Αλλά επίσης, αν θέλει να καταφέρει να παραμείνει ζωντανό, πρέπει να διατηρεί σε εγρήγορση κι ένα εντελώς διαφορετικό είδος προσοχής, να βρίσκεται σε επιφυλακή για τα αρπακτικά ζώα ή για φίλους, λεπτομέρειες, που όμως είναι απαραίτητες. Φαίνεται ότι τα πουλιά και τα ζώα χρησιμοποιούν αρκετά αξιόπιστα το αριστερό τους ημισφαίριο για αυτή την προσηλωμένη εστίαση της προσοχής τους σε κάτι του οποίου ήδη γνωρίζουν την σπουδαιότητα και επίσης διατηρούν το δεξί τους ημισφαίριο σε μια γενικότερη εγρήγορση για οτιδήποτε που θα μπορούσε να συμβεί, χωρίς όμως να γνωρίζουν από πριν, τι ακριβώς θα μπορούσε να είναι αυτό. Και επίσης χρησιμοποιούν το δεξί τους ημισφαίριο για να συνδέονται με τον κόσμο. Προσεγγίζουν τους συντρόφους τους και δένονται μαζί τους χρησιμοποιώντας μάλλον το δεξί τους ημισφαίριο. 00:03:06 - 00:03:33 Αλλά όταν ερχόμαστε στους ανθρώπους … και είναι αλήθεια ότι πράγματι στους ανθρώπους, αυτό το είδος της προσοχής είναι μία από τις μεγάλες διαφορές. Το δεξί ημισφαίριο παρέχει μια σταθερή, ευρεία, ανοικτή, σαφή επαγρύπνηση-εγρήγορση ενώ το αριστερό ημισφαίριο παρέχει μια στενή, αυστηρά επικεντρωμένη στις λεπτομέρειες, προσοχή. Και οι άνθρωποι που χάνουν το δεξί τους ημισφαίριο έχουν έναν παθολογικό περιορισμό του οπτικού πεδίου της προσοχής τους. 00:03:33 - 00:04:13 Αλλά οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί. Η σημαντική διαφορά στον άνθρωπο είναι οι μετωπιαίοι λοβοί και ο σκοπός αυτού του μέρους του εγκεφάλου, είναι να αναστέλλει, να αναστέλλει τον υπόλοιπο εγκέφαλο, να σταματά αυτό που θα συνέβαινε αυθόρμητα, κατ’ ευθείαν, έτσι ώστε μένοντας πίσω στον χρόνο και τον χώρο, να παίρνει αποστάσεις από την αμεσότητα της εμπειρίας. Κι αυτό μας δίνει τη δυνατότητα να κάμνουμε δύο πράγματα. Μας επιτρέπει να κάνουμε αυτό, στο οποίο πάντα οι νευροεπιστήμονες μας λένε ότι είμαστε πολύ καλοί, μας επιτρέπει να έχουμε στρατηγική, και εφ' ετέρου να είμαστε μακιαβελικοί (διπρόσωποι, διπλωμάτες). Και αυτό είναι ενδιαφέρον για μένα γιατί αυτό είναι απόλυτα σωστό. Μπορούμε να διαβάζουμε τις σκέψεις και τις προθέσεις των άλλων ανθρώπων και αν θέλουμε μπορούμε να τους εξαπατούμε. 00:04:13 - 00:04:44 Αλλά αυτό που πάντα παραβλέπουμε εδώ είναι ότι αυτή μας η ικανότητα μας επέτρεψε επίσης να αποκτήσουμε ενσυναίσθηση, επειδή μας πρόσφερε την αναγκαία απόσταση από τον κόσμο. Εάν βρίσκεσαι σε υπερένταση απλά χτυπάς. Αλλά εάν μπορείς να συγκρατηθείς θα δεις ότι και ο απέναντι είναι ένα άτομο σαν εσένα και μπορεί να έχει ενδιαφέροντα, αξίες και αισθήματα σαν τα δικά σου, και τότε μπορείς να κάνεις δεσμό. Υπάρχει ένα είδος αναγκαίας απόστασης όπως στο διάβασμα: από πολύ κοντά, δεν μπορείς να δεις τίποτα, από πολύ μακριά, δεν μπορείς να διαβάσεις. 00:04:44 - 00:04:54 Έτσι, η δυνατότητα αποστασιοποίησης μας από τον κόσμο δημιουργεί μέσα μας τα διάφορα ανθρώπινα χαρακτηριστικά, τόσο τα μακιαβελικά (ιδιοτελή) όσο και τα εράσμια (αλτρουιστικά). 00:04:54 - 00:05:25 Τώρα για να κάνουμε το μακιαβελικό υλικό να χειραγωγήσει τον κόσμο, που είναι πολύ σημαντικό, πρέπει να είμαστε σε θέση να το χρησιμοποιήσουμε, αλληλεπιδρώντας με τον κόσμο και χρησιμοποιώντας τον προς όφελος μας. Το φαγητό είναι η αφετηρία. Αλλά επίσης με το αριστερό μας ημισφαίριο πιάνουμε πράγματα, χρησιμοποιώντας το δεξί μας χέρι, και φτιάχνουμε εργαλεία. Επίσης χρησιμοποιούμε τη περιοχή του αριστερού ημισφαιρίου για τη γλώσσα για να κατανοήσουμε πράγματα, όπως λέμε, «για να τα πιάσουμε». Έτσι, όταν πρόκειται για κάτι σημαντικό που ήδη γνωρίζουμε και θέλουμε να είμαστε ακριβείς σχετικά με αυτό, χρησιμοποιούμε το αριστερό μας ημισφαίριο κατ’ αυτόν τον τρόπο. 00:05:25 - 00:05:49 Για να το κάνουμε αυτό χρειαζόμαστε μια απλοποιημένη εκδοχή της πραγματικότητας. Εάν πρόκειται να εκστρατεύσεις, δεν σου χρειάζεται, να ξέρεις όλες τις πληροφορίες σχετικά με όλα τα είδη των φυτών που φύονται στο πεδίο της μάχης. Αυτό που σου χρειάζεται να ξέρεις είναι οι ιδιαιτερότητες κάποιων πραγμάτων τα οποία είναι σημαντικά για σένα, οπότε σου αρκούν ένας χάρτης και μερικές σημαιούλες. Δεν είναι η πραγματικότητα αλλά «δουλεύει» καλύτερα. 00:05:49 - 00:06:27 Ο καινοτόμος χαρακτήρας (η φρεσκάδα) του δεξιού ημισφαιρίου το μετατρέπει σε συνήγορο του διαβόλου, πάντα σε επιφυλακή, για πράγματα που μπορεί να είναι διαφορετικά από τις προσδοκίες μας. Βλέπει τα πράγματα σε ευρύ πλαίσιο, αντιλαμβάνεται το κρυμμένο νόημα, τη μεταφορά, τη γλώσσα του σώματος, το ψυχολογικό υπόβαθρο της έκφρασης του προσώπου. Ασχολείται με τον υλικό κόσμο, στον οποίο ενσωματωνόμαστε και με τον οποίο σχετιζόμαστε, αυτόν τον χειροπιαστό κόσμο. Κατανοεί άτομα-πρόσωπα όχι απλώς αφηρημένες κατηγορίες. Έχει προτίμηση για οτιδήποτε ζωντανό κι όχι μηχανικό. Και αυτό είναι τόσο εγγεγραμμένο μέσα μας που ακόμα και στους αριστερόχειρες που χρησιμοποιούν το δεξί τους ημισφαίριο στη καθημερινή τους ζωή για να χειριστούν εργαλεία με το αριστερό τους χέρι, τα εργαλεία και οι μηχανές έχουν κωδικοποιηθεί στο αριστερό τους ημισφαίριο και όχι στο δεξί. 00:06:27 - 00:07:29 Οπότε αυτό είναι πολύ ενδιαφέρον. Και αλλάζει το πώς βλέπουμε το σώμα. Το σώμα μετατρέπεται σ’ ένα σύνολο ξεχωριστών κομματιών για το αριστερό ημισφαίριο. Αν πρόκειται να συνοψίσω όλα τα προηγούμενα θα αποφύγω να πω αυτά που συνηθίζουμε να λέμε: Λόγος και Φαντασία. Επιτρέψτε μου να τονίσω ξεκάθαρα: για τη Φαντασία χρειαζόμαστε και τα δύο ημισφαίρια. Επιτρέψτε μου να τονίσω ξεκάθαρα: για το Λόγο χρειαζόμαστε και τα δύο ημισφαίρια. Οπότε αν πρέπει να συνοψίσω θα πω ότι το αριστερό ημισφαίριο με αφηρημένη, ανεικονική γλώσσα προβάλλει έναν σαφή κόσμο που του παρέχει τη δυνατότητα να διαχειρίζεται πράγματα γνωστά, σταθερά, στατικά, απομονωμένα, ασύνδετα μεταξύ τους, ρητά, γενικής φύσης, αλλά σε τελευταία ανάλυση, άψυχα. Αντίθετα, το δεξί ημισφαίριο προβάλλει έναν κόσμο από πρόσωπα,, που αλλάζουν, εξελίσσονται, διασυνδέονται, παραμένουν άρρητα, ζωντανά όντα με σάρκα και οστά μέσα σε ένα κόσμο γεμάτο ζωή, αλλά στη φύση τους, όντα που ποτέ δεν γίνονται πλήρως κατανοητά, απολύτως γνωστά, και σε αυτό το κόσμο όλα βρίσκονται σε μια διασύνδεση μεταξύ τους. 00:07:29 - 00:07:55 Η γνώση που προκύπτει από το αριστερό ημισφαίριο εντάσσεται μέσα σε ένα κλειστό σύστημα. Έχει το πλεονέκτημα της τελειότητας, αλλά αυτή τη τελειότητα τελικά την πληρώνουμε με το τίμημα της κενότητας, του κενού. Υπάρχει ένα πρόβλημα εδώ σχετικά με τη φύση των δύο αυτών κόσμων. Μας προσφέρουν δύο εκδόσεις του κόσμου τις οποίες προφανώς συνδυάζουμε διαρκώς με διάφορους τρόπους. Έχουμε την ανάγκη να βασιζόμαστε σε βεβαιότητες για να χειραγωγούμε τον κόσμο αλλά για να τον κατανοήσουμε βαθύτερα χρειαζόμαστε τη γνώση που προκύπτει στο δεξί ημισφαίριο. 00:07:55 - 00:08:16 Και αυτό που προτείνω είναι ότι στην ιστορία του δυτικού πολιτισμού τα πράγματα άρχισαν τον 1ο π.Χ. αιώνα, την εποχή του Αυγούστου, και τον 15ο / 16ο αιώνα στην Ευρώπη, με μια θαυμαστή ισορροπία των δύο ημισφαιρίων αλλά και μια αυξανόμενη απόκλιση προς τον τρόπο που βλέπει τα πράγματα το αριστερό ημισφαίριο. 00:08:16 - 00:08:45 Ζούμε σε έναν παράδοξο κόσμο. Επιδιώκουμε την ευτυχία αλλά αυτό μας οδηγεί στη δυσαρέσκεια, μας οδηγεί στη δυστυχία, και στην πραγματικότητα μας οδηγεί σε μια έκρηξη της ψυχικής ασθένειας. Επιδιώξαμε την ελευθερία, αλλά πλέον ζούμε σε έναν κόσμο που όλο και περισσότερο παρακολουθείται από κάμερες CCTV (Κλειστού Κυκλώματος Τηλεόραση-επιτήρηση ή αλλιώς «κάμερες ασφαλείας») και στο οποίο η καθημερινότητα μας καθορίζεται από αυτό που ο Τοκβίλ (1805-1859) είχε ονομάσει, «Δίκτυο μικρών πολύπλοκων κανόνων που κρύβουν τη ζωή και στραγγαλίζουν την ελευθερία». 00:08:45 - 00:09:05 Περισσότερη Πληροφορία – την έχουμε, με τη σέσουλα, αλλά είμαστε όλο και λιγότερο ικανοί να τη χρησιμοποιούμε, να την κατανοούμε, να είμαστε σοφοί. Υπάρχει μια παράδοξη σχέση, απ’ όσα γνωρίζω ως ψυχίατρος, μεταξύ της κακοτυχίας και της επιτυχίας, μεταξύ της χαλιναγώγησης και της ελευθερίας, μεταξύ της γνώσης των επιμέρους και της σοφίας για το όλον. 00:09:05 - 00:09:32 Υποτίθεται και πάλι ότι το μηχανιστικό μοντέλο θα απαντήσει τα πάντα, αλλά δεν το κάνει. Σκεφτείτε: ακόμα κι ο ορθολογισμός θεμελιώνεται σε ένα άλμα που κάνει η διαίσθηση. Δεν υπάρχει κανένας τρόπος να αποδειχθεί ορθολογικά ότι ο ορθολογισμός είναι σωστός τρόπος για να βλέπουμε τον κόσμο. Διαισθανόμαστε ότι ο ορθολογισμός είναι χρήσιμος. Κι αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο. Τελικά ο ορθολογισμός … το ξέρουμε από το θεώρημα του Gödel, το ξέρουμε από αυτά που είπε ο Pascal εκατοντάδες χρόνια πριν από τον Gödel, ότι το έσχατο όριο του ορθολογισμού είναι να καταδείξει τα όρια του ορθολογισμού. 00:09:32 - 00:09:57 Στο σύγχρονο κόσμο μας, έχουμε αναπτύξει κάτι που μοιάζει υπερβολικά με τον κόσμο του αριστερού ημισφαιρίου. Προκρίνομε το κατασκευασμένο παρά το πραγματικό. Η τεχνολογία έγινε σημαντική. Η γραφειοκρατία ανθεί. Η εικόνα όμως είναι κατακερματισμένη. Υπάρχει πολλή ομοιομορφία, το Πως έχει υπαχθεί στο Γιατί. Και η ανάγκη για έλεγχο οδηγεί στη παράνοια τη κοινωνία την οποία επιδιώκουμε να κυβερνούμε και να ελέγχουμε ολοκληρωτικά. 00:09:57 - 00:10:30 Γιατί αυτή η αλλαγή; Νομίζω ότι υπάρχουν τρεις λόγοι. Ο ένας είναι ότι η «ομιλία» του αριστερού ημισφαιρίου είναι πολύ πειστική επειδή αποκεφαλίζει κάθε τι που δεν ταιριάζει με το μοντέλο του και το πετάει μακριά. Έτσι, το μοντέλο που δημιουργεί είναι απολύτως συνεπές, κυρίως, επειδή φτιάχτηκε για να είναι συνεπές. Ονομάζω το αριστερό ημισφαίριο «Μπερλουσκόνι του εγκεφάλου», επειδή ελέγχει τα ΜΜΕ, ... φωνάζει πολύ, κάνει πολύ φασαρία, για λογαριασμό του. Το δεξί ημισφαίριο δεν έχει φωνή και δεν μπορεί να κατασκευάσει αντίστοιχα επιχειρήματα. 00:10:30 - 00:11:08 Επίσης σκέφτομαι (για το αριστερό ημισφαίριο), κι αυτό νομίζω είναι το πιο σημαντικό, ότι υπάρχει κάτι σαν αίθουσα με καθρέφτες και όσο περισσότερο παγιδευόμαστε σ’ αυτή τόσο πιο πολύ ευτελίζουμε και ειρωνευόμαστε, τα πράγματα που θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν να βγούμε έξω από αυτή, και απλώς ξαναεπιστρέφει σε μας ενισχυμένο, αυτό που ήδη ξέρουμε, γι’ αυτό που ξέρουμε, γι’ αυτό που ξέρουμε ... Και θέλω να το ξεκαθαρίσω: δεν αρνούμαι αυτά που μπορεί να προσφέρει το αριστερό ημισφαίριο, κανείς δεν ενδιαφέρεται πιο παθιασμένα, σε μια εποχή στην οποία έχουμε εγκαταλείψει τη λογική, που έχουμε εγκαταλείψει τη συνετή χρήση της γλώσσας, κανείς δεν θα μπορούσε να ενδιαφέρεται πιο παθιασμένα από εμένα, για τη γλώσσα και τη λογική. Απλώς, ακόμα πιο παθιασμένα ενδιαφέρομαι για το δεξί ημισφαίριο και για την ανάγκη να επανακυκλοφορήσουν αυτά που όσα γνωρίζει για το ευρύτερο πλαίσιο. 00:11:08 - 00:11:26 Αποδείχθηκε ότι η σκέψη του Αϊνστάιν κατά κάποιο τρόπο προανήγγειλε αυτό το πράγμα σχετικά με τη δομή του εγκεφάλου. Είχε πει, «Το διαισθητικό μυαλό είναι ιερό Δώρο και το ορθολογικό μυαλό είναι πιστός Υπηρέτης. Έχουμε δημιουργήσει μια κοινωνία που σέβεται τον Υπηρέτη αλλά έχει ξεχάσει το Δώρο». Το κείμενο της ομιλίας στα αγγλικά http://www.thersa.org/ Πηγή: https://www.youtube.com       2. Παρουσίαση του βιβλίου του McGilchrist: The Master and His Emissary: The Divided Brain and the Making of the Western World (Το Αφεντικό κι ο Υπηρέτης του. Ο Διαιρεμένος Εγκέφαλος και η δημιουργία του Δυτικού Κόσμου) στο περιοδικό του MIT: Journal of Interdisciplinary History Randolph Roth. From: Journal of Interdisciplinary History Volume 41, Number 4, Spring 2011, pp. 619-620 | (Project MUSE. Web. 26 Jan. 2013.) «Το Αφεντικό κι ο Υπηρέτης του» είναι βιβλίο που προκαλεί την σκέψη και αξίζει να διαβαστεί από πολλούς, αν και οι περισσότεροι ιστορικοί θα δυσαρεστηθούν από την άποψη του για τη Δυτική ιστορία. Ο McGilchrist ισχυρίζεται ότι η κινητήρια δύναμη της ιστορίας των πολιτισμών δεν βρίσκεται στους θεσμούς ή τις ιδέες, αλλά στον ανθρώπινο εγκέφαλο - ειδικά στον αγώνα για κυριαρχία μεταξύ του δεξιού και αριστερού ημισφαιρίου, τα οποία έχουν ριζικά διαφορετικούς τρόπους σύλληψης και συμμετοχής στον κόσμο. Ο McGilchrist πιστεύει ότι η διαίρεση των εγκεφάλων σε δύο εξειδικευμένα ημισφαίρια διαδόθηκε μεταξύ των σπονδυλωτών, επειδή η εξέλιξη ευνόησε τα είδη τα οποία μπορούσαν να έχουν δύο «τύπους προσοχής ... να φέρουν στον κόσμο». Επιβίωσαν τα είδη που μπορούσαν «να εστιάζουν στενά και με ακρίβεια» προκειμένου να διαχειρίζονται τον κόσμο ώστε να καλύπτουν τις ανάγκες τους για τροφή και στέγη, αλλά επίσης μπορούσαν να είναι ανοικτά σε ευρύτερες εντυπώσεις των άλλων και του κόσμου γενικότερα: «Έχω την ανάγκη να αντιλαμβάνομαι τον εαυτό μου ως μέλος της κοινωνικής ομάδας μου, για να βλέπω τους πιθανούς συμμάχους και επιπλέον να βλέπω τους πιθανούς συντρόφους ή εχθρούς». Εδώ οφείλω να αισθάνομαι τον εαυτό μου ως μέρος ενός συνόλου μεγαλύτερου από τον εαυτό μου, και ακόμη να υπάρχω μέσα και διαμέσου αυτού του «κάτι» το οποίο είναι τόσο μεγαλύτερο από εμένα. ... Αυτό απαιτεί λιγότερο μια εσκεμμένα σκηνοθετημένη, στενά εστιασμένη προσοχή και περισσότερο μια ανοιχτή, δεκτική, ευρέως διαχεόμενη εγρήγορση προς οτιδήποτε υπάρχει, με συμμαχίες έξω από τον εαυτό. Οι δύο τρόποι προσέγγισης του κόσμου μπορούν να παρεμβαίνουν ο ένας στον άλλο. Ο πρώτος απαιτεί μια «αναγκαία αποστασιοποίηση» η οποία μας επιτρέπει να ελέγχουμε και να χειριζόμαστε το φυσικό και κοινωνικό μας περιβάλλον, ενώ ο δεύτερος απαιτεί να διατηρούμε μια «διευρυμένη αντίληψη για τον κόσμο όπως έρχεται σε μας». Τα νευρωνικά δίκτυα που διευκολύνουν αυτούς τους δύο τρόπους λειτουργίας της προσοχής προς τον κόσμο βρίσκονται σε διαφορετικά μέρη του εγκεφάλου ώστε να ελαχιστοποιείται ο βαθμός παρέμβασης του ενός στον άλλο - το δίκτυο της «προσήλωσης» βρίσκεται κυρίως στο αριστερό ημισφαίριο και το δίκτυο της «δεκτικότητας» στο δεξί. Στην ιδανική περίπτωση, σύμφωνα με την άποψη του McGilchrist, τα ημισφαίρια εργάζονται από κοινού με δημιουργική ένταση για να διευκολύνουν την επιβίωση και την πολιτισμική πρόοδο, αλλά η σχέση τους είναι «εγγενώς ασταθής». Η αριστερή πλευρά του εγκεφάλου έχει την τάση να προσπαθεί να κυριαρχεί πάνω στη δεξιά πλευρά. Ο McGilchrist πιστεύει όπως ο Φρόυντ, ο Νίτσε και ο Χάιντεγκερ ότι από την εποχή της αρχαιότητας συμβαίνει «μια διαχρονική επιβολή του ορθολογισμού πάνω στον φυσικό χώρο της διαίσθησης ή του ενστίκτου», η οποία κατά τη γνώμη του είχε ολέθριες συνέπειες για το Δυτικό πολιτισμό. Αυτή η επιβολή έχει αναδιαμορφώσει τον ανθρώπινο εγκέφαλο, ενισχύοντας την ικανότητα (του αριστερού ημισφαιρίου) για συλλογή πληροφοριών, χειραγώγηση και εκμετάλλευση, σε βάρος της ικανότητας (του δεξιού ημισφαιρίου) για σοφία, ενσυναίσθηση και αλτρουισμό. Το αποτέλεσμα ήταν «μια αυξανόμενη αποσύνδεση των γνωστικών από τις συναισθηματικές διεργασίες» η οποία έχει επιφέρει υποτίμηση του σώματος, της τέχνης και της θρησκείας υπέρ της επιστήμης και της πλεονεξίας. Η ισχυροποίηση του αριστερού ημισφαιρίου έχει διευκολύνει «την καταστροφή και λεηλασία του φυσικού κόσμου, και την αλλοτρίωση καθιερωμένων πολιτισμών», αφήνοντας τους ανθρώπους με μειωμένη διασύνδεση μεταξύ τους και λιγότερο ευτυχισμένους. Ο McGilchrist θαυμάζει την προσπάθεια των ρομαντικών ευρωπαίων φιλοσόφων να αποκαταστήσουν την ισορροπία μεταξύ της «ενσωματωμένης» και της «ανεξάρτητης» σκέψης (embedded and detached thinking), αλλά οι προσπάθειες τους απέβησαν άκαρπες. Ο τρόπος σκέψης του αριστερού εγκεφάλου (Left-brain thinking) κυριαρχεί στο Δυτικό πολιτισμό από το Διαφωτισμό και μετά. Η παράξενη θέαση (dystopian view) του McGilchrist για το παρόν διαπερνά κάθε σελίδα της αιρετικής του ιστορίας του Δυτικού πολιτισμού - μιας ιστορίας που οι περισσότεροι επαγγελματίες ιστορικοί θα βρουν τραβηγμένη, ιδίως επειδή εισηγείται την άποψη ότι οι αρχαίοι Έλληνες διέθεταν περισσότερη ενσυναίσθηση και λιγότερο ωφελιμισμό από τους σύγχρονους Ευρωπαίους. Αλλά η κεντρική του άποψη ότι δεν μπορούμε να καταλάβουμε την ιστορία χωρίς την κατανόηση των επιπτώσεων της στον ανθρώπινο εγκέφαλο και το αντίστροφο, είναι πειστική. Πηγή: Copyright © 2011 Massachusetts Institute of Technology and The Journal of Interdisciplinary History       3. Απόσπασμα συνέντευξης που έδωσε ο Iain McGilchrist Neuropsychology, Coming Alive with the Right Metaphor Narda Azaria Dalgleish Στο δεύτερο μισό του βιβλίου σας αναφέρεστε με στοργή στο ψηφιδωτό της Δέησης της Μονής της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη. Μου έκανε εντύπωση που το ψηφιδωτό στην είσοδο περιγράφει τον Χριστό ως «Χώρα των Ζώντων» - (μου έκανε εντύπωση, γιατί μου αρέσει η ιδέα ότι το «να Είναι» [«to be»] κάποιος, ή το «να είναι κάποιος με την πλήρη έννοια ανθρώπινο ον», σημαίνει να είναι «Χώρα φανέρωσης» της Ζωντάνιας. Θα ήθελα πολύ να ακούσω για το, ποιό νοιώθετε ότι είναι το νόημα και η σπουδαιότητα της τέχνης, και την άποψή σας για το ψηφιδωτό της Δέησης της Μονής της Χώρας. Iain McGilchrist Τα ψηφιδωτά της Μονής της Χώρας τα είδα για πρώτη φορά περίπου πριν 40 χρόνια και μου ήταν αδύνατο να «ξεκολλήσω» από αυτά. Δεν νομίζω ότι κάποιος πρέπει να είναι Χριστιανός ή οπαδός κάποιας πίστης για να αντιληφθεί τη δύναμή τους. Εξωτερικά δεν λένε τίποτα, κι όμως δεν αφήνουν τίποτα, σχετικά με την τραγικότητα του ανθρώπου, ανείπωτο. Αποτελούν παράδειγμα για το πόσο μπορεί εκπληκτικά να εμπνέει και να αλλάζει τη ζωή η αληθινή τέχνη. Στην πλειοψηφία της η τέχνη, στις μέρες μας, έχει εμπορευματοποιηθεί, είναι εαυτο-συνειδητή (αυτιστική), προσπαθεί κυρίως να είναι έξυπνη, να «βγάλει όνομα» ο καλλιτέχνης, να αποκτήσει οικονομική αξία. Όμως δεν γνωρίζουμε το όνομα του προσώπου ή των προσώπων που ολοκλήρωσαν αυτά τα ψηφιδωτά. Ο καλλιτέχνης δεν το θεώρησε σημαντικό. Στην εκκοσμικευμένη εποχή μας υπάρχει ανάγκη, περισσότερο παρά ποτέ, οι τέχνες να προκαλούν μια αίσθηση του υπερβατικού, να μεταδίδουν αυτό που ονομάσατε «Ζωντάνια». Πηγή: About_TheMasterAndHisEmissary_IainMcGilchrist.pdf       4. Το 2012 ο Iain McGilchrist εξέδωσε και ένα άλλο, σχετικό με το θέμα, βιβλίο: The Divided Brain and the Search for Meaning. Why Are We So Unhappy?   The Divided Brain and the Search for Meaning. Why Are We So Unhappy? (Ο Διαιρεμένος Εγκέφαλος και η Αναζήτηση Νοήματος. Γιατί Είμαστε τόσο Δυστυχείς;) ................................ Το αριστερό ημισφαίριο μας λέει ότι το ερώτημα για το νόημα είναι άνευ νοήματος, γιατί δεν είναι εξοπλισμένο να τα βγάλει πέρα με το νόημα ή την κατανόηση, αλλά με την εκμετάλλευση-χειραγώγηση και την επεξεργασία. Χλευάζει, περιφρονεί τέτοια ερωτήματα επειδή μπορεί να συλλαμβάνει μόνο το είδος της απάντησης που είναι σαφής και δικαίως (από την οπτική του γωνία) τα απορρίπτει ως μη επαληθεύσιμα. Αυτό έχει σαν συνέπεια να γινόμαστε όντα εξαπατημένα από την ιδέα ότι αυτό που μετράει είναι η πετυχημένη χειραγώγηση του κόσμου. Αλλά και η διαίσθηση και η εμπειρία μας ότι δεν έχουν έτσι τα πράγματα. Αντίθετα μ’ αυτή την εύθραυστη αισιοδοξία η οποία συνεχώς διαφημίζεται συχνά και από εκπροσώπους κυβερνήσεων, η διάθεση που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη εποχή είναι η απογοήτευση. Αυτό δεν είναι απλώς άποψη μου, είναι ένα γεγονός που έχει να κάνει με το πως έχουν τα πράγματα. Οι άνθρωποι είναι, μετρήσιμα, λιγότερο ευτυχισμένοι σήμερα από ότι ήταν πριν σαράντα χρόνια, όταν για πρώτη φορά αρχίσαμε να μετράμε, παρά τις εντυπωσιακές βελτιώσεις από την άποψη της υλικής ευημερίας. Υπάρχουν πολλά για τα οποία μπορούμε να είμαστε υπερήφανοι, η πρόοδος στην καταπολέμηση των νόσων είναι ένα μόνο παράδειγμα, και ζούμε περισσότερο - αλλά απωθώντας το ερώτημα: «Γιατί;». ................................