|
Αποσπάσματα αντιγραμμένα από το βιβλίο του Βίκτωρ Φρανκλ, «Το Νόημα της Ζωής», εκδ. Ψυχογιός Ιανουάριος 2014 6η ανατύπωση:
Ευτυχία, Επιτυχία και το Νόημα της Ζωής Όλοι μας έχουμε βιώσει τον πόνο κάποια στιγμή. Την πιο σκοτεινή στιγμή, ξεκινάει μια νέα αρχή. Όμως, ενώ όλοι υπέφεραν μου έδωσαν την ευκαιρία να συλλέξω μαρτυρίες για μια από τις μεγαλύτερες δυνατότητες του ανθρώπου. Τη μετατροπή μιας προσωπικής τραγωδίας σε θρίαμβο του ανθρώπου (Βίκτωρ Φρανκλ, «Το νόημα της Ζωής», εκδ. Ψυχογιός Ιανουάριος 2014 6η ανατύπωση, Η Λογοθεραπεία με λίγα λόγια, Το νόημα του πάσχειν, σελ. 172). Πιστέψτε με, έχουμε ένα σπουδαίο μάθημα να διδαχθούμε από τα δύο στρατόπεδα και τους φυλακισμένους. Σε όμοιες συνθήκες, οι φυλακισμένοι που οραματίζονταν κάτι για το μέλλον υπήρχε ελπίδα να επιζήσουν. Νομίζω ότι οι επιζήσαντες τα κατάφεραν επειδή είχαν ένα προσανατολισμό προς κάποιο νόημα. Θα είμαι σαφής. Ο πόνος έχει νόημα μόνο υπό μία προϋπόθεση. Αν δεν μπορείς να αφαιρέσεις την αιτία του πόνου, αυτό που έχει σημασία τότε, είναι η στάση σου απέναντι στη μοίρα που δεν μπορεί να αλλάξει, σε μια κατάσταση που δεν μπορεί να αλλάξει, τότε μπορείς και πρέπει να αλλάξεις τη στάση σου (Βίκτωρ Φρανκλ, «Το νόημα της Ζωής», εκδ. Ψυχογιός Ιανουάριος 2014 6η ανατύπωση, Η Λογοθεραπεία με λίγα λόγια, σελ. 172). Η προτεραιότητα είναι να αλλάξεις με τη δράση σου μια κατάσταση που προκαλεί πόνο, όμως, ανωτερότητα είναι η στάση που υιοθετείς ηρωικά, όταν η κατάσταση δεν μπορεί να αλλάξει (Βίκτωρ Φρανκλ, «Το νόημα της Ζωής», εκδ. Ψυχογιός Ιανουάριος 2014 6η ανατύπωση, Για έναν τραγικό οπτιμισμό, σελ. 220). Ελπίζω να κατανοείτε τι προσπαθώ να σας μεταδώσω. Θέλω να δηλώσω και το εξής: Αν και η αυτοκτονία δεν μπορεί να οφείλεται πάντα σε απουσία νοήματος, οι αυτόχειρες θα ξεπερνούσαν την πρόθεσή τους να αυτοκτονήσουν αν είχαν κάποιο νόημα στη ζωή τους (Βίκτωρ Φρανκλ, «Το νόημα της Ζωής», εκδ. Ψυχογιός Ιανουάριος 2014 6η ανατύπωση, Για έναν τραγικό οπτιμισμό, σελ. 211). Η ευθύνη είναι στα χέρια σας. Πώς θα είστε σε δέκα χρόνια; Πώς θα κοιτάτε πίσω σε δέκα χρόνια από τώρα; Όταν δεν μπορούμε να αλλάξουμε μία κατάσταση η πρόκληση είναι να αλλάξουμε τον εαυτό μας.
Αποσπάσματα από ομιλία του Βίκτωρ Φρανκλ
(Viktor Frankl, «Man's Search for Meaning. An Introduction to Logotherapy», Preface to the 1984 Edition, p. 16-17. Στο Διαδίκτυο: http://worldtracker.org/.
Η επιτυχία και η ευτυχία είναι σαν την σκιά, όσο την κυνηγάμε φεύγει, αν την παρατήσουμε και στραφούμε προς το φως ... μας ακολουθεί ... και όσο πλησιάζουμε προς το φως τόσο πιο έντονη γίνεται ... Κι αυτό δεν είναι απλώς ένα παράδοξο της φύσης, ένα παιχνίδι της μοίρας ... εξηγείται πολύ ωραία από αυτά που λέει ο Iain Mcgilchrist για την αναζήτηση του Νοήματος και τον Διαιρεμένο εγκέφαλο ((«Iain McGilchrist - Εγκεφαλικά Ημισφαίρια και Δυτικός Κόσμος»). Για να μπορέσει να βιώσει ο εγκέφαλος μας καταστάσεις ευτυχίας, ευφορίας, πληρότητας και αρμονίας πρέπει να περιοριστεί η αρρωστημένη κυριαρχία του αριστερού μας εγκεφαλικού ημισφαιρίου, να τονωθεί η παραμελημένη του δεξιού και να επιτευχθεί αρμονική συλλειτουργία και συνεργασία και των δύο.
«Δυνάμεις πέρα από τον έλεγχο σου μπορούν να σου πάρουν όλα όσα έχεις, εκτός από ένα, την ελευθερία σου να επιλέξεις πως θα αντιδράσεις στην κατάσταση. Δεν μπορείς πάντα να ελέγχεις τι συμβαίνει στη ζωή σου, αλλά πάντα μπορείς να ελέγχεις τι θα αισθανθείς και τι θα κάνεις σχετικά με αυτό που σου συμβαίνει. Έτσι ποτέ δεν μένουμε δίχως τίποτα εφόσον διατηρούμε την ελευθερία να επιλέξουμε πως θα αντιδράσουμε» (Βίκτωρ Φρανκλ, «Το νόημα της Ζωής», εκδ. Ψυχογιός Ιανουάριος 2014 6η ανατύπωση, Πρόλογος, σελ. 15).
«Η αγάπη πάει πολύ πιο πέρα από την σωματική υπόσταση του αγαπημένου προσώπου. Το εάν είναι ή όχι πράγματι παρών, το εάν είναι ή όχι ακόμα ζωντανός, παύει με κάποιον τρόπο να είναι σημαντικό. ... Τίποτα δεν μπορεί να αγγίξει τη δύναμη της αγάπης» (Βίκτωρ Φρανκλ, «Το νόημα της Ζωής», εκδ. Ψυχογιός Ιανουάριος 2014 6η ανατύπωση, Εμπειρίες σ' ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης, σελ. 74-75).
Δεν υπάρχει τίποτα στον κόσμο, θα τολμήσω να πω, που θα βοηθούσε αποτελεσματικά κάποιον να επιβιώσει ακόμη και στις χειρότερες συνθήκες όσο η γνώση ότι υπάρχει ένα νόημα στη ζωή του. Υπάρχει μεγάλη σοφία στα λόγια του Νίτσε: «Αυτός που έχει ένα γιατί για να ζήσει, μπορεί να υπομείνει σχεδόν το κάθε τι» («He who has a why to live for, can bear almost any how») (Βίκτωρ Φρανκλ, «Το νόημα της Ζωής», εκδ. Ψυχογιός Ιανουάριος 2014 6η ανατύπωση, σελ. 161).
Βιογραφία του ΦρανκλΟ Βίκτωρ Φρανκλ ήταν καθηγητής Νευρολογίας και Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, πρόεδρος της Αυστριακής Ιατρικής Εταιρείας της Ψυχοθεραπείας και, επί 25 χρόνια, διευθυντής της περίφημης Νευρολογικής Πολυκλινικής της Βιέννης. Είναι ο ιδρυτής της λεγόμενης «Τρίτης Σχολής Ψυχοθεραπείας της Βιέννης». Για τη μέθοδο ψυχοθεραπείας που εφάρμοζε επέλεξε τον όρο, Λογοθεραπεία. Το έργο του Φράνκλ επικεντρώνεται στο ερώτημα για το Νόημα.
Ο Φρανκλ 3 χρονών ήθελε να γίνει γιατρός. ... Στις αυτοβιογραφικές του σκέψεις θυμάται ότι από μικρός «σκεφτόμουν μερικά λεπτά σχετικά με το νόημα της ζωής. Ιδίως σχετικά με το νόημα της επερχόμενης ημέρας και το νόημά της για μένα». Έφηβος γοητεύτηκε από τη φιλοσοφία, την πειραματική ψυχολογία και την ψυχανάλυση. Άρχισε να αλληλογραφεί με τον Φρόιντ και έστειλε «μια μελέτη η οποία, μετά από προσωπική παράκληση και παρέμβαση του Φρόιντ δημοσιεύτηκε στο International Journal of Psychoanalysis το 1924» (Viktor Frankl, Κραυγή απόγνωσης για νόημα στη ζωή. Ψυχοθεραπεία και Ανθρωπισμός, εκδ. Ταμασσός Λευκωσία 2002, σ. 10). Εγκρίθηκε και αργότερα δημοσιεύτηκε. 16 χρονών γράφτηκε σε ένα εργαστήριο φιλοσοφίας για ενηλίκους. Ο καθοδηγητής, αναγνωρίζοντας την πρόωρη διάνοια του Φρανκλ, τον κάλεσε να κάνει μια διάλεξη σχετικά με το νόημα της ζωής. Ο Φρανκλ είπε στους ακροατές του: «Εμείς οι ίδιοι οφείλουμε να απαντήσουμε στα ερωτήματα που μας θέτει η ζωή, και στα ερωτήματα αυτά μπορούμε να αποκριθούμε μόνο με το να είμαστε υπεύθυνοι για την ύπαρξή μας». Υπό την επίδραση των ιδεών του Φρόιντ, ο Φρανκλ αποφάσισε, ενόσω ήταν ακόμη στο γυμνάσιο να γίνει ψυχίατρος. (Βίκτωρ Φρανκλ, «Το νόημα της Ζωής», εκδ. Ψυχογιός Ιανουάριος 2014 6η ανατύπωση, σελ. 232-233). Αρχικά ενδιαφέρθηκε για την ψυχανάλυση του Φρόιντ, το 1924 εντάχθηκε στην «Εταιρεία για την Ατομική Ψυχολογία» του Alfred Adler. Το 1927 αποκλείστηκε από την Εταιρεία επειδή είχε «αποκλίνουσες σκέψεις». Επηρεάστηκε από τη φιλοσοφική ανθρωπολογία του Max Scheler με βάση την οποία αργότερα ανέπτυξε την δική του θεωρία της Λογοθεραπείας (της θεραπείας μέσω της εξεύρεσης νοήματος). Ο Φράνκλ στον όρο Λογοθεραπεία χρησιμοποιεί την λέξη «λόγος» με τη έννοια του σκοπού, του νοήματος κι όχι της ομιλίας. Η Λογοθεραπεία του βασίστηκε στην πεποίθηση ότι η προσπάθεια για ανεύρεση νοήματος στη ζωή είναι το πιο ισχυρό κίνητρο για τον άνθρωπο. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου εργάστηκε ως ψυχίατρος στο νοσοκομείο Rothschild της Βιέννης. Παρά το γεγονός ότι του χορηγήθηκε βίζα για της ΗΠΑ, παρέμεινε στην Αυστρία προκειμένου να προστατεύσει τους Εβραίους γονείς του. Στις 25 Σεπτεμβρίου του 1942, ο ίδιος και η οικογένειά του στάλθηκαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, στο Γκέτο Theresienstadt, στις 19 Οκτωβρίου 1944 μεταφέρθηκε με τη γυναίκα του στο Άουσβιτσ και τις 25 Οκτωβρίου 1944 κατέληξε στο Νταχάου όπου έμεινε μέχρι τον Μάρτιο του 1945. Απελευθερώθηκε στις 27 Απριλίου 1945. Την πρώτη ημέρα της επιστροφής του στη Βιέννη, από το στρατόπεδο Τίρκενχαϊμ, τον Αύγουστο του 1945, ο Φρανκλ έμαθε ότι η σύζυγός του, η Τίλι, είχε πεθάνει, έγκυος, από αρρώστια ή λιμοκτονία στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπέργκεν-Μπέλσεν. Οι γονείς του και ο αδελφός του είχαν επίσης πεθάνει στα στρατόπεδα. ... Πίστευε έντονα στη συμφιλίωση παρά στην εκδίκηση· κάποτε παρατήρησε: «Δεν ξεχνώ κανένα από όσα καλά μου έκαναν, και δεν κρατώ κακία για κανένα κακό». Το 1948 παντρεύτηκε την Ελεανόρε Σβιντ που, όπως και η πρώτη του σύζυγος, ήταν νοσοκόμα. Σε αντίθεση με την Τίλι, που ήταν Εβραία, η Έλι ήταν καθολική. (Βίκτωρ Φρανκλ, «Το νόημα της Ζωής», εκδ. Ψυχογιός Ιανουάριος 2014 6η ανατύπωση, σελ. 239-241). Τα σχεδόν τρία χρόνια που πέρασε στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ήταν μια εμπειρική επιβεβαίωση της «επιβιωτικής αξίας» του Νοήματος (του «λόγου»). Από το 1945 μέχρι το 1970 ήταν επικεφαλής της Νευρολογικής κλινικής της Πολυκλινικής της Βιέννης. Την πρόσκληση του στο Χάρβαρντ το 1961 ακολούθησαν διαλέξεις σε 208 πανεπιστήμια σε όλο τον κόσμο. Έγινε καθηγητής στο Χάρβαρντ, στο Στάνφορντ και στο Πανεπιστήμιο του Πίτσμπουργκ, και ήταν Ομότιμος Καθηγητής της Λογοθεραπείας στο United States International University του Σαν Ντιέγκο, 28 φορές ανακηρύχθηκε επίτιμος Διδάκτωρ από διάφορα Πανεπιστήμια και έλαβε πολλά άλλα σημαντικά βραβεία μεταξύ των οποίων το Βραβείο Oscar Pfister με το οποίο τον τίμησε η Αμερικανική Ψυχιατρική Ένωση (http://www.psychiatry.org/) το 1985 με αφορμή το βιβλίο του «Man's Search for Meaning» (στα ελληνικά: «Το νόημα της ζωής») (http://www.psichogios.gr/). Τα 39 βιβλία του μεταφράστηκαν σε 38 γλώσσες και το πρώτο του βιβλίο, «Το Νόημα της Ζωής» έχει πουλήσει πάνω από 12 εκατομμύρια αντίτυπα και το 1991, μια έρευνα που διεξήγαγε η Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου, ζητώντας από τους αναγνώστες να κατονομάσουν «ένα βιβλίο που άλλαξε τη ζωή σας», το ανέδειξε ανάμεσα στα δέκα βιβλία στην Αμερική που ασκούν μεγαλύτερη επιρροή. Ο Βίκτωρ Φρανκλ δίδασκε μέχρι το 1996. (Shane J. Lopez , The Encyclopedia of Positive Psychology, A John Wiley & Sons, Ltd., Publication 2009, λήμμα: Frankl, Viktor Emil. Στο Διαδίκτυο: http://www.blackwellreference.com/.
Εργογραφία του Φρανκλ στα ελληνικά:
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ - Χάρολντ Σ. Κούσνερ - σελ. 13
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΚΔΟΣΗ ΤΟΥ 1992
(Βίκτορ Ε. Φρανκλ, Βιέννη, 1992) - σελ. 19 ......................................................................... «Μη σκοπεύετε στην επιτυχία – όσο πιο πολύ αποβλέπετε στην επιτυχία και την κάνετε στόχο σας, τόσο πιο πιθανόν είναι να ξαστοχήσετε. Γιατί η επιτυχία, όπως και η ευτυχία, δεν μπορούν να αναζητηθούν· πρέπει να προκύψουν, και δεν προκύπτουν παρά μονάχα ως αθέλητο επακόλουθο της αφοσίωσής σας σε ένα σκοπό μεγαλύτερο από τον εαυτό σας ή ως υποπροϊόν της παράδοσής σας σε έναν άνθρωπο άλλον από τον ίδιο τον εαυτό σας. Η ευτυχία πρέπει να συμβεί, και το ίδιο ισχύει και για την επιτυχία: πρέπει να την αφήσετε να συμβεί με το να μη νοιάζεστε γι’ αυτήν. Θέλω να ακούτε τι σας επιβάλλει η συνείδησή σας να κάνετε, και να συνεχίζετε να το κάνετε με την καλύτερή σας γνώση. Τότε θα ζήσετε για να δείτε ότι μακροπρόθεσμα –μακροπρόθεσμα, λέω– η επιτυχία θα σας ακολουθήσει, ακριβώς γιατί είχατε πια ξεχάσει να τη σκέφτεστε». ............................................................................... Λίγο πριν εισέλθουν στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο οι Ηνωμένες Πολιτείες, είχα μια πρόσκληση να πάω στο Αμερικανικό Προξενείο στη Βιέννη να παραλάβω τη μεταναστευτική βίζα μου. Οι γηραιοί γονείς μου ήσαν πολύ χαρούμενοι, καθώς προσδοκούσαν ότι θα μου επιτρεπόταν σύντομα να φύγω από την Αυστρία. Ωστόσο, ξαφνικά δίστασα. Με κατέκλυσε το ερώτημα: μπορούσα πράγματι να αφήσω τους γονείς μου μόνους τους να αντιμετωπίσουν τη μοίρα τους, να σταλούν, αργά ή γρήγορα, σ’ ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης, ή ακόμη και σ’ ένα λεγόμενο στρατόπεδο εξόντωσης; Που βρισκόταν η ευθύνη μου; Θα έπρεπε να αναθρέψω το πνευματικό μου τέκνο, τη λογοθεραπεία, μεταναστεύοντας σε γόνιμο έδαφος όπου θα μπορούσα να γράψω τα βιβλία μου; Ή θα έπρεπε να επικεντρωθώ στα καθήκοντά μου ως αληθινό παιδί, παιδί των γονέων μου, που οφείλει να κάνει ό,τι θα μπορούσε για να τους προστατέψει; Συλλογίστηκα το ζήτημα με τον έναν και με τον άλλο τρόπο, αλλά δεν κατάφερνα να καταλήξω σε μια λύση^ ήταν το είδος του διλήμματος που σε κάνει να εύχεσαι ένα «σημάδι απ’ τον Θεό», καθώς λέμε. Και τότε ήταν που πρόσεξα ένα κομμάτι μάρμαρο πάνω σ’ ένα τραπέζι στο σπίτι. Όταν ρώτησα τον πατέρα μου γι’ αυτό, μου εξήγησε ότι το είχε βρει στο σημείο όπου οι εθνικοσοσιαλιστές είχαν πυρπολήσει ολοσχερώς τη μεγαλύτερη συναγωγή της Βιέννης. Το είχε πάρει αυτό το κομμάτι και το είχε φέρει στο σπίτι, γιατί ήταν μέρος από τις Δέλτους όπου ήσαν χαραγμένες οι Δέκα Εντολές. Ένα επίχρυσο εβραϊκό γράμμα ήταν σκαλισμένο στο μαρμάρινο κομμάτι· ο πατέρας μου είπε ότι το γράμμα αυτό αντιπροσώπευε μία από τις Εντολές. Έσπευσα να τον ρωτήσω: «Ποια;» Εκείνος απάντησε: «Τίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου, ίνα εύ σοι γένηται, και ίνα μακροχρόνιος γένη επί της γης της αγαθής σου δίδωσί σοι». Εκείνη τη στιγμή αποφάσισα να μείνω με τον πατέρα μου και τη μητέρα μου εκεί, στη γη, και να αφήσω την αμερικανική βίζα να εκπνεύσει.
ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ Σ’ ΕΝΑ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ - σελ. 25
(σελ. 72-78)
Η ΛΟΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕ ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ - σελ. 151
«Η λογοθεραπεία αποκλίνει από την ψυχανάλυση στο μέτρο που θεωρεί τον άνθρωπο ένα ον του οποίου η κύρια μέριμνα συνίσταται στο να εκπληρώσει ένα νόημα μάλλον παρά στην απλή ικανοποίηση ορμών και ενστίκτων, ή απλώς στο να συμφιλιώνει τις συγκρουόμενες αξιώσεις του id, του εγώ και του υπερεγώ του, ή στην απλή προσαρμογή και τακτοποίηση [ρύθμιση] στην κοινωνία και στο περιβάλλον» (Βίκτωρ Φρανκλ, «Το νόημα της Ζωής», εκδ. Ψυχογιός Ιανουάριος 2014 6η ανατύπωση, σελ. 161). Εδώ είναι χρήσιμη μια υποσημείωση που να εξηγεί στον αναγνώστη τους όρους «id», «εγώ» και «υπερεγώ» όπως χρησιμοποιούνται στη ψυχανάλυση: Το id, ego, superego [λατινικά] (το Εκείνο, το Εγώ και το Υπερεγώ), κατά τον Φρόυντ, είναι οι τρεις συνιστώσες της ανθρώπινης προσωπικότητας. Το id, το Εκείνο, υποκινείται από δύο βασικά ένστικτα: 1ον το ένστικτο για τη διατήρηση της ζωής και την αναζήτηση ευχαρίστησης που το ονόμασε «Έρως». Το ένστικτο αυτό πηγάζει από τη λίμπιντο, από τη λατινική λέξη lidido που σημαίνει αρχικά επιθυμία, αλλά στη θεωρία του Φρόυντ έφτασε να σημαίνει κυρίως τη σεξουαλική ορμή, τον πόθο, τη δίψα για απόλαυση σεξουαλικής ηδονής. Και 2ον το ένστικτο που το ονόμασε «Θάνατος». Ο Φρόυντ θεωρεί ότι επειδή στη ζωή υπάρχει μάλλον πόνος παρά απόλαυση, ο θάνατος μας υπόσχεται απελευθέρωση από τον πόνο και αυτό το ένστικτο εκφράζεται με την έντονη επιθυμία για ξεκούραση και ύπνο, διάβασμα βιβλίων και παρακολούθηση ταινιών και γενικά με δραστηριότητες που μας βοηθάνε να ξεχάσουμε την δυσάρεστη καθημερινότητα. Το id είναι σαν ένα σκοτεινό υπόγειο γεμάτο φίδια που προσπαθούν να βγουν στην επιφάνεια, είναι ένα καζάνι που βράζει γεμάτο από την πρωτόγονη διψά για ηδονή, είναι ένα σκοτεινό και απρόσιτο μέρος της προσωπικότητάς μας (Φρόυντ, Εισαγωγή στην Ψυχανάλυση, εκδ. Επίκουρος 1996), είναι έμφυτο και το έχουμε από τη γέννησή μας. Ο Φρόυντ πίστευε ότι το νεογέννητο παιδί είναι ένα «καθαρό Εκείνο». Το Υπερεγώ, πάντα κατά τον Φρόυντ, είναι επίσης κυρίως ασυνείδητο και αποτελείται από δύο τμήματα: 1ον τη Συνείδηση που είναι ηθική, αφορά τη σωστή ή λάθος συμπεριφορά και διαμορφώνεται από τους γονείς και το κοινωνικό περιβάλλον και συνεχώς ελέγχει τις μη κοινωνικά αποδεκτές τάσεις και τιμωρεί με αισθήματα ενοχής και 2ον το Ιδεώδες Εγώ, που περιλαμβάνει τις αξίες, τα ιδανικά και τις φιλοδοξίες που έχουν εμφυτευτεί στο ασυνείδητο τμήμα της προσωπικότητας του ατόμου. Το Εγώ αποτελεί το οργανωμένο και συνειδητό μέρος της προσωπικότητας και προσπαθεί να ικανοποιήσει τις επιθυμίες του Εκείνου χωρίς να παραβεί τους περιορισμούς που ανδόμιχα θέτει το Υπερεγώ.
Ο μεταφραστής (Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης) φαίνεται ότι έκανε φιλότιμη προσπάθεια. Έχει προσθέσει και αρκετές παραπομπές-αναφορές στη βιβλιογραφία. Υπάρχουν όμως και μερικές παραλήψεις, σαν την προηγούμενη, ή αστοχίες σαν τις επόμενες.
1 «Το δίχως άλλο, η εκ μέρους του ανθρώπου αναζήτηση νοήματος προκαλεί εσωτερική ένταση μάλλον παρά εσωτερική ισορροπία. Ωστόσο, ακριβώς μια τέτοια ένταση είναι ένα αξεχώριστο προαπαιτούμενο της ψυχικής υγείας» (Βίκτωρ Φρανκλ, «Το νόημα της Ζωής», εκδ. Ψυχογιός Ιανουάριος 2014 6η ανατύπωση, σελ. 161).
Πιο δόκιμη είναι η επιλογή του, «αναπόσπαστο» αντί του, «αξεχώριστο».
2 «Το υπαρξιακό κενό εκδηλώνεται κυρίως σε μια κατάσταση ανίας. Τώρα μπορούμε να κατανοήσουμε τον Σοπενχάουερ όταν λέγει ότι η ανθρωπότητα ήταν φαινομενικά καταδικασμένη να αιωρείται αιωνίως ανάμεσα στα δύο άκρα της αγωνίας και της ανίας. .... τη Νεύρωση της Κυριακής, αυτό το είδος της κατάθλιψης που προσβάλλει ανθρώπους οι οποίοι βιώνουν την έλλειψη περιεχομένου στη ζωή τους, όταν η ορμή της γεμάτης απασχόληση εβδομάδας κοπάσει και το κενό εντός τους γίνεται έκδηλο. ... επίσης και σε περιπτώσεις συνταξιούχων και γηρασκόντων. ... Μερικές φορές η ματαιωμένη θέληση για νόημα υποκαθίσταται αντισταθμιστικά από τη θέληση για δύναμη, τη θέληση για χρήματα. Σε άλλες περιπτώσεις, τη θέση της θέλησης για νόημα την καταλαμβάνει η θέληση για ηδονή. Για τούτο η υπαρξιακή ματαίωση συχνά καταλήγει σε σεξουαλική αντιστάθμιση. Μπορούμε να παρατηρήσουμε σε τέτοιες περιπτώσεις ότι η σεξουαλική λιβιδώς μανιάζει μέσα στο υπαρξιακό κενό» (Βίκτωρ Φρανκλ, «Το νόημα της Ζωής», εκδ. Ψυχογιός Ιανουάριος 2014 6η ανατύπωση, σελ. 165-166).
Για τις δύο τελευταίες προτάσεις, στο τμήμα με «έντονη» γραφή, προτείνεται η μετάφραση:
Ο μεταφραστής, το «sexual libido» επέλεξε να το αποδώσει με το «σεξουαλική λιβιδώς»! Να ‘ναι καλά γιατί δεν γνώριζα για τη Λιβιδώ, αλλά στην πρώτη ανάγνωση το εξέλαβα ως επίρρημα … και τέλος πάντων είναι αδόκιμη η μετάφραση γιατί ο όρος λίμπιντο από τον Φρόιντ και μετά έχει copyright. Μπορεί όντως η λέξη λίμπιντο να προέρχεται από μια ονομασία της θεάς Αφροδίτης (που λεγόταν και Λιβιδώ και εξ αυτού να προέρχεται το λατινικό libido που σημαίνει πόθος-επιθυμία), αλλά αυτά μπορούσαν να προστεθούν ως υποσημείωση, ο όρος λίμπιντο, στην ψυχολογία και την ψυχανάλυση, πλέον είναι made in Freud. Η σωστή μετάφραση του, sexual libido, είναι, σεξουαλική λίμπιντο, και το πολύ-πολύ σε παρένθεση επιθυμία, άντε και λιβιδώ ή λιβιδώς). Και στην υποσημείωση θα μπορούσαν, εκτός από την ετυμολογική ενημέρωση, να προστεθούν και τα παρακάτω: «O Freud φαίνεται να μη διαφοροποιεί την έννοια της ενόρμησης από αυτήν του ενστίκτου έτσι ώστε να μιλάει με ισοδύναμο τρόπο για σεξουαλική ενόρμηση ή σεξουαλικό ένστικτο. Στα ψυχαναλυτικά κείμενα χρησιμοποιείται ευρέως η λέξη libido (ή λιβιδώς) ως ισοδύναμη του σεξουαλικού ενστίκτου. Στα λατινικά σημαίνει «επιθυμία», «πόθος». Η libido, γράφει ο Freud, είναι η δυναμική εκδήλωση μέσα στην ψυχική ζωή μας της σεξουαλικής ενόρμησης και εκδηλώνεται ως ενέργεια. Αρχικά, κατά τους πρώτους μήνες της ψυχοσεξουαλικής μας εξέλιξης (προοιδιπόδεια φάση) η λιβιδώς (ή σεξουαλικότητα) του μωρού ικανοποιείται μέσω των ερωτογενών ζωνών. Οι ερωτογενείς ζώνες είναι ευαίσθητες περιοχές του σώματος πρωτίστως τα γεννητικά όργανα, το στόμα, το στήθος, ο πρωκτός κ.λ.π. οι οποίες ερεθιζόμενες προξενούν στο υποκείμενο ερωτική διέγερση». («Ο κόσμος των διαπροσωπικών μας σχέσεων. Η λειτουργία τους ως αστείρευτη πηγή ζωής, η παθολογία τους ως βασανιστικό αδιέξοδο», Σειρά βιωματικών διαλέξεων «ΕΠΕΚΕΙΝΑ», εισηγητής: Σάββας Μπακιρτζόγλου, Ψυχολόγος-Ψυχαναλυτής. - http://www.epekeina.gr/»)
3 Η έμφαση στην υπευθυνότητα αντικατοπτρίζεται στην κατηγορική προσταγή της λογοθεραπείας: «Ζήσε σαν να ζεις για δεύτερη φορά και σαν να έχει κάνει τη πρώτη φορά τα λάθη που πρόκειται να κάνεις τώρα». … καλεί τον άνθρωπο να φανταστεί, πρώτον, ότι το παρόν είναι παρελθόν και, δεύτερον, ότι το παρελθόν μπορεί κάλλιστα να αλλάξει και να βελτιωθεί. (Βίκτωρ Φρανκλ, «Το νόημα της Ζωής», εκδ. Ψυχογιός Ιανουάριος 2014 6η ανατύπωση, σελ. 161).
Η λογοθεραπεία επιζητεί να γνωστοποιήσει πλήρως στον ασθενή την ίδια του την υπευθυνότητα … δεν επιβάλλει αξιακές κρίσεις … δεν επιτρέπει στον ασθενή να μεταβιβάσει στον γιατρό την ευθύνη της κρίσης … ο ασθενής αποφασίζει εάν θα θεωρήσει ως καθήκον στη ζωή να είναι υπεύθυνος απέναντι στην κοινωνία ή απέναντι στην ίδια του τη συνείδηση. … Η λογοθεραπεία δεν διδάσκει, ούτε κηρύττει … δεν αιτιολογεί λογικά, ούτε νουθετεί ηθικολογικά. … Ο ρόλος του λογοθεραπευτή είναι ο ρόλος του οφθαλμίατρου κι όχι του ζωγράφου. Ο ζωγράφος προσπαθεί να μας μεταφέρει μια εικόνα του κόσμου όπως αυτός τον βλέπει· ο οφθαλμίατρος προσπαθεί να μας κάνει ικανούς να δούμε τον κόσμο όπως είναι στην πραγματικότητα. Ο ρόλος του λογοθεραπευτή είναι να πλατύνει και να διευρύνει το οπτικό πεδίο του ασθενή ώστε να του γίνει συνειδητό και ορατό ολόκληρο το φάσμα του εν δυνάμει νοήματος [ολόκληρο το φάσμα των πιθανών εκφάνσεων του νοήματος]. … το αληθινό νόημα της ζωής οφείλει να ανακαλυφθεί εντός του κόσμου μάλλον παρά μέσα στον άνθρωπο ή στην ψυχή του, σαν να πρόκειται για ένα κλειστό σύστημα. Το έχω ορίσει ως: «αυθυπέρβαση της ανθρώπινης ύπαρξης». Σημαίνει ότι το να είσαι άνθρωπος έχει να κάνει πάντα με το να «δείχνεις», να «κατευθύνεσαι», προς κάτι ή προς κάποιον άλλον έξω από τον εαυτό σου … όσο περισσότερο ξεχνιέσαι –με το να αφιερώνεσαι σε μια υπόθεση που υπηρετείς ή σε έναν άλλο άνθρωπο που αγαπάς– τόσο πιο ανθρώπινος είσαι και τόσο πιο πολύ πραγματώνεις τον εαυτό σου. Αυτό που λέγεται αυτοπραγμάτωση είναι δυνατόν μονάχα ως παράλληλη ενέργεια της αυθυπέρβασης». (Βίκτωρ Φρανκλ, «Το νόημα της Ζωής», εκδ. Ψυχογιός Ιανουάριος 2014 6η ανατύπωση, σελ. 168-170). Σε αυτή την τελευταία πρόταση υπάρχει πρόβλημα. Ο μεταφραστής έχει παραλείψει την πρώτη πρόταση και έχει αλλοιώσει το νόημα της δεύτερης. Η πρόταση της οποίας απουσιάζει η μετάφραση είναι:
Και η επόμενη πρόταση που έχει αλλοιωθεί το νόημά της:
Ο Φρανκλ δεν υποστηρίζει ότι η αυτοπραγμάτωση είναι μια παράλληλη ενέργεια προς την αυθυπέρβαση, δηλαδή, κάτι για το οποίο πρέπει κανείς να φροντίζει παράλληλα και ταυτόχρονα με την προσπάθεια του για αυθυπέρβαση, αλλά ότι η αυτοπραγμάτωση προκύπτει ως παρενέργεια, ως υποπροϊόν της αυθυπέρβασης. Δηλαδή, σύμφωνα με τον Φρανκλ, ο άνθρωπος οφείλει να εστιάζει μόνο στην αυθυπέρβαση και η αυτοπραγμάτωση θα ακολουθήσει όπως η σκιά το φωτιζόμενο σώμα. Όταν εστιάζει κανείς στην αυτοπραγμάτωση (έστω και παράλληλα με την αυθυπέρβαση), αυτή του η επιλογή εμποδίζει την αυθυπέρβαση επειδή, σύμφωνα με τον Φρανκλ: «όσο περισσότερο αγωνίζεται κανείς γι’ αυτή τόσο περισσότερο τη χάνει»!
4 Η αγάπη είναι ο μοναδικός τρόπος να αδράξεις ένα ανθρώπινο ον στον πιο μύχιο πυρήνα της προσωπικότητάς του. Κανένας δεν μπορεί να γνωρίσει πλήρως την ίδια την ουσία ενός ανθρώπινου όντος εκτός κι αν το αγαπάει. Μέσα από την αγάπη γίνεται ικανός να δει τα ουσιώδη γνωρίσματα και χαρακτηριστικά του αγαπημένου προσώπου … βλέπει όσα υπάρχουν εν δυνάμει μέσα του, όσα δεν έχουν ακόμη πραγματωθεί … δια της αγάπης του, το πρόσωπο που αγαπάει, επιτρέπει στο πρόσωπο που αγαπιέται να ενεργοποιήσει όσα έχει μέσα του εν δυνάμει.
Στη λογοθεραπεία, η αγάπη δεν ερμηνεύεται σαν ένα απλό επιφαινόμενο των σεξουαλικών ορμών και ενστίκτων … Η αγάπη είναι εξίσου πρωταρχικό φαινόμενο με το σεξ. Το σεξ είναι τρόπος έκφρασης της αγάπης. Το σεξ δικαιολογείται, ακόμη και καθαγιάζεται, εφόσον και μόνο εφόσον, είναι όχημα της αγάπης. Συνεπώς η αγάπη δεν εκλαμβάνεται ως μία παράλληλη ενέργεια του σεξ· μάλλον το σεξ είναι ένας τρόπος έκφρασης της εμπειρίας εκείνης της υπέρτατης συντροφικότητας, του συνυπάρχειν, που λέγεται αγάπη. (σελ. 171-172). (Βίκτωρ Φρανκλ, «Το νόημα της Ζωής», εκδ. Ψυχογιός Ιανουάριος 2014 6η ανατύπωση, σελ. 171-172). Κι εδώ έχουμε το ίδιο λάθος στη μετάφραση: η αγγλική σύνθετη λέξη, «side-effect» μεταφράζεται ως «παράλληλη ενέργεια» ενώ σημαίνει, «παρενέργεια», «υποπροϊόν». Δηλαδή η σωστή μετάφραση της παραπάνω πρότασης είναι: «η αγάπη δεν εκλαμβάνεται ως μία παρενέργεια/υποπροϊόν του σεξ».
ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ 1984: ΓΙΑ ΕΝΑΝ ΤΡΑΓΙΚΟ ΟΠΤΙΜΙΣΜΟ - σελ. 203
ΕΠΙΛΟΓΟΣ - Ουίλιαμ Τζ. Ουίνσλεϊντ - σελ. 231
ΕΠΙΜΕΤΡΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ: ΚΑΝΟΝΤΑΣ ΟΙΣΤΡΟ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΝ ΤΡΟΜΟ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ (Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης) - σελ. 245
Οι εκδόσεις Ψυχογιός προσφέρουν 35 σελίδες του βιβλίου, από την αρχή μέχρι και την σελίδα 34 σε μορφή pdf: http://webdata.psichogios.gr/
Στα αγγλικά: 
Ψηφιακό ebook σε μορφή pdf:
 Αναζητώντας Νόημα Ζωής και Ελευθερίας Σ’ ένα στρατόπεδο συγκεντρώσεως Εκδότης: Ταμασός
Στα αγγλικά: 
Στα αγγλικά: 
Στα αγγλικά:
| |||||||||||||||||||||||||||||
Αγίου Παϊσίου Αγιορείτου Βιβλία και «Λόγοι»
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
24/7/14
Viktor Frankl: Ευτυχία, Επιτυχία, Νόημα της Ζωής και Λογοθεραπεία
18/7/14
Dan Gilbert: Τα απρόσμενα συμπεράσματα από την επιστημονική έρευνα της τάσης μας να αναζητούμε την Ευτυχία
|
Dan Gilbert:Η απρόσμενη επιστήμη της ευτυχίας
0:11 Όταν έχεις 21 λεπτά για να μιλήσεις, δύο εκατομμύρια χρόνια φαίνονται πολύς καιρός. Αλλά εξελικτικά, δύο εκατομμύρια χρόνια δεν είναι τίποτα. Ωστόσο μέσα σε δύο εκατομμύρια χρόνια, ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει σχεδόν τριπλασιαστεί σε βάρος, από 600 γραμμάρια που ήταν ο εγκέφαλος του προγόνου μας εδώ, του Χάμπιλις, στον εγκέφαλο του ενάμισι κιλού που έχουμε όλοι εδώ, ανάμεσα στα αυτιά μας. Τι έχει αυτός ο μεγάλος εγκέφαλος ώστε η φύση να είναι τόσο πρόθυμη να δώσει σε όλους μας από έναν; 0:41 Λοιπόν, φαίνεται πως όταν οι εγκέφαλοι μας τριπλασιάζονται σε μέγεθος, δεν γίνονται απλά τρεις φορές μεγαλύτεροι, αλλά αποκτούν και νέες δομές. Και ένας από τους βασικούς λόγους που ο εγκέφαλός μας μεγάλωσε τόσο πολύ είναι διότι απέκτησε ένα νέο τμήμα, που καλείται μετωπιαίος λοβός. Και ειδικά ένα τμήμα, που καλείται προ-μετωπιαίος φλοιός. Τι είναι όμως αυτό που κάνει ο προ-μετωπιαίος φλοιός έτσι ώστε να δικαιολογεί ολόκληρη την αρχιτεκτονική ανακατασκευή του ανθρώπινου κρανίου σε κλάσματα του εξελικτικού χρόνου; 1:05 Φαίνεται τελικά ότι ο προ-μετωπιαίος φλοιός κάνει πολλά πράγματα, αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι είναι ένας προσομοιωτής εμπειριών. Οι πιλότοι κάνουν εξάσκηση σε εξομοιωτές πτήσεων έτσι ώστε να μην κάνουν λάθη σε αληθινές πτήσεις. Το ανθρώπινο είδος έχει αυτή την θαυμάσια προσαρμογή ώστε να μπορεί να έχει εμπειρίες με το μυαλό του πριν τις δοκιμάσει στην πραγματικότητα. Αυτό είναι ένα τέχνασμα που κανένας από τους προγόνους μας δεν είχε, και που κανένα άλλο ζώο δεν μπορεί να κάνει όπως εμείς. Είναι μία θαυμάσια προσαρμογή. Έχει υψηλή θέση μαζί με τους αντιτάξιμους αντίχειρες, την όρθια στάση και την ομιλία σαν ένα από τα στοιχεία που έκαναν το είδος μας να κατέβει από τα δέντρα και να μπει στο εμπορικό κατάστημα. 1:46 Τώρα - (Γέλια) - όλοι σας το έχετε κάνει αυτό. Ξέρετε τι εννοώ, Μια εταιρία παγωτών δεν έχει παγωτό με γεύση συκώτι και κρεμμύδι. Όχι επειδή έφτιαξαν λίγο, το δοκίμασαν και είπαν «Μπλιάχ», αλλά επειδή, χωρίς να αφήσετε την καρέκλα σας, μπορείτε να προσομοιώσετε τη γεύση και να πείτε «μπλιάχ» πριν το φτιάξετε. 2:04 Ας δούμε όμως πώς λειτουργεί ο προσομοιωτής εμπειριών σας. Ας κάνουμε ένα γρήγορο διαγνωστικό πείραμα πριν προχωρήσω παρακάτω. Έχουμε δύο διαφορετικές μελλοντικές εκβάσεις που σας προτείνω να σκεφτείτε, μπορείτε να τις προσομοιώσετε και να μου πείτε ποια νομίζετε ότι θα προτιμούσατε. Η μία είναι να κερδίσετε το λαχείο, περίπου 314 εκατομμύρια δολάρια. Η άλλη είναι να γίνετε παραπληγικός. Οπότε, δώστε του λίγο χρόνο. Πιθανότατα να νιώθετε ότι δεν χρειάζεται και πολλή σκέψη. 2:35 Το ενδιαφέρον είναι ότι υπάρχουν δεδομένα γι' αυτές τις δύο ομάδες ανθρώπων , δεδομένα για το πόσο ευτυχισμένοι είναι. Και αυτό είναι ακριβώς ό,τι περιμένατε, έτσι δεν είναι; Αλλά δεν είναι αυτά τα δεδομένα. Απλά τα σκαρφίστηκα! 2:47 Αυτά είναι τα δεδομένα. Αποτύχατε στο κουίζ, και δεν έχουν περάσει ούτε καν 5 λεπτά. Διότι είναι γεγονός ότι ένα χρόνο αφού χάσουν τα πόδια τους και ένα χρόνο αφότου κερδίσουν το λαχείο, οι νικητές και οι παραπληγικοί είναι το ίδιο ευτυχισμένοι με τη ζωή τους. 3:03 Τώρα, μην νιώθετε άσχημα που αποτύχατε στο κουίζ, επειδή όλοι αποτυγχάνουν σε όλα τα κουίζ συνεχώς. Η έρευνα που κάνει το εργαστήριό μου, που κάνουν οικονομολόγοι και ψυχολόγοι σε όλη τη χώρα, έχει αποκαλύψει κάτι που μας εκπλήσσει. Κάτι που αποκαλούμε πόλωση της επίπτωσης, το οποίο είναι η τάση του προσομοιωτή να μην λειτουργεί καλά. Ο προσομοιωτής σε κάνει να πιστεύεις, ότι διαφορετικές εκβάσεις διαφέρουν περισσότερο, απ' ό,τι στην πραγματικότητα. 3:31 Από τις πρακτικές μελέτες, μέχρι τις εργαστηριακές μελέτες, βλέπουμε ότι το να κερδίσεις μία εκλογή, το να αποκτήσεις ή να χάσεις ένα ρομαντικό σύντροφο, το να πάρεις ή όχι προαγωγή, το να περάσεις ή όχι ένα μάθημα στο πανεπιστήμιο, κτλ, έχουν πολύ μικρότερη επίδραση, μικρότερη ένταση και πολύ μικρότερη διάρκεια από αυτή που περιμένουν οι άνθρωποι. Στην πραγματικότητα, μία νέα έρευνα - που σχεδόν με αποστομώνει - η οποία δείχνει πώς μεγάλες τραυματικές εμπειρίες επηρεάζουν τους ανθρώπους προτείνει ότι αν συνέβη πάνω από τρεις μήνες πριν, με λίγες μόνο εξαιρέσεις, δεν έχει πλέον καμία απολύτως επίπτωση στην ευτυχία σου. 4:05 Γιατί; Επειδή μπορούμε να συνθέτουμε την ευτυχία. Ο Σερ Τόμας Μπράουν (http://en.wikipedia.org/) έγραψε το 1642, «Είμαι ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος εν ζωή. Έχω μέσα μου αυτό που μπορεί να μετατρέψει τη φτώχεια σε πλούτη, την αντιξοότητα σε ευημερία. Είμαι πιο άτρωτος και από τον Αχιλλέα, δεν έχω ούτε ένα σημείο για να με χτυπήσει η τύχη». Τι είδους εκπληκτικό μηχανισμό έχει αυτός ο άνθρωπος στο κεφάλι του; 4:30 Λοιπόν, φαίνεται ότι είναι ακριβώς ο ίδιος εκπληκτικός μηχανισμός που έχουμε όλοι μας. Οι άνθρωποι έχουν κάτι που θα μπορούσαμε να το σκεφτούμε σαν ένα ψυχολογικό ανοσοποιητικό σύστημα. Ένα σύστημα νοητικών διεργασιών, μη συνειδητών κατά ένα μεγάλο μέρος, που τους κάνει να αλλάζουν την άποψή τους για τον κόσμο, έτσι ώστε να νιώθουν καλύτερα για τον κόσμο μέσα στον οποίο βρίσκονται. Όπως ο Σερ Τόμας, έχετε κι εσείς αυτό το μηχανισμό. Σε αντίθεση με τον Σερ Τόμας, δεν φαίνεται να το γνωρίζετε. 5:00 Ενώ συνθέτουμε την ευτυχία, τη φανταζόμαστε σαν κάτι που το βρίσκουμε. Υποθέτω πως δεν χρειάζεται να σας δώσω πολλά παραδείγματα ανθρώπων που συνέθεσαν την ευτυχία. Αν και θα σας δώσω κάποιες πειραματικές αποδείξεις, δεν χρειάζεται να ψάξετε μακριά. 5:17 Σαν προσωπική πρόκληση, εφόσον το λέω αυτό καμιά φορά στις διαλέξεις μου, πήρα ένα αντίτυπο των Τάιμς και προσπάθησα να βρω παραδείγματα ανθρώπων που συνέθεσαν την ευτυχία. Και εδώ έχω τρεις τύπους που το έκαναν. 1. «Είμαι πολύ καλύτερα έτσι, σωματικά, οικονομικά, συναισθηματικά, ψυχικά και με οποιονδήποτε άλλο τρόπο» (Τζιμ Ράιτ). 2. «Δεν το μετανιώνω ούτε στιγμή. Ήταν μια λαμπρή εμπειρία» (Μορίς Μπίκαμ). 3. «Πιστεύω ότι ήταν για το καλύτερο» (Χάρι Λάνγκερμαν). 5:36 Ποιοί είναι αυτοί οι τύποι που είναι πια τόσο ευτυχισμένοι; 1. Λοιπόν, ο πρώτος είναι ο Τζιμ Ράιτ. Κάποιοι από εσάς είστε αρκετά μεγάλοι ώστε να θυμάστε: ήταν ο πρόεδρος της Βουλής των Αντιπροσώπων και παραιτήθηκε ντροπιασμένος όταν αυτός ο νέος Ρεπουμπλικάνος, ο Νιουτ Γκρίνγκρουιτς, ανακάλυψε μία ύποπτη επιχείρηση που είχε κάνει με λογιστικά βιβλία. Έχασε τα πάντα. Ο πιο ισχυρός Δημοκράτης στη χώρα, έχασε τα πάντα. Έχασε τα λεφτά του, τη δύναμή του. Τι έχει να πει χρόνια ολόκληρα μετά, σχετικά με αυτό; «Είμαι πολύ καλύτερα έτσι, σωματικά, οικονομικά, συναισθηματικά, ψυχικά και με κάθε άλλο τρόπο». Με ποιόν άλλο τρόπο θα μπορούσε να είναι καλύτερα; Φυτικά; Ορυκτά; Ζωικά; Τα έχει σχεδόν καλύψει όλα. 6:10 2. Ο Μορίς Μπίκαμ είναι κάποιος που δεν έχετε ξανακούσει. Είπε αυτές τις λέξεις μετά την αποφυλάκισή του. Ήταν 78 χρονών. Πέρασε 37 χρόνια στην αναμορφωτική φυλακή της Λουιζιάνα για ένα έγκλημα που δεν διέπραξε. Τελικά απαλλάχτηκε, σε ηλικία 78 χρονών μετά από εξέταση DNA. Και τι έχει να πει για την εμπειρία του; «Δεν το μετανιώνω ούτε στιγμή. Ήταν λαμπρή εμπειρία». Λαμπρή! Αυτός ο άνθρωπος δε λέει, «Ξέρετε τώρα, υπήρχαν κάποιοι καλοί άνθρωποι. Είχαν γυμναστήριο». Είναι «λαμπρή». Μία λέξη που συνήθως θα χρησιμοποιούσαμε για μια θρησκευτική εμπειρία. 6:39 3. Ο Χάρι Σ. Λάνγκερμαν είπε αυτές τις λέξεις («πιστεύω ότι ήταν για το καλύτερο»), και είναι κάποιος που θα μπορούσατε να ξέρετε, αλλά δεν ξέρετε, διότι το 1949 διάβασε ένα άρθρο στην εφημερίδα σχετικά με μία καντίνα με χάμπουργκερ που είχαν δύο αδέρφια με το όνομα Μακ Ντόναλντ. Και σκέφτηκε, «Αυτή είναι πολύ καλή ιδέα!» Έτσι πήγε να τους βρει. Του είπαν, «Θα σου δώσουμε τα αποκλειστικά δικαιώματα για 3.000 δολάρια». Ο Χάρι επέστρεψε στη Νέα Υόρκη, και ζήτησε από τον αδερφό του που ήταν τραπεζικός επενδυτής να του δανείσει 3.000 δολάρια, και τα αθάνατα λόγια του ήταν, «Ηλίθιε, κανείς δεν τρώει χάμπουργκερ». Δεν του δάνεισε τα χρήματα, και φυσικά έξι μήνες αργότερα ο Ρέι Κροκ είχε ακριβώς την ίδια ιδέα. Αποδείχτηκε ότι ο κόσμος τρώει χάμπουργκερ, και ο Ρέι Κροκ, για ένα διάστημα, έγινε ο πιο πλούσιος άνθρωπος στη Αμερική. 7:16 Και τελικά - ξέρετε, το καλύτερο - κάποιοι από εσάς αναγνωρίζετε τη φωτογραφία του Πιτ Μπεστ, που ήταν ο αρχικός ντράμερ των Μπιτλς, μέχρι που τον έστειλαν σε μία δουλειά και την κοπάνισαν και μάζεψαν το Ρίγκο σε μία περιοδεία. Λοιπόν, το 1994 όταν πήραν συνέντευξη από τον Πιτ Μπεστ -ναι, είναι ακόμα ντράμερ, ναι, κάνει ηχογραφήσεις σαν μουσικός- είχε να πει το εξής: «Είμαι πιο ευτυχισμένος απ' όσο θα ήμουν ποτέ με τους Μπιτλς». 7:39 Υπάρχει κάτι σημαντικό που πρέπει να μάθουμε από αυτούς τους ανθρώπους, και αυτό είναι το μυστικό της ευτυχίας. Επιτέλους τώρα μας αποκαλύπτεται. 1ον: μαζέψτε πλούτη, δύναμη και κύρος, και μετά χάστε τα. 2ον: ξοδέψτε όσο περισσότερο χρόνο από τη ζωή σας μπορείτε στη φυλακή. 3ον: κάντε κάποιον άλλο πολύ πλούσιο. 4ον: ποτέ μα ποτέ μη γίνετε μέλος των Μπιτλς. 8:04 Εντάξει. Τώρα θα προβλέψω, σαν τον Ζε Φρανκ, την επόμενη σκέψη σας, η οποία είναι, «Ναι καλά». Γιατί όταν οι άνθρωποι συνθέτουν την ευτυχία, όπως έκαναν αυτοί εδώ οι κύριοι, όλοι τους χαμογελάμε, αλλά γυρίζουμε ψηλά το βλέμμα μας και λέμε, «Ναι καλά, δεν ήθελες ποτέ τη δουλειά». «Α ναι, καλά. Δεν είχες στ’ αλήθεια τόσα πολλά κοινά με εκείνη, και το κατάλαβες ακριβώς τη στιγμή που σου πέταξε το δαχτυλίδι αρραβώνων στα μούτρα». 8:30 Χαμογελάμε προσποιητά διότι πιστεύουμε ότι η συνθετική ευτυχία δεν έχει την ίδια ποιότητα με αυτό που θα λέγαμε φυσική ευτυχία. Τι είναι αυτοί οι όροι; Φυσική ευτυχία είναι αυτό που νιώθουμε όταν παίρνουμε αυτό που θέλουμε και συνθετική ευτυχία είναι αυτό που νιώθουμε όταν δεν παίρνουμε αυτό που θέλουμε. Στην κοινωνία μας, πιστεύουμε ακράδαντα ότι η συνθετική ευτυχία είναι κατώτερης ποιότητας. Γιατί το πιστεύουμε αυτό; Είναι πολύ απλό. Τι είδους οικονομική μηχανή θα συνέχιζε την παραγωγή της αν πιστεύαμε ότι το να μην πάρουμε αυτό που θέλουμε θα μας κάνει το ίδιο ευτυχισμένους με το να το πάρουμε; 9:06 Ζητώ συγγνώμη από το φίλο μου, το Μάθιου Ρικάρντ, αλλά ένα πολυκατάστημα γεμάτο Ζεν μοναχούς δεν θα ήταν και πολύ επικερδές επειδή δεν θέλουν αρκετά τα προϊόντα. Θέλω να σας υποδείξω ότι η συνθετική ευτυχία είναι τόσο πραγματική και διαρκής όσο το είδος της ευτυχίας το οποίο συναντάς όταν παίρνεις αυτό ακριβώς που αναζητούσες. Είμαι επιστήμονας, επομένως θα το κάνω αυτό όχι με τη ρητορική, αλλά με το να ανακατέψω λίγα δεδομένα. 9:34 Επιτρέψτε μου πρώτα να σας δείξω ένα ερευνητικό παράδειγμα που χρησιμοποιείται για να δείξει τη σύνθεση της ευτυχίας σε κοινούς ανθρώπους. Και αυτό δεν είναι δικό μου. Είναι ένα παράδειγμα 50 ετών που ονομάζεται το παράδειγμα της ελεύθερης επιλογής. Είναι πολύ απλό. 1ο πείραμα: Παίρνετε, ας πούμε έξι αντικείμενα, και ζητάτε από ένα άτομο να τα κατατάξει κατά σειρά προτίμησης. Σε αυτή την περίπτωση, το πείραμα που σας λέω χρησιμοποιεί αυτές τις εκτυπώσεις από πίνακες του Μονέ. Έτσι όλοι μπορούν να κατατάξουν τις εκτυπώσεις του Μονέ από αυτή που τους αρέσει περισσότερο, σε αυτή που τους αρέσει λιγότερο. Τώρα σας δίνουμε την επιλογή: «Τυχαίνει να έχουμε κάποιες παραπανίσιες εκτυπώσεις στο ντουλάπι. Θα σας δώσουμε μία, σαν βραβείο, να την πάρετε στο σπίτι. Τυχαίνει να έχουμε τις εκτυπώσεις με τα νούμερα τρία και τέσσερα» … λέμε στο άτομο. Αυτή είναι λίγο δύσκολη επιλογή, επειδή προς καμία από αυτές τις εκτυπώσεις δεν δείχνουν ιδιαίτερη προτίμηση, αλλά φυσικά, ο κόσμος τείνει να διαλέγει το νούμερο τρία, επειδή τους άρεσε λίγο περισσότερο από το νούμερο τέσσερα. 10:23 Κάποια στιγμή αργότερα -θα μπορούσε να είναι 15 λεπτά ή 15 ημέρες- το ίδιο ερέθισμα τοποθετείται μπροστά στο άτομο, και του ζητείται να ανακατατάξει τις εκτυπώσεις. «Πες μας πόσο σου αρέσουν τώρα». Τι συμβαίνει; Παρακολουθήστε καθώς συντίθεται η ευτυχία. [Στην καινούρια κατάταξη η 3η ανεβαίνει στη θέση 2 και η 4η κατεβαίνει στη θέση 5! Και φυσικά η αρχικά 2η τοποθετείται στη 3η θέση και η αρχικά 5η στη 4η θέση]. Και αυτό το αποτέλεσμα έχει επαναληφθεί ξανά και ξανά. Βλέπετε τη σύνθεση της ευτυχίας. Θέλετε να το ξαναδείτε; Ευτυχία! «Αυτή που πήρα είναι τελικά καλύτερη απ' όσο νόμιζα! Η άλλη που δεν πήρα είναι χάλια!» (Γέλια) Αυτή είναι η σύνθεση της ευτυχίας. 10:52 Τώρα, ποια είναι η σωστή απάντηση σ’ αυτό; «Ναι, καλά!» Τώρα κάναμε το εξής πείραμα, και ελπίζω να σας πείσω ότι το «Ναι, καλά!» δεν είναι η σωστή απάντηση. 11:05 2ο πείραμα: Κάναμε αυτό το πείραμα με μία ομάδα ασθενών που είχαν δευτεροπαθή αμνησία. Είναι ασθενείς που νοσηλεύονται σε νοσοκομείο. Κάποιοι από αυτούς έχουν το σύνδρομο του Κόρσακοφ, μία πολυνευριτική ψύχωση που - ήπιαν τόσο πολύ, που δεν μπορούν να φτιάξουν νέες αναμνήσεις. Εντάξει; Θυμούνται την παιδική τους ηλικία, αλλά αν μπεις μέσα και τους συστηθείς, και μετά φύγεις από το δωμάτιο, όταν επιστρέψεις δεν σε θυμούνται. 11:27 Πήραμε τις εκτυπώσεις του Μονέ στο νοσοκομείο. Και ζητήσαμε από αυτούς τους ασθενείς να τις κατατάξουν από αυτή που τους άρεσε περισσότερο, σε αυτή που τους άρεσε λιγότερο. Μετά τους δίνουμε το δικαίωμα να επιλέξουν μεταξύ των νούμερων τρία και τέσσερα. Όπως όλοι οι άλλοι, είπαν: «Α, ευχαριστώ Γιατρέ! Τέλεια! Θα ήθελα μια καινούρια εκτύπωση. Θα πάρω το νούμερο τρία». Τους εξηγήσαμε ότι θα τους ταχυδρομούσαμε το νούμερο τρία. Μαζέψαμε τα πράγματά μας, βγήκαμε από το δωμάτιο, και περιμέναμε μισή ώρα. Πίσω στο δωμάτιο, λέμε, «Γεια, επιστρέψαμε». Οι ασθενείς, καλή τους ώρα, λένε, «Α, Γιατρέ, λυπάμαι, Έχω ένα προβληματάκι με τη μνήμη, γι΄αυτό είμαι εδώ. Αν έχουμε ξαναγνωριστεί, δε θυμάμαι». «Αλήθεια, Τζιμ, δεν θυμάσαι; Ήμουν μόλις τώρα εδώ με τις εκτυπώσεις του Μονέ;» «Λυπάμαι, Γιατρέ, δεν έχω ιδέα». «Κανένα πρόβλημα Τζιμ. Το μόνο που θέλω από εσένα είναι να τις κατατάξεις από αυτή που σου αρέσει περισσότερο σε αυτή που σου αρέσει λιγότερο». 12:21 Τι κάνουν; Λοιπόν, ας τσεκάρουμε πρώτα να βεβαιωθούμε ότι όντως έχουν αμνησία. Ρωτάμε αυτούς τους ασθενείς να μας πούνε ποια τους ανήκει, ποια διάλεξαν την τελευταία φορά, ποια είναι δικιά τους. Και αυτό που βρίσκουμε είναι ότι οι ασθενείς με αμνησία απλώς μαντεύουν. Αυτό είναι το γκρουπ ελέγχου, όπως αν έκανα το ίδιο με εσάς, όλοι σας θα ξέρατε ποια εκτύπωση διαλέξατε, Αλλά αν το κάνω με ασθενείς που έχουν αμνησία, δεν έχουν ιδέα. Δεν μπορούν να ξεχωρίσουν την εκτύπωσή τους από τις υπόλοιπες. 12:48 Να τι κάνει το γκρουπ ελέγχου: συνθέτει την ευτυχία. Σωστά; Αυτή είναι η αλλαγή στη σειρά προτίμησης η αλλαγή από την πρώτη φορά που κατέταξαν, στη δεύτερη φορά. Το γκρουπ ελέγχου δείχνει - αυτή ήταν η μαγεία που σας έδειξα, τώρα σας τη δείχνω σε γραφική μορφή- «Αυτό που έχω είναι καλύτερο απ' όσο νόμιζα. Το άλλο που δεν έχω, αυτό που άφησα πίσω, δεν είναι τόσο καλό όσο νόμιζα». Τα άτομα με αμνησία κάνουν ακριβώς το ίδιο πράγμα. Σκεφτείτε αυτό το αποτέλεσμα. 13:14 Σε αυτούς τους ανθρώπους αρέσει καλύτερα αυτό που έχουν, αλλά δεν ξέρουν ότι το έχουν. «Ναι, καλά» δεν είναι η σωστή απάντηση! Αυτό που έκαναν αυτά τα άτομα όταν συνέθεσαν την ευτυχία είναι ότι στην πραγματικότητα άλλαξαν τη συναισθηματική, ηδονική, αισθητική αντίδρασή τους προς την εκτύπωση. Δεν το λένε απλά επειδή την έχουν, επειδή δεν γνωρίζουν ότι την έχουν. 13:43 Τώρα, όταν οι ψυχολόγοι σας δείχνουν διαγράμματα, ξέρετε οτι σας δείχνουν μέσους όρους πολλών ατόμων. Ωστόσο, όλοι μας έχουμε αυτό το ψυχολογικό ανοσοποιητικό σύστημα, την ικανότητα να συνθέτουμε την ευτυχία, αλλά κάποιοι από εμάς κάνουν αυτό το κόλπο καλύτερα από άλλους. Και κάποιες καταστάσεις επιτρέπουν στον καθένα να το κάνει πιο αποδοτικά απ' ότι άλλες καταστάσεις. Φαίνεται ότι η ελευθερία -η ικανότητα να επιλέγεις και να αλλάζεις γνώμη- είναι φίλος της φυσικής ευτυχίας, επειδή σου επιτρέπει να διαλέγεις από όλες αυτές τις διασκεδαστικές προοπτικές και να βρίσκεις αυτή που απολαμβάνεις περισσότερο. Αλλά η ελευθερία της επιλογής -το να διαλέγεις και να αλλάζεις γνώμη- είναι εχθρός της συνθετικής ευτυχίας. Και θα σας δείξω γιατί. 14:29 Ο Ντίλμπερτ το ξέρει ήδη, φυσικά. Διαβάζετε το καρτούν ενώ μιλάω. «Τεχνική υποστήριξη του Ντόγκμπερτ. Πώς μπορώ να σας κακομεταχειριστώ;» «Ο εκτυπωτής μου τυπώνει μία λευκή σελίδα μετά από κάθε έγγραφο». «Γιατί παραπονιέστε για το ότι παίρνετε δωρεάν χαρτί;» «Δωρεάν; Δεν μου δίνετε απλά το δικό μου χαρτί;» «Για όνομα, άνθρωπέ μου! Κοίτα την ποιότητα του δωρεάν χαρτιού σε σύγκριση με την άθλια ποιότητα του κανονικού χαρτιού! Μόνο ένας χαζός ή ψεύτης θα έλεγε ότι είναι τα ίδια!» «Α, τώρα που το λες, φαίνεται όντως πιο λείο!» «Τι κάνεις;» «Βοηθάω τους ανθρώπους να αποδεχτούν αυτά που δεν μπορούν να αλλάξουν». Όντως. 14:55 Το ψυχολογικό ανοσοποιητικό σύστημα δουλεύει καλύτερα όταν έχουμε κολλήσει εντελώς, όταν έχουμε παγιδευτεί. Αυτή είναι η διαφορά μεταξύ του να βγαίνεις με κάποιον και του να είσαι παντρεμένος, σωστά; Εννοώ, βγαίνεις ραντεβού με κάποιον, και σκαλίζει τη μύτη του· δεν ξαναπάς σε άλλο ραντεβού. Είσαι παντρεμένη με κάποιον που σκαλίζει τη μύτη του; Εντάξει, έχει χρυσή καρδιά, μην αγγίζεις το κέικ. Έτσι; (Γέλια) Βρίσκετε ένα τρόπο να είστε ευτυχισμένοι με ό,τι έχει γίνει. Τώρα αυτό που θέλω να σας δείξω είναι ότι οι άνθρωποι δεν το ξέρουν αυτό για τον εαυτό τους, και το να μην το ξέρουμε μπορεί να μας φέρει σε πολύ μειονεκτική θέση. 15:26 Να ένα πείραμα που κάναμε στο Χάρβαρντ. Φτιάξαμε έναν κύκλο μαθημάτων φωτογραφίας, ασπρόμαυρης φωτογραφίας, και αφήσαμε τους φοιτητές να έρθουν και να μάθουν πώς να χρησιμοποιούν το σκοτεινό θάλαμο. Τους δώσαμε λοιπόν κάμερες, πήγαν ένα γύρω στο πανεπιστήμιο, έβγαλαν 12 φωτογραφίες από τους αγαπημένους τους καθηγητές και το σκύλο τους, και από ό,τι άλλο στο Χάρβαρντ ήθελαν να έχουν αναμνήσεις. Μας φέρνουν τη φωτογραφική, φτιάχνουμε ένα δειγματολόγιο, διαλέγουν ποιες είναι οι δύο καλύτερες φωτογραφίες, περνάμε έξι ώρες να τους διδάσκουμε για το σκοτεινό θάλαμο εμφανίζουν δύο από αυτές, κι έχουν δύο υπέροχες γυαλιστερές φωτογραφίες 20 επί 25 σημαντικών γι’ αυτούς πραγμάτων, και τους λέμε, «Ποια από αυτές θα ήθελες να αφήσεις;» Λένε, «Πρέπει να αφήσω μία;» «Α, ναι. Τη χρειαζόμαστε σαν απόδειξη της εργασίας. Γι’ αυτό πρέπει να μου δώσεις μία. Πρέπει να επιλέξεις. Μία κρατάς εσύ και μία εγώ». 16:10 Τώρα υπάρχουν δύο υποπεριπτώσεις στο πείραμα. Στη μία υποπερίπτωση, λέμε στους φοιτητές, «Αλλά, ξέρεις, αν αλλάξεις γνώμη, θα έχω πάντα την άλλη εδώ, και μέσα στις επόμενες τέσσερις ημέρες, πριν τις στείλω στα κεντρικά, θα χαρώ να στην αλλάξω. Εδώ που τα λέμε, θα έρθω στην εστία σου και θα σου τη δώσω -απλά στείλε μου ένα μήνυμα. Ακόμα καλύτερα, θα επικοινωνήσω εγώ μαζί σου. Αν θέλεις ποτέ να αλλάξεις γνώμη, είναι απολύτως ανταλλάξιμη». Στους άλλους μισούς φοιτητές λέμε ακριβώς το αντίθετο: «Διάλεξε. Και τώρα που τα λέμε, το ταχυδρομείο φεύγει, Χριστέ μου, σε δύο λεπτά, για την Αγγλία. Η φωτογραφία σου θα πετάει πάνω από τον Ατλαντικό. Δε θα την ξαναδείς ποτέ ξανά». Τώρα, στους μισούς από τους φοιτητές σε καθεμία από αυτές τις καταστάσεις ζητείται να προβλέψουν πόσο θα τους αρέσει η φωτογραφία που κρατάνε και η φωτογραφία που αφήνουν πίσω. Τους άλλους φοιτητές τους στέλνουμε απλά πίσω στις εστίες τους και μετράμε στις επόμενες τρεις με έξι ημέρες πόσο τους αρέσει, πόσο ικανοποιημένοι είναι με τη φωτογραφία τους. Και κοιτάξτε τι βρήκαμε. 17:09 Πρώτα απ' όλα, να τι σκέφτονται οι φοιτητές ότι θα συμβεί. Νομίζουν ότι μάλλον θα καταλήξουν να τους αρέσει η φωτογραφία που διάλεξαν λίγο περισσότερο από αυτή που άφησαν, αλλά στατιστικά αυτές δεν είναι μεγάλες διαφορές. Είναι μία πολύ μικρή αύξηση, και δεν έχει σημασία αν υπάγονται στην αντιστρεπτή ή μη κατάσταση. 17:28 Λάθος. Κακή προσομοίωση. Διότι να τι συμβαίνει στην πραγματικότητα. Και πριν την αλλαγή και μετά από πέντε ημέρες, τα άτομα που είναι κολλημένα με τη φωτογραφία που δεν έχουν επιλογή, που δεν μπορούν ποτέ να αλλάξουν γνώμη, τους αρέσει πολύ! Και τα άτομα που ταλαντεύονται – «Πρέπει να την αλλάξω; Έχω πάρει τη σωστή; Ίσως δεν είναι αυτή η καλή; Ίσως άφησα τη καλή;» - έχουν εξουθενωθεί. Δεν τους αρέσει η φωτογραφία τους, και στην πραγματικότητα ακόμα και αφού η προθεσμία να την αλλάξουν έχει περάσει, ακόμα δεν τους αρέσει η φωτογραφία τους. Γιατί; Διότι η αναστρεψιμότητα δε συντελεί θετικά στη σύνθεση της ευτυχίας. 18:06 Ερχόμαστε τώρα στο τελικό κομμάτι του πειράματος. Φέρνουμε ένα καινούριο γκρουπ από αφελείς φοιτητές του Χάρβαρντ και τους λέμε, «Κάνουμε έναν κύκλο μαθημάτων φωτογραφίας, και μπορούμε να το κάνουμε με δύο τρόπους. Θα μπορούσαμε να το κάνουμε έτσι ώστε όταν πάρετε τις δύο φωτογραφίες να έχετε τέσσερις ημέρες να αλλάξετε γνώμη, ή να κάνουμε ένα άλλο τμήμα όπου παίρνετε τις δύο φωτογραφίες και αποφασίζετε αμέσως και δε μπορείτε να τις αλλάξετε ποτέ. Σε ποιο τμήμα θα θέλατε να μπείτε;» 66% των φοιτητών, τα 2/3, προτιμούν να είναι στο τμήμα όπου έχουν τη δυνατότητα να αλλάξουν γνώμη. Ορίστε; Το 66% των φοιτητών διαλέγουν να είναι στο τμήμα όπου τελικά θα είναι βαθιά απογοητευμένοι με τη φωτογραφία τους. Γιατί δεν ξέρουν τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες αναπτύσσεται η συνθετική ευτυχία. 18:52 Ο Βάρδος τα λέει καλύτερα φυσικά, και λέει αυτό που θέλω να πω, αλλά το κάνει υπερβολικό: «Τίποτα δεν είναι καλό ή κακό / Αλλά η σκέψη το κάνει τέτοιο». Είναι ωραία ποίηση, αλλά δε μπορεί να είναι ακριβώς σωστό. Δεν είναι στ' αλήθεια τίποτα καλό ή κακό; Είναι αλήθεια ότι μια εγχείρηση χολής και ένα ταξίδι στο Παρίσι είναι ένα και το αυτό; Αυτό είναι τεστ ευφυΐας μίας ερώτησης. Δεν μπορούν να είναι ακριβώς τα ίδια. 19:21 Σε πιο στομφώδη τόνο, αλλά πιο κοντά στην πραγματικότητα, ήταν ο πατέρας του μοντέρνου καπιταλισμού, ο Άνταμ Σμιθ, και είπε το εξής. Αυτό είναι άξιο στοχασμού: «Η μεγάλη πηγή δυστυχίας και σύγχυσης της ανθρώπινης ζωής φαίνεται να προέρχεται από την υπερτίμηση των διαφορών μιας μόνιμης κατάστασης, έναντι μιας άλλης ... Κάποιες από αυτές τις καταστάσεις αξίζουν, χωρίς καμία αμφιβολία, να προτιμώνται από άλλες, αλλά καμία δεν αξίζει να επιδιώκεται με αυτό τον παθιασμένο ζήλο που μας οδηγεί στο να παραβαίνουμε κανόνες είτε σύνεσης είτε δικαιοσύνης, ή να διαφθείρουμε την μελλοντική ηρεμία της σκέψης μας, είτε από ντροπή σκεφτόμενοι τις δικές μας απερισκεψίες, ή από τύψεις για τη φρίκη της δικής μας αδικίας». Με άλλα λόγια: ναι, κάποια πράγματα είναι καλύτερα από άλλα. 20:12 Πρέπει να έχουμε προτιμήσεις που μας οδηγούν στο ένα ή το άλλο μέλλον. Αλλά όταν αυτές οι προτιμήσεις μας κατευθύνουν πολύ έντονα και πολύ γρήγορα επειδή έχουμε υπερεκτιμήσει τις διαφορές ανάμεσα σε αυτές τις προοπτικές, βρισκόμαστε σε κίνδυνο. Όταν η φιλοδοξία μας έχει όρια, μας οδηγεί στο να δουλεύουμε με χαρά. Όταν η φιλοδοξία μας δεν έχει όρια, μας οδηγεί στο να λέμε ψέματα, να κλέβουμε, να πληγώνουμε τους άλλους, να θυσιάζουμε πράγματα αληθινής αξίας. Όταν οι φόβοι μας έχουν όρια, είμαστε συνετοί, προσεκτικοί, προνοητικοί. Όταν οι φόβοι μας δεν έχουν όρια και είναι υπερβολικοί, είμαστε απερίσκεπτοι, άνανδροι. 20:51 Το μάθημα που θέλω να σας περάσω με αυτά τα δεδομένα είναι ότι τόσο οι επιθυμίες μας όσο και οι ανησυχίες μας είναι σε ένα βαθμό παραφουσκωμένες, διότι έχουμε μέσα μας την ικανότητα να κατασκευάσουμε το ίδιο αγαθό που κυνηγάμε συνεχώς αφού επιλέξουμε την όποια εμπειρία. 21:09 Ευχαριστώ.
Dan Gilbert:Γιατί παίρνουμε λάθος αποφάσεις
0:11 Παίρνουμε αποφάσεις κάθε μέρα. Θέλουμε να ξέρουμε τι είναι σωστότερο να κάνουμε -- σε θέματα από οικονομικά έως γαστρονομικά και επαγγελματικά έως ρομαντικά. Και σίγουρα, αν κάποιος πραγματικά μπορούσε να μας πει πως θα κάνουμε το σωστό σε όλες τις περιπτώσεις, αυτό θα ήταν ένα καταπληκτικό δώρο. 0:29 Στην πραγματικότητα αυτό το δώρο δόθηκε στον κόσμο το έτος 1738 από τον Ολλανδό πολυμαθή Ντανιέλ Μπερνούλλι. Αυτό για το οποίο θέλω να σας μιλήσω σήμερα είναι το τι είναι αυτό το δώρο, και θέλω επίσης να σας εξηγήσω γιατί αυτό δεν έκανε καμία απολύτως διαφορά. 0:46 Αυτό είναι το δώρο του Μπερνούλλι, επ’ ακριβώς. Αν σας φαίνεται... ελληνικό, είναι επειδή είναι όντως... στα ελληνικά! Αλλά η απλή μετάφρασή του στα Αγγλικά -- πολύ λιγότερο ακριβής, αλλά που περιέχει την ουσία αυτού που ήθελε να πει ο Benroulli -- ήταν αυτό: Η αναμενόμενη αξία οποιασδήποτε πράξης μας -- δηλαδή το καλό που μπορούμε υπολογίσουμε ότι θα λάβουμε είναι το γινόμενο δύο απλών πραγμάτων: της πιθανότητας να κερδίσουμε κάτι από αυτή την πράξη και της αξίας αυτού του κέρδους για εμάς. 1:18 Κατά κάποιο τρόπο, αυτό που έλεγε ο Μπερνούλλι είναι ότι αν μπορούμε να εκτιμήσουμε και να πολλαπλασιάσουμε αυτά τα δύο πράγματα θα μπορούμε πάντα να ξέρουμε ακριβώς πως θα πρέπει να πράξουμε. 1:26 Τώρα, αυτή η απλή εξίσωση, ακόμη και για αυτούς από σας που δεν τους αρέσουν οι εξισώσεις, είναι κάτι με το οποίο είστε αρκετά εξοικειωμένοι. Ορίστε ένα παράδειγμα: αν σας έλεγα, ας παίξουμε ένα μικρό παιχνίδι κορώνα-γράμματα, και πετάξω το κέρμα, και αν έρθει κορώνα, θα σας πληρώσω 10 δολάρια, αλλά πρέπει να πληρώσετε τέσσερα δολάρια για το δικαίωμα να παίξετε μαζί μου, οι περισσότεροι από εσάς θα λέγατε, σίγουρα θα στοιχηματίσω. Γιατί γνωρίζετε ότι οι πιθανότητες να κερδίσετε είναι ½, και το κέρδος αν συμβεί αυτό, θα είναι 10 δολάρια που μας δίνει γινόμενο 5 και αυτό είναι περισσότερο απ' ό,τι σας χρεώνω εγώ για να παίξετε. Άρα η απάντηση είναι ναι. Αυτό είναι που οι στατιστικολόγοι αποκαλούν "διαολεμένα καλό στοίχημα". 2:03 Τώρα, η ιδέα είναι απλή όταν την εφαρμόζουμε στο κορώνα-γράμματα, αλλά δεν είναι και τόσο απλή στην καθημερινή ζωή. Οι άνθρωποι είναι απαίσιοι στο να εκτιμούν σωστά αυτά τα δύο πράγματα, και για αυτό ακριβώς θέλω να σας μιλήσω σήμερα. 2:16 Υπάρχουν δύο ειδών λάθη που κάνουν οι άνθρωποι προσπαθώντας να αποφασίσουν ποια είναι η σωστή επιλογή, και αυτά είναι λάθη στην εκτίμηση των πιθανοτήτων που πρόκειται να επιτύχουν και λάθη στην εκτίμηση της αξίας της επιτυχίας τους. Τώρα θα μιλήσω πρώτα για το πρώτο. Ο υπολογισμός πιθανοτήτων είναι φαινομενικά κάτι αρκετά εύκολο: υπάρχουν έξι πλευρές σε ένα ζάρι, δύο πλευρές σε ένα νόμισμα, 52 κάρτες σε μια τράπουλα. Όλοι γνωρίζετε ποιά είναι η πιθανότητα να τραβήξετε άσο μπαστούνι ή να τύχει κορώνα. Αλλά όπως προκύπτει τελικά, δεν είναι και πολύ εύκολο να εφαρμοστεί αυτή η ιδέα στην καθημερινή ζωή. Γι' αυτό το λόγο οι Αμερικάνοι ξοδεύουν περισσότερα -- ή, σωστότερα, χάνουν περισσότερα -- στο τζόγο από ότι σε όλες τις άλλες μορφές διασκέδασης μαζί. Ο λόγος είναι ότι οι άνθρωποι δεν υπολογίζουν έτσι τις πιθανότητες. 3:02 Για να καταλάβουμε πως οι άνθρωποι υπολογίζουν τις πιθανότητες θα πρέπει πρώτα να μιλήσουμε λίγο για ... γουρούνια. Τώρα η ερώτηση που πρόκειται να σας κάνω είναι εάν νομίζετε ότι είναι περισσότεροι οι σκύλοι ή τα γουρούνια με λουρί που παρατηρούνται μια συγκεκριμένη μέρα στην Οξφόρδη. Φυσικά όλοι γνωρίζετε ότι η απάντηση είναι οι σκύλοι. Και ο τρόπος που ξέρετε ότι η απάντηση είναι οι σκύλοι είναι ότι ανακαλέσατε γρήγορα στη μνήμη σας τις φορές που έχετε δει σκύλους και γουρούνια σε λουριά. Ήταν πολύ εύκολο να θυμηθείτε σκύλους, αλλά όχι τόσο εύκολο να θυμηθείτε γουρούνια. Και κάθε ένας από εσάς υπέθεσε ότι αφού τα σκυλιά με λουρί ήρθαν πιο γρήγορα στο μυαλό σας, τότε τα σκυλιά με λουρί είναι πιο πιθανά. Αυτός δεν είναι κακός σα γενικός κανόνας, εκτός από τις φορές που ... είναι. 3:40 Οπότε, για παράδειγμα, ορίστε μια λεκτική άσκηση: Υπάρχουν περισσότερες Αγγλικές λέξεις τεσσάρων γραμμάτων με το R στην τρίτη θέση ή με το R στην πρώτη θέση; Λοιπόν ελέγχετε την μνήμη σας πολύ σύντομα, κάνετε μια γρήγορη σάρωση και είναι πολύ εύκολο να θυμηθείτε τα Ring, Rang, Rung, και πολύ δύσκολο να θυμηθείτε τα Pare, Park: αυτά έρχονται πιο αργά. Αλλά στην πραγματικότητα, υπάρχουν πολύ περισσότερες λέξεις στην Αγγλική γλώσσα με το R στην τρίτη παρά με το R στην πρώτη θέση. Ο λόγος που οι λέξεις με το R στην τρίτη θέση έρχονται αργά στο μυαλό σας δεν είναι ότι είναι απίθανες ή σπάνιες. Είναι γιατί το μυαλό ανακαλεί τις λέξεις με το πρώτο τους γράμμα. Σκέφτεστε το φθόγγο στο μυαλό σας, S -- και η λέξη έρχεται. Είναι σαν το λεξικό, είναι δύσκολο να αναζητήσεις κάτι με βάση το τρίτο γράμμα. Άρα, αυτό είναι ένα παράδειγμα του πώς η ιδέα ότι η ταχύτητα με την οποία κάποια πράγματα έρχονται στο μυαλό μπορεί να σας δώσει μια αίσθηση για την πιθανότητά τους -- 4:30 πώς αυτή η ιδέα μπορεί να σας οδηγήσει σε λάθος δρόμο. Και δεν ισχύει μόνο στις ασκήσεις. Για παράδειγμα, όταν οι Αμερικάνοι καλούνται να υπολογίσουν τις πιθανότητες να πεθάνουν με διάφορους ... ενδιαφέροντες τρόπους -- Αυτά είναι εκτιμήσεις των αριθμών των θανάτων ανά χρόνο ανά 200 εκατομμύρια Αμερικάνους πολίτες. Και αυτοί είναι συνηθισμένοι άνθρωποι σαν εσάς που τους ζητήθηκε να μαντέψουν πόσοι άνθρωποι πεθαίνουν από ανεμοστρόβιλο, άσθμα, πνιγμό, και τα λοιπά. Συγκρίνετε αυτούς με τους πραγματικούς αριθμούς.
4:54 Τώρα, βλέπετε ένα πολύ ενδιαφέρον μοτίβο εδώ, το οποίο είναι πρώτα απ' όλα ότι δύο πράγματα υπερεκτιμούνται, οι ανεμοστρόβιλοι και τα πυροτεχνήματα, δύο πράγματα υποτιμούνται: ο θάνατος από πνιγμό και ο θάνατος από άσθμα. Γιατί; Πότε ήταν η τελευταία φορά που πήρατε μια εφημερίδα και ο κύριος τίτλος ήταν, «Αγόρι πεθαίνει από άσθμα!»; Δεν είναι ενδιαφέρον ακριβώς γιατί είναι τόσο συνηθισμένο. Είναι πολύ εύκολο για όλους μας να θυμηθούμε παραδείγματα από ιστορίες στις ειδήσεις όπου έχουμε δει ανεμοστρόβιλους να καταστρέφουν πόλεις ή κάποιον άτυχο που τίναξε τα χέρια με ένα πυροτέχνημα την 4η Ιουλίου. Οι θάνατοι από πνιγμό και άσθμα δεν καλύπτονται αρκετά. Δεν έρχονται γρήγορα στο μυαλό, και σαν αποτέλεσμα, τους υποτιμούμε. 5:36 Είναι σαν εκείνο το παιχνίδι στο «Σουσάμι Άνοιξε»: «Ποιό από αυτά δεν ταιριάζει με τα υπόλοιπα;» [1. Η συντριβή των αεροπλάνων στους δίδυμους πύργους. 2. Συντριβή αεροπλάνου. 3. Μισογκρεμισμένα κτίρια από σεισμό. 4. Μια πισίνα.] Και θα είχατε δίκιο αν λέγατε ότι είναι η πισίνα αυτό που δεν ανήκει, γιατί η πισίνα είναι το μόνο πράγμα στην εικόνα που είναι πραγματικά πολύ επικίνδυνο. Είναι ο τρόπος που οι περισσότεροι από εσάς είναι πιθανότερο να πεθάνετε, παρά με τον συνδυασμό και των τριών άλλων που βλέπετε στην εικόνα. 5:55 Το λαχείο είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα, φυσικά -- ένα εξαιρετικό παράδειγμα δοκιμής της ικανότητας των ανθρώπων να υπολογίζουν πιθανότητες. Οι οικονομολόγοι -- συγχωρήστε με, αυτοί που παίζετε στο λαχείο -- αλλά οι οικονομολόγοι, τουλάχιστον μεταξύ τους, αναφέρονται στο λαχείο ως φόρο βλακεία, γιατί οι πιθανότητες να υπάρξει κάποιο κέρδος επενδύοντας τα χρήματά σας σε ένα λαχείο είναι περίπου ίσο με το να τα πετάξετε κατευθείαν στην τουαλέτα -- κάτι, για το οποίο δεν χρειάζεται καν να πάτε στο μαγαζί και να αγοράσετε τίποτα. 6:23 Για ποιο λόγο θα μπορούσε κανείς να παίξει στο λαχείο; Υπάρχουν πολλές απαντήσεις, αλλά μια από αυτές σίγουρα είναι ότι βλέπουμε πολλούς νικητές. Σωστά; Όταν ένα ζευγάρι κερδίζει το λαχείο, ή ο Ed McMahon εμφανίζεται στην πόρτα σου με την τεράστια επιταγή -- πώς στο διάβολο θα εξαργυρώσεις τόσο τεράστια επιταγή, δεν ξέρω! Το βλέπουμε στην τηλεόραση, το διαβάζουμε στην εφημερίδα. Πότε ήταν η τελευταία φορά που είδατε εκτενή συνέντευξη με όλους τους χαμένους; Πράγματι, αν ζητούσαμε να δείξει η τηλεόραση μια συνέντευξη 30 δευτερολέπτων για κάθε χαμένο κάθε φορά που παίρνουν συνέντευξη από κάποιο νικητή, τα 100 εκατομμύρια των χαμένων στην τελευταία κλήρωση θα χρειάζονταν εννιάμισι χρόνο της αμέριστης προσοχής σας μόνο για να τους παρακολουθείτε να λένε, «Εγώ; Έχασα». «Εγώ; Έχασα». Τώρα, αν παρακολουθήσετε εννιάμιση χρόνο τηλεόραση -- χωρίς ύπνο και διαλείμματα για τουαλέτα -- και δείτε τους χαμένους τον έναν μετά τον άλλον, και στο τέλος υπάρχουν 30 δευτερόλεπτα με, «και εγώ κέρδισα», η πιθανότητα να συμμετείχατε στην κλήρωση είναι πολύ μικρή. 7:17 Ορίστε, μπορώ να σας το αποδείξω: να μια μικρή κλήρωση. Υπάρχουν 10 λαχνοί σε αυτή την κλήρωση. 9 από αυτούς έχουν πουληθεί σε αυτούς τους ανθρώπους. Κοστίζει 1 δολάριο η αγορά του λαχνού, και αν κερδίσετε, παίρνετε 20. Είναι αυτό ένα καλό στοίχημα; Ο Bernoulli μας λέει ότι είναι: Η αναμενόμενη αξία της κλήρωσης είναι 2 δολάρια, αυτή είναι μια κλήρωση στην οποία οφείλετε να επενδύσετε να χρήματά σας. Και οι περισσότεροι άνθρωποι λένε, «Εντάξει, θα παίξω». 7:39 Τώρα, μια λίγο διαφορετική εκδοχή της κλήρωσης: υποθέστε ότι 9 λαχνοί ανήκουν σε 1 χοντρό τύπο που λέγεται Leroy. Ο Leroy έχει 9 λαχνούς; έχει μείνει ένας. Τον θέλετε; Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα συμμετείχαν σε αυτήν την κλήρωση. Μπορείτε να δείτε ότι οι πιθανότητες κέρδους δεν έχουν αλλάξει, αλλά τώρα είναι πολύ εύκολο να φανταστείτε ποιος πρόκειται να κερδίσει. Είναι εύκολο να δείτε τον Leroy να παίρνει την επιταγή, έτσι; Δεν μπορείτε να πείτε στον εαυτό σας, «Είναι το ίδιο πιθανό να κερδίσω όσο είναι για οποιονδήποτε άλλο», γιατί δεν είναι το ίδιο πιθανό να κερδίσετε όσο είναι ο Leroy. Το γεγονός ότι όλοι οι λαχνοί ανήκουν σε ένα τύπο αλλάζει την απόφασή σας να παίξετε, παρ’ όλο που δεν αλλάζουν καθόλου οι πιθανότητες. 8:13 Τώρα, ο υπολογισμός της πιθανότητας, όσο δύσκολος και να φαίνεται, είναι παιχνιδάκι συγκρινόμενος με την προσπάθεια υπολογισμού της αξίας: το να βρούμε πόσο αξίζει κάτι, πόσο θα το απολαύσουμε, πόση ευχαρίστηση θα μας δώσει. Θέλω να μιλήσω τώρα για λάθη στον υπολογισμό της αξίας. Πόσο αξίζει ένα Big Mac; Αξίζει 25 δολάρια; Οι περισσότεροι από εσάς έχουν τη διαίσθηση πως όχι -- δεν θα πληρώνατε για αυτό. 8:37 Άλλα στην πραγματικότητα για να αποφασίσετε αν ένα Big Mac αξίζει 25 δολάρια χρειάζεται να κάνετε μία και μόνο ερώτηση, την εξής: Τί άλλο μπορώ να κάνω με 25 δολάρια; Αν βρισκόσασταν σε μια από εκείνες τις βαρετές πτήσεις προς την Αυστραλία και αντιλαμβανόσασταν ότι δεν πρόκειται να σας σερβιριστεί φαγητό, αλλά κάποιος στην μπροστινή σειρά μόλις άνοιξε την τσάντα των McDonald’s και οι μυρωδιές απλώνονται προς εσάς, σκέφτεστε, δεν μπορώ να κάνω κάτι άλλο με αυτά τα 25 δολάρια για 16 ώρες. Δεν μπορώ ούτε να τους βάλω φωτιά -- μου πήραν τον αναπτήρα! Ξαφνικά, 25 δολάρια για ένα Big Mac μπορεί να είναι μια καλή συμφωνία. 9:10 Από την άλλη, αν επισκέπτεστε μια μη-ανεπτυγμένη χώρα και με 25 δολάρια μπορείτε να αγοράσετε ένα εκλεκτό γεύμα, είναι εξωφρενικό ποσό για ένα Big Mac. Γιατί ήσασταν όλοι σίγουροι ότι η απάντηση είναι όχι, πριν σας πω οτιδήποτε για το γενικότερο πλαίσιο; Επειδή οι περισσότεροι από εσάς συγκρίνατε την τιμή αυτού του Big Mac με την τιμή που συνηθίζετε να πληρώνετε. Αντί να ρωτήσετε, «Τι άλλο μπορώ να κάνω με τα χρήματά μου», συγκρίνοντας την επένδυσή σας με άλλες πιθανές επενδύσεις, την συγκρίνατε με το παρελθόν. Και αυτό είναι ένα συστηματικό λάθος των ανθρώπων. Αυτό που γνωρίζετε είναι ότι πληρώσατε 3 δολάρια στο παρελθόν -- 25 είναι εξοργιστικό. 9:43 Αυτό είναι λάθος και μπορώ να σας το αποδείξω δείχνοντάς σας το είδος των παραλογισμών στους οποίους οδηγεί. Για παράδειγμα, αυτό είναι, φυσικά, ένα από τα ποιό απολαυστικά τρυκ στις διαφημίσεις είναι να πεις ότι κάτι ήταν ακριβότερο πριν, και ξαφνικά φαίνεται σαν μια πολύ καλή προσφορά. Όταν οι άνθρωποι ερωτούνται για αυτές τις δύο διαφορετικές δουλειές: μια δουλειά όπου πληρώνεσαι 60.000 δολάρια το χρόνο, μετά 50, μετά 40, δηλαδή μια δουλειά όπου ο μισθός σου μειώνεται κάθε χρόνο, και μια όπου ο μισθός σου αυξάνεται ο κόσμος προτιμά τη δεύτερη δουλειά περισσότερο, παρ’ ολο που τους εξηγείται ότι θα βγάζουν πολύ λιγότερα χρήματα. Γιατί; Επειδή όλοι έχουν την αίσθηση ότι οι φθίνοντες μισθοί είναι χειρότεροι από τους αυξανόμενους, ακόμα κι αν το συνολικό ποσό των μισθών είναι υψηλότερο σε μια φθίνουσα πορεία. Ορίστε άλλο ένα ωραίο παράδειγμα: 10:26 Εδώ έχουμε ένα πακέτο διακοπών για τη Χαβάη των 2.000 δολαρίων, και τώρα είναι σε προσφορά για 1.600. Υποθέτοντας ότι θέλετε να πάτε στη Χαβάη, θα αγοράζατε αυτό το πακέτο; Οι περισσότεροι άνθρωποι λένε, ναι. Ας αλλάξουμε λίγο την ιστορία τώρα: Το αρχικό πακέτο των 2.000 δολαρίων είναι τώρα σε προσφορά για 700 δολάρια, οπότε σκέφτεστε την απόφασή σας για μια εβδομάδα. Μέχρι να πάτε στο ταξιδιωτικό γραφείο, η προσφορά έχει λήξει -- το πακέτο κοστίζει τώρα 1.500. Θα το αγοράσετε; Οι περισσότεροι λένε, όχι. Γιατί; Επειδή πριν κόστιζε 700, και σιγά μην πληρώσω 1.500 για κάτι που ήταν 700 πριν μια εβδομάδα! 10:58 Αυτή η τάση να συγκρίνουμε με το παρελθόν κάνει ανθρώπους να απορρίπτουν καλές προσφορές. Με άλλα λόγια, η καλή προσφορά που παλιά ήταν τέλεια, δεν είναι τόσο καλή όσο μια κακή προσφορά που ήταν κάποτε απαίσια. 11:11 Ορίστε άλλο ένα παράδειγμα όπου η σύγκριση με το παρελθόν μπορεί να μπερδέψει τις αποφάσεις μας. Ας πούμε ότι πηγαίνετε στο θέατρο. Είστε στο δρόμο για το θέατρο. Μέσα στο πορτοφόλι σας έχετε ένα εισιτήριο, για το οποίο πληρώσατε 20 δολάρια. Έχετε επίσης ένα 20δόλαρο. Όταν φτάνετε στο θέατρο, ανακαλύπτετε ότι κατά κάποιον τρόπο χάσατε το εισιτήριο. Θα ξοδεύατε τα υπόλοιπα χρήματά σας για να αγοράσετε καινούριο; Οι περισσότεροι άνθρωποι απαντούν, όχι. Τώρα, ας αλλάξουμε ένα στοιχείο του σεναρίου. Είστε στο δρόμο για το θέατρο, και μέσα στο πορτοφόλι σας έχετε δύο 20δόλλαρα. Όταν φτάνετε, ανακαλύπτετε ότι έχετε χάσει το ένα από αυτά. Θα ξοδεύατε τα 20 δολάρια που σας έμειναν για ένα εισιτήριο; Ναι, φυσικά: Πήγα στο θέατρο για να δω το έργο! Τι σχέση έχει η απώλεια του 20δόλαρου με αυτό; 11:51 Τώρα, σε περίπτωση που δεν το καταλαβαίνετε, ορίστε μια απεικόνιση του τι συνέβη, εντάξει; (Γέλια) Στην πορεία, χάσατε κάτι. Και στις δύο περιπτώσεις ήταν ένα κομμάτι χαρτί. Στη μία περίπτωση είχε έναν πρόεδρο των Η.Π.Α. πάνω του. Στην άλλη περίπτωση δεν είχε. Ποια στο καλό είναι η διαφορά; Η διαφορά είναι ότι όταν χάσατε το εισιτήριο λέτε στον εαυτό σας, δεν πληρώνω δύο φορές για το ίδιο πράγμα. Συγκρίνετε το κόστος της παράστασης τώρα -- 40 δολάρια -- με το συνηθισμένο κόστος -- 20 δολάρια -- και λέτε ότι είναι ασύμφορο. Το να συγκρίνουμε με το παρελθόν προκαλεί πολλά από τα προβλήματα τα οποία αναγνωρίζουν οι συμπεριφοριακοί οικονομολόγοι και ψυχολόγοι στην προσπάθεια των ανθρώπων να καθορίσουν αξία. Αλλά ακόμα και όταν συγκρίνουμε με τη δυνατότητα, αντί για το παρελθόν, πάλι κάνουμε κάποια είδη λαθών. Και τώρα πρόκειται να σας δείξω δύο από αυτά. 12:38 Ένα από τα πράγματα που ξέρουμε για τη σύγκριση: ότι όταν συγκρίνουμε κάτι με κάτι άλλο, αλλάζει η αξία του. Το 1992, λοιπόν, ο Τζωρτζ Μπους, για αυτούς από εμάς που ήταν στη φιλελεύθερη πλευρά του πολιτικού φάσματος δεν τον θεωρούσαμε και καταπληκτικό τυπά [σε σύγκριση με τον Μπιλ Κλίντον]. Ξαφνικά, τον νοσταλγούμε και θέλουμε να επιστρέψει [Σε σύγκριση με τον νεώτερο Μπους]. (Γέλια) Η σύγκριση αλλάζει το πως τον αξιολογούμε. 13:03 Οι πωλητές φυσικά, το γνώριζαν αυτό πολύ πριν από οποιονδήποτε άλλο και χρησιμοποιούν αυτή την γνώση για να σας βοηθήσουν -- να ξεφορτωθείτε το βάρος των ... χρημάτων σας. Οπότε ο πωλητής, αν μπαίνατε στην κάβα του για να αγοράσετε ένα μπουκάλι κρασί, και τα βλέπετε εκεί για 8, 27 και 33 δολάρια, τι θα κάνατε; Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θέλουν το πιο ακριβό, δεν θέλουν το πιο φτηνό. Οπότε θα προτιμήσουν το μεσαίο. Αν είσαι ένας έξυπνος πωλητής, τότε, θα βάλεις ένα πολύ ακριβό αντικείμενο στο ράφι [αξίας 51 δολαρίων], το οποίο κανείς ποτέ δεν πρόκειται να αγοράσει, γιατί ξαφνικά το 33 δολαρίων κρασί δεν φαίνεται τόσο ακριβό σε σύγκριση. 13:36 Άρα σας λέω κάτι που ήδη γνωρίζατε: ότι η σύγκριση αλλάζει την αξία των πραγμάτων. Να γιατί αυτό είναι πρόβλημα: το πρόβλημα είναι ότι όταν πάρετε το 33 δολαρίων μπουκάλι στο σπίτι, δεν θα έχει σημασία δίπλα σε τι ήταν τοποθετημένο στο ράφι. Οι συγκρίσεις που συμβαίνουν όταν ορίζουμε μια αξία, όπου προσπαθούμε να υπολογίσουμε πόσο θα μας αρέσει κάτι, δεν είναι ίδιες με τις συγκρίσεις που θα κάνουμε όταν θα τα καταναλώνουμε. Το πρόβλημα της εναλλασσόμενες συγκρίσεις δυσχεραίνουν τις προσπάθειές μας να λάβουμε λογικές αποφάσεις. 14:11 Να σας δώσω ένα παράδειγμα. Πρέπει να σας δείξω κάτι δικό μου, οπότε επιλέγω αυτό. Αυτά είναι άτομα που έρχονται για ένα πείραμα όπου θα ερωτηθούν την απλούστερη όλων των ερωτήσεων: Πόσο θα απολαύσετε τα πατατάκια που θα φάτε σε ένα λεπτό από τώρα; Κάθονται σε ένα δωμάτιο με πατατάκια μπροστά τους. Για κάποια άτομα, στην άλλη άκρη του δωματίου υπάρχει ένα κουτί με ακριβά σοκολατάκια, και για άλλους μια φθηνή κονσέρβα πάριζα. Όντως, αυτά τα αντικείμενα που βρίσκονται στο δωμάτιο αλλάζουν το πόσο τα άτομα νομίζουν ότι θα απολαύσουν τα πατατάκια. Συγκεκριμένα, αυτοί που κοιτάζουν την κονσέρβα πιστεύουν ότι τα πατατάκια θα είναι πολύ νόστιμα, ενώ αυτοί που κοιτάζουν τα σοκολατάκια πιστεύουν ότι δε θα είναι και τόσο νόστιμα. Φυσικά, τι συμβαίνει όταν τρώνε τα πατατάκια; Ε, δε χρειάζεται να είσαι ψυχολόγος για να ξέρεις ότι όταν έχεις το στόμα σου γεμάτο με λαδερά, αλατισμένα, τραγανά, νόστιμα πατατάκια, το τι βρίσκεται στην άλλη άκρη του δωματίου δεν παίζει κανένα απολύτως ρόλο στη γαστρονομική σου εμπειρία. Παρ’ όλα αυτά, οι προβλέψεις τους διαστρεβλώνονται από μια σύγκριση η οποία δεν έχει καν την ικανότητα να επηρεάσει την ίδια την εμπειρία. 15:13 Όλοι το έχετε βιώσει αυτό, ακόμα κι αν δεν έχετε έρθει στο εργαστήριό μας για να φάτε πατατάκια, οπότε ιδού ένα ερώτημα: Θέλετε να αγοράσετε ένα στερεοφωνικό για το αυτοκίνητο. Ο πωλητής κοντά στο σπίτι σας πουλάει το συγκεκριμένο στέρεο για 200 δολάρια, αλλά αν πάτε στην άλλη άκρη της πόλης, μπορείτε να το πάρετε για 100 δολάρια. Θα πηγαίνατε να πάρετε την 50% έκπτωση, γλιτώνοντας 100 δολάρια; Οι περισσότεροι λένε, ναι. Δεν πρόκειται να πληρώσουν τα διπλά όταν, με μια βόλτα στην πόλη, μπορούν να το πάρουν για τα μισά. 15:39 Τώρα, ας φανταστούμε ότι θέλατε να πάρετε ένα αυτοκίνητο το οποίο είχε στέρεο, και ο πωλητής κοντά στο σπίτι σας το πουλούσε για 31.000 δολάρια. Αλλά αν πάτε στην άλλη άκρη της πόλης, θα το παίρνατε για 30.900. Θα πηγαίνατε να το πάρετε; Σε αυτή την περίπτωση, το κέρδος είναι 0,3% - 100 δολάρια. Οι περισσότεροι άνθρωποι λένε, όχι, σιγά μην τρέχω μέχρι την άλλη άκρη της πόλης για να γλιτώσω 100 δολάρια στην αγορά ενός αυτοκινήτου. 15:59 Αυτού του είδους οι συλλογισμοί τρελαίνουν τους οικονομολόγους, και είναι λογικό. Γιατί αυτό το 100δόλαρο που γλιτώνετε -- Σκεφτείτε το! -- δε γνωρίζει από πού προήλθε. Δεν ξέρει από πού το αποταμιεύσατε. Όταν πάτε να αγοράσετε φρούτα με αυτό, δε θα πει: «Είμαι τα χρήματα του στερεοφωνικού!» ή «Είμαι τα χαζά χρήματα που γλίτωσες από το αυτοκίνητο». Είναι χρήματα. Και αν το να πας στην άλλη άκρη της πόλης αξίζει 100 δολάρια, τότε αξίζει 100 δολάρια άσχετα από το πώς τα αποταμιεύεις. Οι άνθρωποι δε σκέφτονται έτσι. Και γι’ αυτό δεν ξέρουν αν ο λογιστής τους, τους παίρνει 0,1% ή 0,15% από τις επενδύσεις τους, αλλά φυλάγουν τα κουπόνια για να γλιτώσουν ένα δολάριο από την οδοντόκρεμα. 16:36 Τώρα, μπορείτε να δείτε, αυτό είναι ένα πρόβλημα μετάθεσης συγκρίσεων, γιατί συγκρίνετε τα 100 δολάρια με την αγορά που κάνετε, ενώ όταν πάτε να ξοδέψετε τα χρήματα αυτά δε θα κάνετε αυτή τη σύγκριση. Όλοι έχετε βιώσει αυτή την εμπειρία. 16:50 Αν είστε Αμερικάνος, για παράδειγμα, πιθανώς να έχετε επισκεφτεί τη Γαλλία. Και σε κάποια φάση, μπορεί να συναντήσατε ένα άλλο ζευγάρι από την ίδια πόλη με εσάς, και να σκεφτήκατε, «Θεέ μου, αυτοί οι άνθρωποι είναι πολύ ζεστοί! Είναι πολύ καλοί μαζί μου! Σε σύγκριση με τους άλλους ανθρώπους εδώ που με μισούν όταν προσπαθώ να μιλήσω τη γλώσσα τους και με μισούν περισσότερο όταν δεν το κάνω, αυτοί εδώ οι άνθρωποι είναι θαυμάσιοι!» Και έτσι περνάτε τις διακοπές σας μαζί τους, και όταν επιστρέφετε στην πατρίδα και τους προσκαλείτε για δείπνο, τι ανακαλύπτετε; Σε σύγκριση με τους κανονικούς σας φίλους αυτοί εδώ είναι βαρετοί και ανιαροί, σωστά; Γιατί σε αυτό το νέο περιβάλλον, η σύγκριση είναι πολύ, πολύ διαφορετική. Στην πραγματικότητα, πιάνετε τον εαυτό σας να τους αντιπαθεί αρκετά ώστε να πληρούν τις προϋποθέσεις για γαλλική υπηκοότητα! 17:27 Τώρα, έχετε ακριβώς το ίδιο πρόβλημα όταν ψωνίζετε στέρεο. Πάτε στο μαγαζί, βλέπετε δύο σετ ηχείων -- κάτι τους τεράστιους μονόλιθους, και κάτι μικρούλικα ηχειάκια, και τα ακούτε, και λέτε: «Ναι ναι, αντιλαμβάνομαι τη διαφορά! Τα μεγάλα ακούγονται λίγο καλύτερα!» Και τα αγοράζετε, και τα πάτε σπίτι, και βιάζετε εντελώς την αισθητική του σπιτιού σας. Και το πρόβλημα, φυσικά, είναι ότι η σύγκριση που κάνατε στο μαγαζί είναι μια σύγκριση που δε θα κάνετε ποτέ ξανά. Ποιες είναι οι πιθανότητες μετά από χρόνια να ανοίξετε το στέρεο και να πείτε: «Ακούγεται πολύ καλύτερα από εκείνα τα μικρά» τα οποία πλέον δε θυμόσαστε καν πώς ακούγονταν. 17:59 Το πρόβλημα με τη μετατεθημένη σύγκριση είναι ακόμα πιο δύσκολο όταν αυτές οι επιλογές κατανέμονται στο βάθος χρόνου. Οι άνθρωποι έχουν μεγάλο πρόβλημα στο να παίρνουν αποφάσεις για πράγματα που θα συμβούν σε διαφορετικά χρονικά σημεία. Και αυτό που έχουν ανακαλύψει οι ψυχολόγοι και οι συμπεριφοριακοί οικονομολόγοι είναι ότι κατά κανόνα οι άνθρωποι χρησιμοποιούν δύο κανόνες. Ας σας δώσω ένα εύκολο πρόβλημα, ένα πολύ εύκολο πρόβλημα, και ένα δύσκολο πρόβλημα. 18:21 Ορίστε το πρώτο εύκολο πρόβλημα: Μπορείτε να έχετε 60 δολάρια τώρα ή 50 δολάρια τώρα. Τι θα προτιμούσατε; Αυτό είναι σαν τεστ ευφυΐας μιας ερώτησης, ε; Όλοι μας, πιστεύω, προτιμούμε περισσότερα χρήματα και ο λόγος είναι γιατί πιστεύουμε ότι τα περισσότερα είναι καλύτερο από τα λιγότερα. 18:36 Ορίστε το δεύτερο πρόβλημα: Μπορείτε να έχετε 60 δολάρια σήμερα ή 60 δολάρια σε ένα μήνα. Τι προτιμάτε; Πάλι είναι μια εύκολη απόφαση, γιατί όλοι ξέρουμε ότι το τώρα είναι καλύτερο από το αργότερα. Αυτό που δυσκολεύει τη λήψη αποφάσεων είναι όταν αυτοί οι δύο κανόνες συγκρούονται. Για παράδειγμα, όταν σου προσφέρουν 50 δολάρια τώρα ή 60 δολάρια σε ένα μήνα. Αυτό χαρακτηρίζει πολλές καταστάσεις στη ζωή όπου θα κερδίσεις περιμένοντας, αλλά πρέπει να έχεις υπομονή. Τι ξέρουμε; Τι κάνουν οι άνθρωποι σε αυτές τις καταστάσεις; Ε, λοιπόν, κατά κανόνα οι άνθρωποι είναι απίστευτα ανυπόμονοι. Δηλαδή, απαιτούν αποδόσεις της τάξης του 100% ή του 1000% για να δεχτούν να περιμένουν και να παραλάβουν σε ένα μήνα τα υπόλοιπα 10 δολάρια. Ίσως αυτό δεν είναι και τόσο αξιοσημείωτο, αλλά αυτό που είναι αξιοσημείωτο είναι το πόσο εύκολο είναι να κάνει κανείς αυτή την ανυπομονησία να εξαφανιστεί, αλλάζοντας το πότε αυτή η παράδοση των χρημάτων θα συμβεί. Φανταστείτε ότι μπορείτε να έχετε 50 δολάρια σε ένα χρόνο -- δηλαδή 12 μήνες -- ή 60 δολάρια σε 13 μήνες. Τι γίνεται τώρα; Ο κόσμος είναι πολύ πρόθυμος να περιμένει: εφόσον θα περιμένει για 12, σιγά, ας περιμένει για 13. 19:41 Τι προκαλεί αυτή τη δυναμική ασυνέπεια; Η σύγκριση. Μπερδεμένη σύγκριση. Να σας δείξω: 19:48 Αυτό είναι ένα γράφημα που δείχνει τα αποτελέσματα αυτού που είπα ότι θα δείχνατε αν σας έδειχνα χρόνο να απαντήσετε, τα οποία είναι, οι άνθρωποι βρίσκουν ότι η υποκειμενική αξία των 50 είναι υψηλότερη από την υποκειμενική αξία των 60 όταν θα παραδοθούν τώρα ή σε ένα μήνα, αντίστοιχα -- μια καθυστέρηση 30 ημερών -- αλλά δείχνουν το αντίστροφο μοτίβο όταν σπρώξουμε ολόκληρη την απόφαση στο βάθος ενός χρόνου. Τώρα, για ποιο λόγο προκύπτει αυτό το αποτέλεσμα; 20:13 Αυτοί εδώ μπορούν να μας πουν. Βλέπετε εδώ δύο ανθρώπους, ο ένας από αυτούς είναι ψηλότερος από τον άλλον: ο πυροσβέστης και ο βιολιστής. Θα αρχίσουν να φεύγουν προς το τέλος του ορίζοντα, και θέλω να προσέξετε δύο πράγματα. Ποτέ δεν πρόκειται ο πυροσβέστης να είναι ψηλότερος από το βιολιστή. Ποτέ. Ωστόσο, η διαφορά μεταξύ τους φαίνεται να γίνεται μικρότερη. Πρώτα είναι μερικά εκατοστά, όπως το βλέπετε, μετά λιγότερα, μετά μόλις ένα εκατοστό, και στο τέλος εξαφανίζονται στην άκρη του πλανήτη. 20:41 Αυτά είναι τα αποτελέσματα αυτού που σας έδειξα. Αυτό είναι το υποκειμενικό ύψος -- το ύψος που είδατε στους τυπάδες στα διάφορα σημεία. Και θέλω να δείτε ότι δύο πράγματα ισχύουν. Πρώτον, όσο πιο μακριά είναι, τόσο μικρότεροι φαίνονται. Δεύτερον, o πυροσβέστης είναι πάντα ψηλότερος από το βιολιστή. Αλλά κοιτάξτε τι συμβαίνει όταν κάνουμε μερικά από αυτά να εξαφανιστούν. Ωραία. Σε πολύ κοντινή απόσταση, ο βιολιστής φαίνεται ψηλότερος από τον πυροσβέστη, αλλά σε μακρινή απόσταση οι κανονικές, οι πραγματικές τους σχέσεις διατηρούνται. Όπως είπε ο Πλάτωνας, ο χρόνος είναι για την αξία, ό,τι ο χώρος για το μέγεθος. Αυτά είναι τα αποτελέσματα του δύσκολου προβλήματος που σας έδωσα: 60 τώρα ή 50 σε ένα μήνα; Και αυτές είναι οι υποκειμενικές αξίες, και όπως βλέπετε, οι δύο κανόνες μας διατηρούνται. 21:25 Οι άνθρωποι πάντα πιστεύουν ότι το περισσότερο είναι καλύτερο από το λιγότερο το 60 είναι πάντα καλύτερο από το 50, και πάντα πιστεύουν ότι το τώρα είναι καλύτερο από το αργότερα: τα γραφήματα σε αυτή την πλευρά είναι υψηλότερα από την άλλη πλευρά. Κοιτάξτε τι γίνεται αν αφαιρέσουμε μερικές από αυτές. Ξαφνικά έχουμε τη δυναμική ασυνέπεια που μας μπέρδεψε. Έχουμε μια τάση των ανθρώπων να προτιμούν τα 50 δολάρια τώρα αντί να περιμένουν ένα μήνα, αλλά όχι αν αυτή η απόφαση βρίσκεται μακριά στο μέλλον. Προσέξτε κάτι ενδιαφέρον που υπονοείται -- ότι όταν φτάσει το μέλλον, αυτοί οι άνθρωποι θα αλλάξουν γνώμη. Δηλαδή, όταν φτάσει ο 12ος μήνας, θα λένε, «Τι σκεφτόμουν; Να περιμένω άλλο ένα μήνα για 60 δολάρια; Προτιμώ τα 50 τώρα!» 22:04 Το ερώτημα με το οποίο θα ήθελα να καταλήξω είναι το εξής: Αν είμαστε τόσο ηλίθιοι, πώς πήγαμε στο φεγγάρι; Γιατί θα μπορούσα να μιλάω για ώρες για το ότι οι άνθρωποι είναι ανίκανοι να τιμολογήσουν πιθανότητες και αξία. 22:19 Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα, νομίζω, είναι η απάντηση που έχετε ήδη ακούσει σε μερικές άλλες ομιλίες, και τολμώ να πω ότι θα την ξανακούσετε: Οι εγκέφαλοί μας εξελίχθηκαν σε ένα πολύ διαφορετικό κόσμο από αυτόν στον οποίο ζούμε. Εξελίχθηκαν σε έναν κόσμο όπου οι άνθρωποι ζούσαν σε μικρές ομάδες, σπάνια συναντούσαν κάποιον που ήταν ιδιαίτερα διαφορετικός από τους ίδιους, είχαν σχετικά μικρές ζωές με λίγες επιλογές και οι υψηλότερες προτεραιότητες της κάθε ημέρας ήταν το φαγητό και το ζευγάρωμα. 22:44 Το δώρο του Μπερνούλι, ο τύπος του, μας επιτρέπει, μας λέει πώς πρέπει να σκεφτόμαστε σε έναν κόσμο για τον οποίο η φύση δε μας σχεδίασε. Αυτό εξηγεί γιατί είμαστε τόσο κακοί να τον χρησιμοποιούμε, αλλά επίσης εξηγεί γιατί είναι τόσο σημαντικό να γίνουμε καλοί σε αυτό, γρήγορα. Είμαστε το μοναδικό είδος στον πλανήτη που έχει την ίδια του τη μοίρα στα χέρια του. Δεν έχουμε σπουδαίους θηρευτές, είμαστε οι κυρίαρχοι του φυσικού μας περιβάλλοντος, τα πράγματα που συνήθως προκαλούν την εξαφάνιση των ειδών δεν αποτελούν πλέον απειλή για εμάς. Το μόνο πράγμα -- το μοναδικό πράγμα -- που μπορεί να μας καταστρέψει και να μας αφανίσει είναι οι ίδιες οι αποφάσεις μας. Αν δεν είμαστε εδώ σε 10.000 χρόνια, θα είναι επειδή δε μπορούσαμε να εκμεταλλευτούμε το δώρο που μας έδωσε ένας νεαρός Ολλανδός το 1738, επειδή υποτιμήσαμε τις πιθανότητες των μελλοντικών μας πόνων και υπερτιμήσαμε την αξία των παροδικών μας απολαύσεων. 23:45 Σας ευχαριστώ. (Χειροκρότημα) 23:56 Κρις Άντερσον: Ήταν εκπληκτικό! Έχουμε χρόνο για λίγες ερωτήσεις για το Νταν Γκίλμπερτ. Ένα και δύο. 24:04 Μπιλ Λάιελ: Θα λέγατε ότι αυτός ο μηχανισμός φταίει που η τρομοκρατία καταφέρνει να μας τρομοκρατεί, και υπάρχει κάποιος τρόπος που θα μπορούσαμε να το αντιμετωπίσουμε αυτό; 24:15 Νταν Γκίλμπερτ: Βασικά, τις προάλλες συσκεπτόμασταν με το Τμήμα Ασφαλείας Πατρίδας, το οποίο γενικά πιστεύει ότι τα αμερικάνικα χρήματα πρέπει να ξοδευτούν για την ασφάλεια των συνόρων. Προσπάθησα να τους εξηγήσω ότι η τρομοκρατία είναι ένα όνομα βασισμένο στην ψυχολογική αντίδραση των ανθρώπων για κάποια σύνολα γεγονότων, και ότι αν όντως τους απασχολούσε η τρομοκρατία, θα έπρεπε να ρωτήσουν τι είναι αυτό που προκαλεί τρόμο και πώς μπορούμε να σταματήσουμε τους ανθρώπους από το να τρομοκρατούνται, αντί για -- όχι «αντί για», αλλά εκτός από το να, σταματήσουμε τα αποτρόπαια πράγματα για τα οποία ανησυχούμε. Σίγουρα ο τρόπος που τα ΜΜΕ αντιμετωπίζουν το θέμα -- και συγχωρέστε με, αλλά σε καθαρούς αριθμούς αυτά είναι πολύ μικροσκοπικά ατυχήματα. Γνωρίζουμε ήδη, για παράδειγμα, ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες, περισσότεροι έχουν πεθάνει επειδή δεν πήραν αεροπλάνο -- επειδή φοβούνταν -- και οδηγούσαν σε εθνικές οδούς, από όσους σκοτώθηκαν την 11η Σεπτεμβρίου. Εντάξει; Αν σας έλεγα ότι υπάρχει μια αρρώστια που θα σκοτώσει 15.000 Αμερικάνους τον επόμενο χρόνο, θα τρομάξετε, μέχρι να συνειδητοποιήσετε ότι πρόκειται για τη γρίπη. Αυτά είναι ατυχήματα μικρού μεγέθους, και οφείλουμε να αναρωτηθούμε αν πρέπει όντως να απολαμβάνουν την προσοχή, την κάλυψη, που δέχονται. Σίγουρα αυτό κάνει τους ανθρώπους να υπερτιμούν την πιθανότητα ότι θα πάθουν κάτι με όλους αυτούς τους ποικίλους τρόπους, και δίνει ισχύ στους ίδιους τους ανθρώπους που θέλουν να μας τρομοκρατήσουν. 25:24 Κ.Α.: Νταν, θα ήθελα να ακούσω περισσότερα για αυτό. Δηλαδή, λες ότι η αντίδρασή μας στον τρόμο, είναι ένα είδος διανοητικού ελαττώματος; Πες μας περισσότερα γι’ αυτό. 25:31 Ντ.Γκ.: Είναι υπερδιογκωμένο. Δηλαδή, κοίτα, αν η Αυστραλία εξαφανιστεί αύριο, ο τρόμος είναι μια καλή αντίδραση. Μιλάμε για ένα τεράστιο αριθμό πολύ καλών ανθρώπων. Από την άλλη, όταν ένα λεωφορείο ανατινάζεται και 30 άτομα σκοτώνονται, ενώ περισσότεροι σκοτώθηκαν επειδή δε φορούσαν ζώνες ασφαλείας σε ολόκληρη τη χώρα. Είναι ο τρόμος η σωστή απόκριση; 25:52 Κ.Α.: Και τι είναι αυτό που προκαλεί τη σύγχυση; Είναι το δράμα του γεγονότος -- το ότι είναι τόσο θεαματικό; Είναι το γεγονός ότι πρόκειται για μια προμελετημένη πράξη από... «ξένους»; Τι είναι; 26:01 Ντ.Γκ.: Ναι, είναι διάφορα, και πέτυχες μερικά από αυτά. Πρώτον, είναι ένας ανθρώπινος παράγοντας που θέλει να μας σκοτώσει -- Δεν είναι ένα δέντρο που έπεσε πάνω μας κατά τύχη. Δεύτερον, πρόκειται για εχθρούς που προσπαθούν ενεργά να μας βλάψουν και θα το ξανακάνουν. Άνθρωποι σκοτώνονται χωρίς λόγο αντί για καλό λόγο -- λες και υπάρχει καλός λόγος, αλλά μερικές φορές οι άνθρωποι πιστεύουν ότι υπάρχει. Οπότε υπάρχει ένας αριθμός παραγόντων που όλοι μαζί κάνουν αυτό να φαίνεται ως κάτι ξεχωριστό, αλλά ας μην αποσιωπήσουμε το γεγονός ότι οι εφημερίδες πωλούνται ευκολότερα όταν οι άνθρωποι βλέπουν κάτι που θέλουν να διαβάσουν. Συνεπώς, τα ΜΜΕ παίζουν τεράστιο ρόλο εδώ, που θέλουν αυτά τα πράγματα να είναι όσο το δυνατόν πιο θεαματικά. 26:36 Κ.Α.: Και τι θα μπορούσε να πείσει τον πολιτισμό μας να χαλαρώσει; 26:42 Ντ.Γκ: Να πάμε στο Ισραήλ. Σοβαρά, πηγαίνετε στο Ισραήλ. Και όταν ένα εμπορικό κέντρο ανατινάζεται, και όλοι είναι στενοχωρημένοι με αυτό, μιάμιση ώρα αργότερα -- τουλάχιστον όσο ήμουν εγώ εκεί, και βρισκόμουν 50 μέτρα από το εμπορικό κέντρο όταν ανατινάχθηκε -- γύρισα πίσω στο ξενοδοχείο μου και ο γάμος που είχε σχεδιαστεί να γίνει εκεί συνεχιζόταν κανονικά. Και όπως μου είπε μια Ισραηλινή μητέρα, μου είπε: «Δεν τους αφήνουμε να νικήσουν με το να σταματάμε τους γάμους». Και αυτή είναι μια κοινωνία που έχει μάθει -- και υπάρχουν και άλλες -- που έχει μάθει να ζει με ένα ποσό τρομοκρατίας και να μην αναστατώνεται από αυτό, ας πούμε, όσο αυτούς από εμάς που δεν έχουν βιώσει πολλές επιθέσεις. 27:12 Κ.Α.: Ναι, αλλά υπάρχει κάποιος λογικός φόβος που, δηλαδή, ο λόγος που φοβόμαστε για αυτό είναι επειδή σκεφτόμαστε ότι η Μεγάλη Επίθεση δεν έχει έρθει ακόμα; 27:19 Ντ.Γκ: Ναι, φυσικά. Αν ξέραμε ότι αυτή ήταν η χειρότερη επίθεση που θα μπορούσε να γίνει, και υπήρχαν όλο και περισσότερα λεωφορεία με 30 άτομα -- δε θα τρομάζαμε τόσο πολύ. Δε θέλω να πω – πω, πω, κάποιος θα πάρει τα λόγια μου κάπου ότι λέω: «Η τρομοκρατία είναι μια χαρούλα και δεν πρέπει να ταραζόμαστε». Δεν εννοώ καθόλου αυτό. Αυτό που λέω είναι, ότι σύμφωνα με τη λογική, ο βαθμός της αναστάτωσής μας για τα πράγματα που συμβαίνουν, για τις απειλές, θα πρέπει να είναι ανάλογος με το μέγεθος αυτών των απειλών και τον πραγμάτων που θα συμβούν. Πιστεύω ότι στην περίπτωση της τρομοκρατίας, δεν είναι. Και πολλά από τα πράγματα που ακούσαμε από τους ομιλητές μας σήμερα -- πόσους ανθρώπους ξέρετε που σηκώνονται το πρωί και λένε «Η φτώχεια! Τι θα κάνουμε για τη φτώχεια;». Ο κόσμος σηκώνεται το πρωί, και δε νοιάζεται για τη φτώχεια. Δεν κάνει πρωτοσέλιδα, δεν κάνει επικεφαλίδες, δεν είναι θεαματική. Δεν έχει πυροβολισμούς. Θέλω να πω, αν μπορούσες να διορθώσεις ένα πρόβλημα, Κρις, ποιο θα έλυνες; Την τρομοκρατία ή τη φτώχεια; (Γελια) (Χειροκρότημα) Δύσκολη ερώτηση. 28:17 Κ.Α.: Θέλει και ερώτημα; Τη φτώχεια, καθαρά από πλευράς μεγέθους, τεράστιου μεγέθους, εκτός κι αν αποδεικνυόταν ότι υπάρχουν τρομοκράτες με πυρηνική βόμβα που έρχεται. Από όσα έχω διαβάσει, ακούσει, ή δει, αυτό είναι τρομερά δύσκολο γι’ αυτούς. Αν τελικά κάνουμε λάθος, θα φανούμε πολύ ανόητοι, αλλά με την φτώχεια είναι λίγο -- 28:39 Ντ.Γκ.: Ακόμα κι αν αυτό ήταν αληθές, και πάλι πιο πολλοί πεθαίνουν από τη φτώχεια. 28:46 Κ.Α.: Έχουμε εξελιχθεί να μαγνητιζόμαστε από τέτοιες δραματικές επιθέσεις. Μήπως είναι επειδή στο παρελθόν, στο αρχαίο παρελθόν, δεν αντιλαμβανόμασταν πράγματα όπως η αρρώστια και συστήματα που προκαλούν φτώχεια κτλ, και έτσι δεν έβγαζε νόημα για μας ως είδος να καταναλώνουμε ενέργεια για να ασχοληθούμε με κάτι τέτοιο; «Κάποιοι πέθαναν, τι να κάνουμε...» Αλλά αν μας επιτίθενται, μπορούμε να κάνουμε κάτι για αυτό, και έτσι εξελιχθήκαμε να αντιδρούμε έτσι. Αυτό ήταν που συνέβη; 29:08 Ντ.Γκ.: Ξέρεις, οι άνθρωποι που είναι περισσότερο σκεπτικιστές στο να πηδούν σε εξελικτικές εξηγήσεις για τα πάντα είναι οι ίδιοι οι εξελικτικοί ψυχολόγοι. Η άποψή μου είναι ότι δεν υπάρχει κάτι τόσο συγκεκριμένο στο εξελικτικό μας παρελθόν. Αλλά όμως, αν ψάχνεις για μια εξελικτική εξήγηση, μπορείς να πεις ότι οι περισσότεροι οργανισμοί είναι νεο-φοβικοί -- δηλαδή, φοβούνται οτιδήποτε είναι νέο και διαφορετικό. Και υπάρχει καλός λόγος να είναι, γιατί τα παλιά πράγματα δε σε τρώγανε. Σωστά; Οποιοδήποτε ζώο βλέπεις και έχεις δει πριν είναι λιγότερο πιθανό να είναι θηρευτής σε σχέση με κάποιο που δεν έχεις δει ποτέ ξανά. Οπότε, όταν το λεωφορείο ανατινάζεται και δεν έχουμε ξαναδεί κάτι τέτοιο, η γενική μας τάση να ασχοληθούμε με αυτό που είναι νέο ενεργοποιείται. Δε νομίζω ότι είναι κάτι τόσο συγκεκριμενοποιημένος μηχανισμός όπως αυτός που υπονόησες, αλλά μάλλον ένας πιο θεμελιώδης που υπόκειται. 29:54 Τζέι Γουώκερ: Ξέρετε, οι οικονομολόγοι λατρεύουν να μιλούν για τη χαζομάρα των ανθρώπων που αγοράζουν λαχεία. Αλλά εγώ υποπτεύομαι ότι κάνετε το ίδιο λάθος με αυτούς που κατηγορείτε, δηλαδή λάθος στην αξιολόγηση. Το ξέρω, γιατί έχω πάρει συνέντευξη από 1.000 αγοραστές λαχείων μέσα στα χρόνια. Και τελικά η αξία της αγοράς ενός λαχείου δεν είναι η δυνητική νίκη. Αυτό είναι που νομίζετε εσείς. Σωστά; Ο μέσος αγοραστής λαχείων αγοράζει 150 λαχεία το χρόνο, οπότε ο αγοραστής γνωρίζει πλήρως ότι θα χάσει, αλλά παρ’ όλα αυτά αγοράζει 150 λαχεία το χρόνο. Γιατί το κάνει; Δεν το κάνει επειδή είναι χαζός. Το κάνει επειδή η προσμονή της πιθανής νίκης εκκρίνει σεροτονίνη στον εγκέφαλο, και παρέχει ένα ευχάριστο συναίσθημα μέχρι την κλήρωση που σου λέει ότι έχασες. Ή, για το πούμε αλλιώς, για την επένδυση του δολαρίου, λαμβάνεις πολύ καλύτερο συναίσθημα από το να τα πετάς στην τουαλέτα, πράγμα που δε σου δίνει ωραία συναισθήματα. Τώρα, οι οικονομολόγοι τείνουν να -- (Χειροκρότημα) -- οι οικονομολόγοι τείνουν να βλέπουν τον κόσμο μέσα από τους δικούς τους φακούς, οι οποίοι είναι: «Αυτοί εδώ είναι χαζοί άνθρωποι». Και ως αποτέλεσμα αυτού, πολλοί άλλοι βλέπουν τους οικονομολόγους ως χαζούς ανθρώπους. Και μάλιστα, ο λόγος που πήγαμε στο φεγγάρι είναι επειδή δεν ακούγαμε τους οικονομολόγους. Ευχαριστώ πολύ. (Χειροκρότημα) 31:13 Ντ.Γκ.: Ναι, όχι, είναι πολύ καλό επιχείρημα. Μένει μόνο να δούμε αν η ευτυχία της προσμονής είναι ίση με την ποσότητα της απογοήτευσης μετά την κλήρωση. Γιατί, να θυμάστε, αυτοί που δεν αγόρασαν λαχείο δε νιώθουν άσχημα την άλλη μέρα, παρ’ όλο που δεν ένιωθαν ωραία κατά τη διάρκεια της εβδομάδας. Και θα διαφωνήσω ότι ξέρουν ότι δεν πρόκειται να κερδίσουν. Νομίζω ότι πιστεύουν πως είναι απίθανο, αλλά θα μπορούσε να συμβεί, και γι’ αυτό το προτιμούν από την τουαλέτα. Αλλά σίγουρα μπορώ να αντιληφθώ το επιχείρημά σας: Ότι μπορεί να υπάρξει μια χρησιμότητα στο να αγοράσει κανείς ένα λαχείο πέραν της νίκης. Τώρα, νομίζω ότι υπάρχουν πολλοί λόγοι να μην ακούμε τους οικονομολόγους. Αυτό δεν ανήκει σε αυτούς, για μένα, αλλά και για πολλούς άλλους. 31:49 Κ.Α.: Τελευταία ερώτηση. 31:51 Ώμπρυ ντε Γκρέι: Με λένε Ώμπρυ ντε Γκρέι, από το Κέημπριτζ. Μελετώ αυτό που σκοτώνει περισσότερους ανθρώπους από οτιδήποτε άλλο -- δουλεύω για τη γήρανση -- και με ενδιαφέρει να κάνω κάτι για αυτή, όπως θα ακούσετε αύριο. Συντονίζομαι αρκετά με αυτά που λέτε, γιατί μου φαίνεται εμένα ότι το πρόβλημα του να κάνεις ανθρώπους να ενδιαφερθούν να κάνουν κάτι για τη γήρανση είναι ότι όταν η γήρανση φτάσει στο σημείο να σε σκοτώσει, μοιάζει με καρκίνο ή καρδιοπάθεια ή κάτι τέτοιο. Έχετε κάποια συμβουλή; (Γέλια) 32:18 Ντ.Γκ.: Για σας ή για αυτούς; 32:19 Ω.ντ.Γκ.: Για να τους πείσουμε. 32:20 Ντ.Γκ.: Α, για να τους πείσουμε. Είναι όντως εξαιρετικά δύσκολο να κάνεις τους ανθρώπους να σκέφτονται μακροπρόθεσμα. Αλλά ένα πράγμα που οι ψυχολόγοι έχουν δοκιμάσει και φαίνεται να λειτουργεί είναι να κάνουν τους ανθρώπους να φαντάζονται το μέλλον πιο ζωντανά. Ένα από τα προβλήματα με το να παίρνει κανείς αποφάσεις για το μακρινό μέλλον και το κοντινό μέλλον είναι ότι φανταζόμαστε το κοντινό μέλλον πολύ πιο ζωντανά από το μακρινό. Σε σημείο που μπορούμε να εξισώσουμε την ποσότητα της λεπτομέρειας που βάζουν οι άνθρωποι στις νοητές αναπαραστάσεις του κοντινού και μακρινού μέλλοντος, οι άνθρωποι παίρνουν αποφάσεις για αυτά τα δύο με τον ίδιο τρόπο. Οπότε, το «θα ήθελες να έχεις έξτρα 100.000 δολάρια όταν είσαι 65;» είναι μια ερώτηση πολύ διαφορετική από, «φαντάσου ποιος θα είσαι όταν είσαι 65, πού θα ζεις, πώς θα είσαι, πόσα μαλλιά θα έχεις, με ποιον θα ζεις;» Όταν έχουμε όλες αυτές τις λεπτομέρειες στο φανταστικό σενάριο, ξαφνικά νιώθουμε ίσως είναι σημαντικό να αποταμιεύσουμε ώστε αυτός ο τυπάς να έχει λίγα λεφτά για τη σύνταξή του. Αλλά αυτά είναι κολπάκια και τεχνάσματα. Νομίζω ότι γενικώς πολεμάτε ενάντια σε μια πολύ θεμελιώδη ανθρώπινη τάση, η οποία είναι: «Είμαι εδώ σήμερα, και το τώρα είναι πιο σημαντικό από το αργότερα». 33:21 Κ.Α.: Νταν, σε ευχαριστώ. Αγαπητό κοινό, αυτή ήταν μια φανταστική συνεδρία. Σας ευχαριστώ. (Χειροκρότημα)
Dan Gilbert:Η ψυχολογία του μελλοντικού μας εαυτού
0:11 Σε κάθε στάδιο της ζωής μας παίρνουμε αποφάσεις που θα επηρεάσουν βαθιά τη ζωή των ανθρώπων που θα γίνουμε, και όταν γινόμαστε αυτοί οι άνθρωποι, δεν χαιρόμαστε πάντα με τις αποφάσεις που πήραμε. Νέοι άνθρωποι πληρώνουν αδρά για να αφαιρέσουν τατουάζ που ως έφηβοι πλήρωσαν αδρά για να κάνουν. Μεσήλικες σπεύδουν να πάρουν διαζύγιο από ανθρώπους που ως νεαροί ενήλικες βιάστηκαν να παντρευτούν. Ηλικιωμένοι εργάζονται σκληρά για να χάσουν όσα ως μεσήλικες εργάστηκαν σκληρά για να κερδίσουν. Και πάει λέγοντας. Η ερώτηση που με συνεπαίρνει σαν ψυχολόγο είναι, γιατί παίρνουμε αποφάσεις που συχνά μετανιώνει ο μελλοντικός εαυτός μας; 0:50 Νομίζω πως μια από τις αιτίες -θα προσπαθήσω να σας πείσω σήμερα- είναι πως έχουμε μια θεμελιωδώς λανθασμένη αντίληψη για τη δύναμη του χρόνου. Όλοι σας γνωρίζετε πως η συχνότητα της αλλαγής επιβραδύνεται στη διάρκεια της ζωής, πως τα παιδιά σας μοιάζουν ν' αλλάζουν κάθε λεπτό ενώ οι γονείς σας μοιάζουν ν' αλλάζουν κάθε χρόνο. Όμως πώς ονομάζεται αυτό το μαγικό σημείο της ζωής όπου η αλλαγή ξαφνικά γίνεται από τρέξιμο, μπουσούλημα; Εφηβεία; Μέση ηλικία; Γηρατειά; Η απάντηση για τους περισσότερους ανθρώπους είναι: Τώρα. Όποτε κι αν συμβαίνει αυτό. Αυτό για το οποίο θέλω να σας πείσω σήμερα είναι πως όλοι κυκλοφορούμε με μια ψευδαίσθηση, μια ψευδαίσθηση πως η προσωπική μας ιστορία έχει φτάσει στο τέλος της, πως μόλις γίναμε αυτοί που πάντα προοριζόμασταν να γίνουμε και θα είμαστε αυτοί για το υπόλοιπο της ζωής μας. 1:43 Θα σας δώσω μερικά στοιχεία για να στηρίξω αυτόν τον ισχυρισμό. Εδώ είναι μια μελέτη για την αλλαγή στις ατομικές αξίες των ανθρώπων με την πάροδο του χρόνου. Υπάρχουν τρεις αξίες. Εδώ τις έχουν όλοι, αλλά πιθανώς να ξέρετε πως καθώς μεγαλώνει κανείς, η ισορροπία ανάμεσα σε αυτές τις αξίες αλλάζει. Πώς γίνεται αυτό; Ρωτήσαμε χιλιάδες ανθρώπους. Ζητήσαμε από τους μισούς να προβλέψουν σε τι βαθμό θα άλλαζαν οι αξίες τους τα επόμενα 10 χρόνια, και από τους άλλους, ζητήσαμε να μας πουν πόσο είχαν αλλάξει οι αξίες τους τα περασμένα 10 χρόνια. Αυτό μας επέτρεψε να κάνουμε μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάλυση επειδή μπορέσαμε να συγκρίνουμε τις προβλέψεις ανθρώπων, ας πούμε 18 ετών, με αυτές ανθρώπων που ήταν 28, και να κάνουμε αυτού του είδους την ανάλυση σε όλες τις ηλικίες. Να τι ανακαλύψαμε. 2:26 Κατ' αρχήν, έχετε δίκιο, η αλλαγή μειώνεται καθώς μεγαλώνουμε, αλλά κατά δεύτερον, κάνετε λάθος, επειδή δεν μειώνεται όσο νομίζουμε. Σε κάθε ηλικία, από τα 18 μέχρι τα 68 στον πίνακα δεδομένων μας, οι άνθρωποι υποτιμούν πολύ το πόσο θα αλλάξουν μέσα στην επόμενη 10ετία. Αυτό το ονομάζουμε ψευδαίσθηση του «τέλους της ιστορίας». Για να σας δώσω μια ιδέα του μεγέθους αυτής της επίδρασης, μπορείτε να ενώσετε αυτές τις δύο γραμμές, και βλέπετε πως οι 18χρονοι αναμένουν ν' αλλάξουν τόσο πολύ όσο στην πραγματικότητα αλλάζουν οι 50άρηδες. Δεν είναι μόνο οι αξίες. Είναι και πολλά άλλα. 3:04 Για παράδειγμα, η προσωπικότητα. Πολλοί από εσάς γνωρίζετε πως τώρα οι ψυχολόγοι ισχυρίζονται πως υπάρχουν πέντε βασικές διαστάσεις της προσωπικότητας: νεύρωση, δεκτικότητα σε νέες εμπειρίες, τερπνότητα, εξωστρέφεια και ευσυνειδησία. Ρωτήσαμε και πάλι τους ανθρώπους πόσο πολύ ανέμεναν ν' αλλάξουν στα επόμενα 10 χρόνια, και πόσο πολύ είχαν αλλάξει τα τελευταία 10 χρόνια, και αυτό που ανακαλύψαμε, - θα συνηθίσετε να βλέπετε αυτό το σχεδιάγραμμα- επειδή και πάλι, η συχνότητα της αλλαγής επιβραδύνεται καθώς μεγαλώνουμε, όμως σε κάθε ηλικία, οι άνθρωποι υποτιμούν πόσο πολύ θ' αλλάξουν οι προσωπικότητές τους μέσα στην επόμενη δεκαετία. Και δεν είναι μόνο τα εφήμερα πράγματα 3:43 όπως οι αξίες και η προσωπικότητα. Μπορείτε να ρωτήσετε τους ανθρώπους γι' αυτά που τους αρέσουν και αυτά που τους δυσαρεστούν, για τις βασικές τους προτιμήσεις. Για παράδειγμα, πώς λένε τον καλύτερό σου φίλο, ποιο είναι το αγαπημένο σου είδος διακοπών, ποιο είναι το αγαπημένο σου χόμπι, ποια μουσική σου αρέσει; Οι άνθρωποι μπορούν να τα πουν αυτά. Ζητάμε από τους μισούς να μας πουν, «Νομίζεις πως θα αλλάξει αυτό στα επόμενα 10 χρόνια;» και οι μισοί να μας πουν, «Άλλαξε αυτό τα προηγούμενα 10 χρόνια;» Αυτό που ανακαλύπτουμε, το έχετε δει δύο φορές, και να' το πάλι: Οι άνθρωποι προβλέπουν πως τους φίλους που έχουν τώρα θα τους έχουν και σε 10 χρόνια, πως οι διακοπές που απολαμβάνουν τώρα είναι αυτές που θ’ απολαμβάνουν και σε 10 χρόνια, και παρ' όλα αυτά, οι άνθρωποι που είναι 10 χρόνια μεγαλύτεροι λένε, «Ε, ξέρεις, όλα αυτά άλλαξαν». 4:26 Έχει τίποτα απ' όλα αυτά σημασία; Είναι απλώς μια λάθος πρόβλεψη χωρίς επιπτώσεις; Όχι, έχει σημασία και θα σας εξηγήσω γιατί. Προκαλεί μεγάλη σύγχυση στο πώς παίρνουμε αποφάσεις. Σκεφτείτε τώρα τον αγαπημένο σας μουσικό και τον αγαπημένο σας μουσικό πριν από 10 χρόνια. Βάζω τον δικό μου στην οθόνη για να σας βοηθήσω. Ζητήσαμε από τους ανθρώπους να προβλέψουν, να μας πουν πόσα χρήματα θα πλήρωναν εδώ και τώρα για να δουν τον τωρινό αγαπημένο τους μουσικό να παίζει σε συναυλία 10 χρόνια από τώρα, και κατά μέσο όρο, είπαν πως θα πλήρωναν 129 δολάρια γι' αυτό το εισιτήριο. Παρ' όλα αυτά, όταν τους ρωτήσαμε πόσο θα πλήρωναν για να δουν σήμερα σε συναυλία το άτομο που ήταν το αγαπημένο τους πριν από 10 χρόνια, είπαν μόνο 80 δολάρια. Σε έναν απόλυτα λογικό κόσμο, αυτοί οι αριθμοί θα έπρεπε να είναι ίδιοι, όμως πληρώνουμε υπερβολικά πολλά για την ευκαιρία να ικανοποιήσουμε τις τρέχουσες προτιμήσεις μας επειδή υπερεκτιμούμε τη σταθερότητά τους. 5:23 Γιατί συμβαίνει αυτό; Δεν είμαστε εντελώς σίγουροι, όμως μπορεί να έχει να κάνει με την ευκολία που έχουμε να θυμόμαστε έναντι της δυσκολίας του να φανταζόμαστε. Οι περισσότεροι μπορούμε να θυμηθούμε ποιοι ήμασταν πριν από 10 χρόνια, όμως δυσκολευόμαστε να φανταστούμε ποιοι θα γίνουμε, και εξαιτίας αυτού, νομίζουμε πως μάλλον αυτό δεν θα συμβεί. Λυπάμαι. Όταν οι άνθρωποι λένε, «Δεν μπορώ να το φανταστώ αυτό», 5:46 συνήθως αναφέρονται στη δική τους έλλειψη φαντασίας και όχι ότι είναι απίθανο να συμβεί αυτό που περιγράφουν. Εν κατακλείδι, ο χρόνος είναι μια μεγάλη δύναμη. Μεταμορφώνει τις προτιμήσεις μας. Ανασχηματίζει τις αξίες μας. Αλλάζει τις προσωπικότητές μας. Φαίνεται πως εκτιμούμε αυτό το γεγονός, αλλά μόνο εκ των υστέρων. Μόνο όταν κοιτάμε πίσω συνειδητοποιούμε πόσα άλλαξαν μέσα σε μια δεκαετία. Είναι λες και για τους περισσότερους, το παρόν είναι ένας μαγικός χρόνος. Είναι ένας σταθμός στο χρονοδιάγραμμα. Είναι η στιγμή στην οποία επιτέλους γινόμαστε ο εαυτός μας. Οι άνθρωποι είναι έργα σε εξέλιξη που λανθασμένα νομίζουν πως έχουν τελειώσει. Ο άνθρωπος που είστε τώρα είναι παροδικός, 6:30 φευγαλέος και προσωρινός 6:33 όσο όλοι οι άνθρωποι που κάποτε ήσασταν. Η μόνη σταθερά στη ζωή μας είναι η αλλαγή. Σας ευχαριστώ. (Χειροκρότημα)
Ο Daniel Gilbert (http://www.danielgilbert.com/) το 2006 εξέδωσε το βασικό του έργο, ένα βιβλίο με τίτλο: «Stumbling on Happiness»
«Σκοντάφτοντας στην Ευτυχία»
http://en.wikipedia.org/wiki/Stumbling_on_Happiness) Έχει μεταφραστεί σε 28 γλώσσες 24 εβδομάδες στον κατάλογο για τα bestseller των New York Times Το 2007 κέρδισε το βραβείο Royal Society General Book Prize για το καλύτερο εκλαϊκευμένο επιστημονικό βιβλίο της χρονιάς.
Περιεχόμενα του βιβλίου: Part I Prospection 1. Journey to Elsewhen Part II Subjectivity 2. The View from in Here 3. Outside Looking In Part III Realism 4. In the Blind Spot of the Mind's Eye 5. The Hound of Silence Part IV Presentism 6. The Future Is Now 7. Time Bombs Part V Rationalization 8. Paradise Glossed 9. Immume to Reality Part VI Corrigibility 10. Once Bitten 11. Reporting Live from Tomorrow
Τα κεφάλαια 2, 3, 6, 7 και 11 του βιβλίου στα αγγλικά σε μορφή pdf:
Ολόκληρο το βιβλίο στα αγγλικά σε μορφή epub μέσω Torrent: | ||||||||||||||||||||||
148. 15/5/15
146. 7/3/15
130. 1/4/14
129. 1/4/14
123. 25/9/13
